علف: داستانهای شگفت و ناگفته

نوشته ی بهمن مقصودلو 

شرح کوتاه کتاب

با پایان جنگ جهانی اول درسال ۱۹۱۸ جهان دگرگون شده بود.  اروپا شکلی دیگر داشت، مرزهایش دستخوش تغییراتی شده و کمونیسم بر روسیه مسلط گشته بود.  بسیاری از آمریکائیان  از جمله آقایان میریان سی کوپر، خلبان نیروی هوائی، ارنست بی  شود ساک،  فیلم بردار ارتش آمریکا، و خانم مارگریت هاریسون، خبرنگار روزنامه بالتیمور سان شاهد این تغییر و تحولات بودند. آقایان کوپر و شود ساک که هر دو درجنگ شرکت کرده و جنگیده بودند در حوادث بعد از جنگ هم درگیر شدند، در حالی که خانم هاریسون برای کار در سازمان جاسوسی ارتش آمریکا به عضویت گرفته شد که از تحولات  سیاسی  در آلمان و شوروی گزارش دهد.  اشتیاق  شدید به سفر و علاقه  و کنجکاوی نسبت به فرهنگ مردمان دیگر که در این افراد مشترک بود آنان را جداگانه و یا با هم به سوی اروپا و آسیا می کشاند تا سختی دوران جنگ و زندان را بیازمایند. آنها در خاورمیانه برای فیلم برداری کوچ کردن ایل بختیاری به گردهم آمده تا اولین فیلم مستند به نام “علف: نبرد مردم  برای زندگی” را بسازند. کتاب حاضر ضمن مرور زندگانی این  سه شخص بی نظیر و برجسته و با توجه به حوادث و تجارب گوناگونی که منجر به نوآوری هایی در تاریخ سینما شد برای اولین بار این سرگذشت جذاب و گیرا به طورکامل ارائه می گردد.

میریان سی کوپر در فلوریدا متولد شد و کار در ارتش  که سنت  خانواده  شده بود را دنبال کرد. بعد از شروع کار در نیروی دریایی که در ابتدا پستی و بلندی هایی را به همراه داشت پی برد که همیشه  آرزوی خلبان شدن را در سر می پرورانده  است. او در طول خدمت خود در نیروی هوایی  در جنگ جهانی اول، مدتی در اردوگاه آلمانی ها زندانی بود. بعد ازجنگ، او داوطلبانه به مبارزه لهستانی ها علیه ارتش اشغالگر شوروی کمک رساند و در این رابطه “گردان هوائی  کوسیوسکو” را پایه گذاری کرد. کوپر دوباره توسط دشمنان دستگیر و ماه های طاقت فرسایی را قبل از فرار شجاعانه و موفقیت آمیز خود در زندان اردوگاه  بلشویک ها به سر آورد. کوپر به علت عطش فراوان به ماجراجویی در هنگام بازگشت به آمریکا، با قبول شغلی در یک کشتی به  کشف محل زندگی افراد بومی شرق اقیانوس آرام کشانده شد و با همکار خود ارنست شودساک  با نوآوری هایی در امر فیلم سازی شروع به ساختن فیلم در کشورهایی نظیر اتیوپی، عربستان سعودی و ایران  که قبلا ساخته نشده بود، کرد. این دو شخص  سپس جستجوی خود مبنی بر ساختن فیلم  در نقاط دوردست را دنبال کرده و به همین منظور با همکاری مارگریت هاریسون دست به ساختن فیلم “علف: نبرد مردم برای زندگی” زدند.

مارگریت هاریسون حرفه خود را با مقاله نویسی در روزنامه بالتیمورسان شروع کرد.   او  به علت کنجکاوی روشنفکرانه و شم سیاسی قوی ای که داشت بعد از جنگ جهانی اول به عنوان خبرنگار- در حقیقت پوششی برای مخفی نگاه داشتن  ماموریت او به عنوان گزارشگر سرویس جاسوسی ارتش امریکا –  به اروپا فرستاده شد. ماموریت دوم این خانم او را به شوروی بعد از انقلاب کشاند که سرانجام به عنوان جاسوس مورد سوء ظن قرارگرفت و بیش از۹ ماه زندانی شد. آزادی او را باید مدیون مذاکرات آمریکاییان در سطوح بالا دانست. او در سفرهای بعدی  به خاوردور و بعد از آن بار دیگر به خاک  شوروی کشانده شد و با وجود این که کار جاسوسی را کنار گذاشته بود دوباره به زندان افتاد. حوادث و ماجراهای جالب دیگر موقعی آغاز شد که خانم هریسون به منظور همکاری با فیلم سازانی مانند میریان کوپر و ارنست شودساک به آن ها پیوست که در نظر داشتند کوچ کردن ایل بختیاری جنوب ایران از نقاط صعب العبور با ساختن  اولین فیلم مستند به نام “علف: نبرد مردم برای زندگی” را به تصویرکشند.

 

ارنست شودساک در اوهایو متولد شد اما بعد از پایان دوره  دبیرستان به کالیفرنیا رفت. او در کالیفرنیا شیفتگی به دروبین را در خود کشف کرد و توانست این اشتیاق را با کار کردن در استودیوی معروف “مک سنت” به کارگیرد.

ارنست شودساک در آغاز جنگ جهانی اول جهت خدمت در گروه مخابرات سیگنا که تازه شروع به کار کرده بود نام نویسی کرد که خود محلی برای نشان دادن استعدادهایش در زمینه رسانه تصویری شد. فیلم های او از جبهه جنگ نه تنها حامل  ابتکاراتی راه گشا در زمینه رسانه ای بود، بلکه به امر جلو بردن جنگ هم یاری می رساند. او و دوستش میریان کوپر درباره سفر احتمالی  به نقاط غیر بومی و دلچسب گفتگو کردند ولی به علت نداشتن سرمایه کافی شود ساک  مجبور شد برای گزارش جنگ بین یونانی ها و ترکها به اروپا برگردد. او بعد از آن به کوپرکه با کشتی در آب های غرب هندوستان  سفر می کرد پیوست. آن  جا بود که  این دو  نفر قادر  شدند برنامه  سفر به خاورمیانه را طرح ریزی  و از مارگریت هاریسون هم خواستند که  برای فیلمبرداری کوچ کردن ایل بختیاری در ایران به آنان بپیوندد.

چند نقد درباره کتاب

 بهمن مقصودلو به منظور قدردانی از فیلم سازان جسور میریان کوپر، ارنست شودساک و مارگریت هاریسون که با به مخاطره انداختن زندگی خود در سه قاره مختلف در دوران پرآشوب ۱۹۱۴ تا ۱۹۲۵ – سال هایی که فیلم مستند فوق العاده “علف: نبرد مردم  برای زندگی” ساخته شد و هشت  سال پس از آن در سال ۱۹۳۳ فیلم دوران ساز”کینگ کنگ” بر صحنه سینما ظاهر گشت – این کتاب را ارائه داده است. مقصود لو ضمن شرح داستان به طور پیوسته، ما را با خود به درون زندان های شوروی، ماموریت های جاسوسی در شوروی، جنگ بین یونانی ها و ترکها در آسیای کوچک و کشورهای دوردست از قبیل ژاپن، سیبریه، کره، چین، مغولستان، حبشه و عربستان سعودی و ایران می کشاند. به طور یقین، خواندن این کتاب این تصور را می رساند که چندین فیلم ماجراجویانه در یکدیگر تنبیده  شده با این تفاوت که وقایع چشمگیر آن همگی حقیقی اند.  مقصودلو به ما در پرکردن بسیاری از نقطه ها که در فهم شکل گیری دنیا در اوایل قرن بیستم حائز اهمیت  است، یاری می رساند. کتابی است که باید توسط افراد کنجکاو  و روشن گر خوانده شود و مانند گنجی آن را بها دهند.

آندرو  ساریس

* * *

“علف”، فیلم مستند جاودانی  که به وسیله میریان کوپر، ارنست شودساک و خانم مارگریت هاریسون جاسوس و ماجراجوی سرشناس، فیلمبرداران فیلم “کینگ کنگ”، ساخته شده یکی از با اعتبارترین فیلم های مستند است که تلاش انسان در برابر طبیعت را به نمایش می گذارد. چگونگی ساختن این داستان شگفت آور توسط بهمن مقصودلو با عشق و علاقه و مهارت کم نظیری بیان شده است.

دنیس  دوروس:  تاریخ دان فیلم/ بایگان فیلم

* * *  

ساختن فیلم “علف” همیشه در پرده ای از اسرار بوده که اکنون این پرده توسط بهمن مقصودلو کنار رفته است. او نه تنها چگونگی ساختن فیلم را بیان کرده، بلکه چرا این فیلم  سزاوار جایگاه  ویژه ای در تاریخ سینماست را هم  شرح داده است.

ریچارد پی نیا : مدیرانجمن فیلم مرکز لینکلن و استاد مطالعات فیلم، دانشگاه کلمبیا

* * *   

همانند  یک داستان بلند پر از حوادث و ماجراهای سرگرم کننده، از خندق وگودال جنگ جهانی  اول  گرفته تا کوه های پوشیده  از برف در ایران، شرح آقای مقصودلو درباره شخصیت ها، علایق  و خطرات حاصله  از فیلم برداری  این شاهکار مستند “علف: نبرد مردم برای زندگی”  ما را از  سرگذشت ساخته شدن  یکی  از فیلم های بی نظیر و جسورانه در تاریخ سینما آگاه می سازد.

نویسنده این کتاب با شرح زندگی فیلمبرداران میریان  سی کوپر، ارنست بی  شودساک و مارگریت هاریسون که  سینما را با محصول  کار خود زینت بخشیده اند-  چه جلو و چه در پشت دوربین – شخصیت برجسته این  فیلم برداران را برای ما ترسیم می کند. این کتاب خود می تواند فیلم محسورکننده و گیرائی را بسازد.

گادفری چشایر: منتقد سینما و فیلم ساز

* * *   

در سال ۱۹۲۳سه شخصیت برجسته که دو سال پیش از آن در اثر فیلم موفقیت آمیز رابرت فلاهرتی (نانوک شمالی) که نقطه عطفی در سینما بود به وجد آمده بودند، خود به صورت گروه سه نفری به نقطه دورافتاده ای درایران سفر کردند که فیلم مستند “علف: نبرد مردم برای زندگی” درباره کوچ کردن فصلی ایل بختیاری را بسازند. تقریبا” پس از گذشت صد سال، منطقه ی صعب العبوری  را که آنها با سختی پشت سر گذاشتند هنوز هم مانند گذشته ناشناخته مانده و مورد بازدید دیگر مردمان جهان قرار نگرفته است،  ولی علاقه افراد به دیدن فیلم برجسته آنان “علف”  کم نشده است. علاوه بر شرح چگونگی “ساختن فیلم”،  با جزئیات فراوان، این کتاب چندین داستان استثنائی را بازگو و خطوط کلی داستان های  دیگر را طرح ریزی می نماید. شگفتی حاصل از این کار این است  که شش سال پس از فیلم مستند “علف”که  توسط آمریکائیان در ایران ساخته شده بود، اولین فیلم سینمایی ایران ساخته شد.

پیتر اسکارلت:  مدیر هنری ترایبکا  فیلم  فستیوال

 

نظر منتقدین و مورخین ایرانی درباره کتاب

… در پایان ضمن بسیار ارزشمند خواندن کوشش نویسنده در تألیف این کتاب،  امیدوارم این کار را هم چنان گشوده در نظر آورد …

محمد تهامی نژاد –  مجله  فیلم  –   شماره ۴۲۶

 

متاسفأنه فیلم  علف در ایران بسیار کمتر از فیلم های بازاری شناخته  شده و بخش مهمی از این مسئله ناشی از اقبال به کارهای آسان و دم دست و هراس از وارد شدن در وادی های دشوار برای سینمایی های امروز ایران است. یکی از بهترین تلاش ها در این مورد از سوی  دکتر بهمن مقصودلو، منتقد و مستندساز و فعال سینمایی ایرانی مقیم آمریکا انجام شده است. مطمئنا کار این پژوهشگر سینمایی ایرانی چیزی در حد خود فیلم “علف” است.

احسان شاه قاسمی  – مجله ی فراسو – پائیز ۱۳۹۰

 

بهمن مقصودلو با نوشتن کتاب علف دین خود را به آن شور و شیفتگی به سینما که در جوانی مان شاهد آن بودم، ادا کرده است.

کامران فانی – بخارا – شمار ه ۸۴

 

کتاب شایان “علف” حاصل همت و تلاش تحسین انگیز بهمن مقصودلو در زمان خوبی ظهور می کند، که  مستندسازی در ایران دارد به اوج حسی واقعا درخشانی در دست های چند فیلمساز برگزیده دست می یابد.

پرویز دوائی – پراگ  ۱۷ ژانویه ۲۰۰۹

 

کتاب “علف: داستانهای ناگفته” که در آن بهمن مقصودلو با پشتکار خستگی ناپذیری تاریخچه ی ساخته شدن فیلم و پس زمینه های مربوط به آن را فراهم آورده است، بی هیچ تعارفی می گویم  هم بهترین مرجع برای این فیلم در زبان انگلیسی است و هم بهترین کار دکتر مقصودلو در مجموعه کتابهایی که در زمینه ی سینما فراهم آورد،  است.

بهرام بهرامی – شهروند – آپریل ۲۰۰۹

 

کار جدید بهمن مقصودلو در انتشار کتاب “علف: داستانهای نا گفته”  ولی کاری است بس عظیم تر از بسیاری از کارهای دیگر او …  این کار ساده ای نیست، کاری است فیلستان …

پرویز ناظران  – جوانان  –  شماره ۱۱۳۶

 

کتاب “علف: داستانهای ناگفته” نه تنها منبع ارزشمندی برای دانشجویان و پژوهش گران رشته های  سینما، قوم نگاری و مردم شناسی است، بلکه دستمایه ی خوبی برای یک فیلم جذاب  و پر ماجرای  سینمایی است.

پرویز جاهد – رادیو زمانه

 

کتاب بهمن مقصودلو تحقیق بسیار مفصلی است که نبود اطلاعات درباره ی شودساک و کوپر و فیلم  علف را جبران می کند. نویسنده ابائی ندارد که همه داستان زندگی سه نفر درگیر در ساخت این فیلم را مو به مو و به شکل مفصل به شکل داستانی تعریف کند.

محمد عبدی –  بی بی سی فارسی