گفت وگو با اولین آهنگساز زن ایرانی در اپرای کانادا
آفرین منصوری، هنرمند آهنگساز، خواننده سوپرانو و نوازنده پیانو است. ۱۶ سال همشهری ما در تورنتو است و تاکنون کنسرت های بسیاری را اجرا کرده است.
آفرین در سال ۲۰۰۲ به کانادا مهاجرت کرد. تحصیلات خود را در رشته ی موسیقی در دانشگاه ویلفرید لوریه در واترلو از پایه شروع کرد و در سال ۲۰۱۰ در رشته ی آهنگسازی از دانشگاه تورنتو مدرک فوق‌لیسانس گرفت. در ادامه دکترای خودش را از سال ۲۰۱۲ در رشته موسیقی (Musicology) شروع کرد و بزودی از پایان نامه اش که درباره ی اپرای کودک در کانادا است،دفاع می کند. او به همراه چهار آهنگساز ایرانی ـ کانادایی دیگر در سال ۲۰۱۱ گروه آیکاتIranian-Canadian Composers of Toronto (ICOT)را بنیان گذارد و به عنوان تنها زن این گروه، مدیریت هنری آن را برعهده گرفت. آفرین تاکنون پروژه های مختلفی را به تنهایی و یا با گروه آیکات اجرا کرده است. آفرین در دانشگاه یورک و در کلاس های خصوصی خودش با نام “آشیانه موسیقی” به کودک و بزرگسال تدریس می کند.
در ماه فوریه، در روزهای ۸ تا ۱۱، اپرایی به روی صحنه می رود که کار آفرین منصوری است؛ حوزه ی هنری که در بین هنرمندان ایرانی کمتر دیده و شنیده شده است. در همین پیوند با آفرین گفت وگویی داشتم.
در این گفت وگو، آفرین از ویژگی های اپرایش می گوید: اسم اپرا “ممنوعه” است و این جدیدترین تولیدی ست که من با سازمان Tapestry دارم انجام می دهم. Tapestry Opera در واقع یکی از پیشروان ساخت و اجرای اپرای مدرن در کاناداست. این اپرا بخشی از برنامه ی Tap-Exاست که مخفف اپرای تجربی ست، یعنی باید اپرایی بنویسیم که تا حالا از نظر استایل موزیک روی آن کار نشده باشد.
من در اپرای ممنوعه باید سه استایل کار را معرفی می کردم: موسیقی شرقی، هیپ هاپ و اپرای غربی به صورت موسیقی تلفیقی. یعنی شما تمام این موسیقی ها را می شنوید ولی خارج از نُرم های خودشان. نه تا به حال هیچ ساز ایرانی در اپرا به کار برده شده و نه هیچ رپ خوانی در اپرا خوانده. خوانندگان اپرای مان هم در خارج از نُرم های خودشان می خوانند چون آنها هم تا به حال با ساز ایرانی نخوانده اند.
اپرای غربی معمولا براساس هارمونی نوشته می شود، اما این اپرا به دلیل داشتن المان هیپ هاپ، براساس ریتم با سازهای مختلف کوبه ای بنا نهاده شده است.
آفرین آهنگسازی اپرای ممنوعه را به تنهایی انجام داده است. به نظر می رسد او در بین آهنگسازان زن ایرانی اولین آهنگساز اپرا است.
از او در مورد داستان اپرا می پرسم، می گوید:
آفرین منصوری
در فیلم، ما فیلمنامه داریم، در تئاتر نمایشنامه داریم، در اپرا هم لیبرتو داریم. داستان اپرا را من با کمک لیبرتیست اپرا، خانم دونا میشل سنت برنارد(Donna-Michelle St. Bernard)،نوشتم و باهم آن را پروراندیم و کامل شد.
با توجه به اینکه استایل موسیقی خارج از نُرم بود، داستانش هم خارج از نُرم است. این داستان یک ستون فقرات داره که داستان دختری ست که سمبل همه ی ماست، در حالی که اتفاقات دنیا را مشاهده کرده و همه چیز را زیر سئوال می برد تا به روشنفکری برسد، ولی در کنار این ستون اصلی، صحنه های دیگری هم هست که هر کدام از این صحنه ها براساس یک داستان واقعی ست که هر یک به موضوعی ممنوعه نگاه می کند. مثلا رقص یا ورزش تای چی، در یک دوره ای ممنوع بوده و این افراد را دستگیر می کردند چون بهشکل یک حرکت مبارزه گونه ی جمعی دیده می شده. و یا مورد دیگری که به موارد ممنوع که در فرهنگ ها یا کشورهای مختلف ممنوع است، اشاره دارد. در عین حال ما نه به کشوری و نه به فرهنگ و دین و نژادیاشاره ی مستقیمی نکرده ایم، و کارمان بسیار سمبلیک است. به هر حال کاری بسیار سخت و در عین حال جالبی بود.
در این اپرا، در کنار هنرمندان غیرایرانی، پنج هنرمند ایرانی نیز نقش آفرینی می کنند. آفرین منصوری در مورد نوازندگان ایرانی این اپرا می گوید: در قسمت انتخاب ساز بسیار خوشحال و شکرگزارم که توانستم با هنرمندان و دوستان عزیزم خانم پدیده احرارنژاد نوازنده تار، آقای علی مسعودی نوازنده ی سازهای کوبه ای، و آقای کیانوش خلیلیان نوازنده ی نی همکاری داشته باشم. انتخاب این سه نفر و سازهایشان کار آسانی نبود اما دوست داشتم حتما فقط از سازهای شرقی استفاده کنم و چون محدودیت بودجه هم داشتم، کارم سخت تر بود. این سه نفر نوازنده از قابل ترین نوازندگان شهر می باشند و جای تشکر فراوان دارد که واقعا با صبر و تحمل و همکاری های بی ریا و گذاشتن ساعت ها وقت و جلسات فراوان به من در شناخت این سازها کمک کردند، تا بتوانم برای آنها به سبک غربی درست نت نویسیکنم. در ضمن آنها را وادار کنم بعضی از گوشه های دستگاه های ایرانی را خارج از مایه شان که نُرم است بنوازند. مجددا می خواهم از ایشان صمیمانه تشکر کنم و اطمینان دارم که اجرای این اپرا را در مدت بسیار کم به صورت علمی و تکنیکی درست پیش می برند.
جلد شهروند ۱۶۸۳
نوآوری من در این بخش دوگونه است، هم اینکه این سازها هیچ وقت در اپرا به کار برده نشده بودند، و هم اینکه هیچگاه اپرای غربی تنها با ساز شرقی و بدون همراهی ساز غربی ساخته نشده. این تصمیم را هم عمدا گرفتم.
آفرین در پاسخ من که می گویم “پس می شود گفت این اپرای شرقی ست” می گوید: نه، فیوژن (تلفیقی) است، چون زبانش انگلیسی ست و خیلی جاها ملودی ها و نت هایی که به سازها داده ام، ملودی هایی نیست که در سازهای شرقی می شنوید.
اگر با گوش شرقی گوش کنید، سنت های شرقی را در جاهایی شکسته ام. مثلا اگر جایی گوشه ای را استفاده کرده ام و یا دستگاهی نوشته ام که شبیه دستگاه شور یا اصفهان است، نُرم آن را شکسته ام، و مایه اش را عوض کرده ام. با گوش غربی اگر گوش کنید، خیلی از چیزهای غربی را در آن نمی بینید.
آفرین در مورد خوانندگان ایرانی این اپرا توضیح می گوید: خانم شیرین اسکندانی، خواننده متزو سوپرانو ست که از آمریکا می آید، چون ما در کانادا خواننده ی ایرانی تبار اپرا که قابلیت اجرا در این حد داشته باشد، نداریم، زیرادر اپرا هم باید آواز خواند و هم بازیگری کرد و این توانایی زیادی می خواهد.
شاید برای خوانندگان تان جالب باشد که بدانند ایشان نوه ی زنده یاد خانم خاطره پروانه، یکی از خوانندگان خوش صدای پیش از انقلاب هستند.
خواننده ی رپ ما هم آقای”سایه اسکای” هست که تنها هنرمند ایرانی تبار هیپ هاپ تورنتوست.
دو خواننده ی غیرایرانی Neema Bickersteth(خواننده ی سوپرانو) و Alexander Hajek(خواننده ی باریتون) نیز جزو خوانندگان مطرح اپرای مدرن در کانادا هستند.
از آفرین پرسیدم که اپرای تپستری چگونه به تو پیشنهاد همکاری در این پروژه را داد؟ او گفت: در سال ۲۰۱۶ افتخار داشتم که در کارگاه اپرانویسی آنها همکاری داشته باشم. ما ظرف ده روز چهار اپرای مختلف نوشتیم که اجرا هم شد. از آنجا بود که اینها مرا شناختند و بعد تماس گرفتند و گفتند که مایلند با یک آهنگساز زن که پیشینه ی غیرکانادایی داشته باشد، در این پروژه همکاری داشته باشند. من هم در طول این مدت داستان ممنوعه را طراحی کرده بودم که وقتی داستان را برایشان گفتم، خوششان آمد و گفتند بیا با یک نویسنده این داستان را تبدیل به اپرا بکنید و از اوایل ۲۰۱۷ شروع کردیم به کار روی این اپرا. پاییز گذشته هم سه صحنه ی کوتاه اپرا از من را در کنار کارهای دیگر در تورنتو اجرا کردند.
از آفرین می پرسم، آیا وقتی به گذشته و راهی که طی کرده ای نگاه می کنی، از تلاش هایت راضی هستی و خودت را در جایگاه مناسبی می بینی؟
می گوید، زمانی که من موسیقی را شروع کردم، خیلی موزیسین ایرانی در تورنتو نبود بخصوص زن و بخصوص در رشته ی آهنگسازی، با اینکه راهم خیلی سخت بود، ولی با این وجود شکرگزارم که می توانم فعالیت هنری داشته باشم، البته رضایت در خلق آثار هنری هیچوقت وجود ندارد و یک هنرمند همیشه در فکر ایجاد آثار کامل تری ست، اما به عنوان یک انسان شکرگزارم.
آفرین از دستاوردهایش می گوید، در سال ۲۰۱۶ از لیگ آهنگسازان کاناداییCanadian League of Composers از من دعوت شد که به عنوان رایزن و نماینده ی این لیگ در هیئت مدیره شان حضور داشته باشم. اینها یک سازمانغیرانتفاعی کانادایی هستند که درخصوص حفظ حقوق آهنگسازان در سطح ملی فعالیت دارند. حوزه ی فعالیت مان گسترده است، از حفاظت از مالکیت معنوی آهنگسازان گرفته، تا کارآفرینی و کمک به گرفتن گرنت دولتی در کنار آهنگسازان قرار داریم. من خودم این راه را به سختی طی کردم بدون اینکه کسی راه و چاه را نشانم بدهد، فقط با آزمون و خطا راه را پیدا کردم، ولی حالا ما در این سازمان به آهنگسازانکمک می کنیم تا مسیر خودشان را سریعتر پیدا کنند.
در فستیوال جهانی موسیقی که ماه نوامبر در ونکوور برگزار شد، سازمان ما CLCمیزبان بود. این کار خیلی بزرگی بود چون حدود ۵۰۰ آهنگساز از ۱۰۰ کشور جهان آمده بودند و کارهایشان اجرا شد. برای من یک افتخاراست که به عنوان یک زن ایرانی ـ کانادایی بتوانم نماینده ملی این لیگ باشم.
در پایان گفت وگو، آفرین تأکید می کند که این اپرا برایش بسیار مهم است به چند دلیل، اول اینکه به او گفته شده که ممکن است اولین آهنگساز زن ایرانی اپرانویس باشد و می گوید، دانستن این موضوع مرا ترساند و وظیفه ی هنری ام را بالا برد. دیگر اینکه چالش بزرگ این کار شکستن سنت ها است در سه استایل موسیقی که باز هم وظیفه ی سنگینی است. خلق اپرا کار خیلی سنگینی ست و مجددا از تمام موزیسین ها و خواننده ها به خاطر همکاری صمیمانه شان و از تپستری اپرا به خاطر اعتماد به من برای خلق این اثر تشکر می کنم و امیدوارم که بتوانم وظیفه هنری ام را درست ادا کنم.
اطلاعات اپرای ممنوعه
Tap-Ex: Forbidden
Composer: Afarin Mansouri
Librettist: Donna- Michelle St. Bernard
Director: Michael Hidetoshi Mori
Music Director: Michael Shannon
February 8,9,10 @ 8 pm
February11 @ 4 pm
Ernest Balmer Studio
Historic Distillery District
برای خرید بلیت و اطلاعات بیشتر از وبسایت تپستری دیدن کنید:
https://tapestryopera.com/tapex-forbidden/
برای آشنایی با آفرین منصوری از وبسایت او دیدن کنید:
