روز ۱۶ فوریه امسال حسن روحانی به دهلی نو سفر کرد. به گزارش یورونیوز در جریان این سفر ۱۵ یادداشت همکاری تجاری و اقتصادی میان ایران و هند منعقد شد. به نوشته رسانه های ایرانی مشارکت ایران و هند در گسترش بندر چابهار مهم ترین قراردادی بود که به امضای روحانی و “نارندرا مودی” نخست وزیر ناسیونالیست هند رسید.
در چارچوب این قرارداد، هند با پرداخت ۵۰۰ میلیون دلار اجاره بخشی از بندر چابهار را به عنوان یکی از مهمترین آبراه های جهان در دریای عمان در اختیار می گیرد. جزئیات قرارداد و مدت آن در رسانه های ایرانی ذکر نشده است.
بندر چابهار که در ۳۹ سال حکومت جمهوری اسلامی ایران اهمیت استراتژیک و اقتصادی آن هرگز مورد توجه نبوده است، از زمانی اهمیت یافت که پاکستان با کمک مالی جمهوری خلق چین شروع به توسعه بندر گوادر در فاصله ۱۷۰ کیلومتری چابهار کرد.
اهمیت حیاتی چابهار برای هند
توسعه بندر چاربهار که فاز نخست آن با نام “بندر بهشتی” مدتی پیش طی مراسمی با حضور روسای جمهوری ایران و افغانستان و نخست وزیر هند گشایش یافت، بیش از ایران برای هند واجد اهمیت است.
هند، که پس از شکست تلخ در درگیری مرزی سال ۱۹۶۲ با چین این کشور را بزرگترین دشمن خود می داند، در واکنش به اقدام جاه طلبانه چین برای ایجاد خط آهن جاده ابریشم، مایل است رقیبی برای این پروژه دست و پا کند.
بندر چابهار، خلیج فارس را از طریق آب و افغانستان و آسیای مرکزی را از طریق زمین به هند وصل می کند و می تواند برای صدور کالاها و خدمات، راه هند را در رقابت با چین هموار کند.
هند و پاکستان به عنوان دو همسایه مسلح به سلاح اتمی بر سر کشمیر اختلاف های شدیدی دارند که مناسبات آن ها را همواره در وضعیت نه جنگ و نه صلح نگه می دارد. به این دلیل، هند امکان دسترسی به بازارهای ایران، افغانستان و آسیای مرکزی را از طریق خاک پاکستان ندارد. پس با بهره جویی از بندر چابهار می تواند پاکستان را دور بزند.
مقام های ایرانی و پاکستانی تاکنون کوشیده اند وانمود کنند که دو بندر مهم چابهار و گوادر در دو کشور همسایه رقیب یکدیگر نخواهند بود، بلکه از این دو حتی به عنوان “خواهرخوانده” های یکدیگر نام می برند، اما رقابت هند با پاکستان در این زمینه بر هیچکس پوشیده نیست.
حوزه های رقابت چین و هند
تلاش های هند برای رقابت با چین به گسترش بندر چابهار؛ همکاری با ایران و افغانستان و سایر فعالیت های اقتصادی محدود نمی شود. هند، در دهه های اخیر توانسته در زمینه اقتصاد و فن آوری اطلاعات و ارتباطات به پیشرفت هایی دست یابد و اکنون می کوشد از طریق تعمیق و گسترش مناسبات خود با آمریکا و ژاپن جبهه جدیدی را در برابر افزون طلبی های چین سامان دهد.
در سرشماری سال ۲۰۱۶ جمعیت هند حدود یک میلیارد و ۳۰۰ میلیون تن اعلام شد. در همان سال جمعیت چین یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون تن، یعنی تنها ۱۰۰ میلیون تن بیش از هند بود. با توجه به جلوگیری از زاد و ولد می توان تصور کرد که جمعیت هند در آینده نزدیک از چین نیز بیشتر شود.
بخش آلمانی دویچه وله در ماه دسامبر سال ۲۰۱۷ در گزارشی مفصل به رقابت های میان هند و چین پرداخت و ضمن اشاره به بندر چابهار نوشت که هند قصد دارد برای رقابت با چین در دسترسی به بازارهای منطقه از این بندر استفاده کند.
هند با بهره برداری از بندر چابهار می تواند از طریق زمین به افغانستان راه یابد که کشوری محصور است و به هیچ آبراهی راه ندارد. از سوی دیگر، با توجه به تداوم تیرگی مناسبات ایران با جهان غرب و سرخوردگی مردم ایران از کیفیت نامرغوب کالاهای وارداتی چینی، شانس نفوذ در بازار ایران نیز برای هند وجود دارد.
شانس دیگر دهلی این است که می تواند از طریق دریای عمان به کشورهای عربی ساحل خلیج فارس و از طریق افغانستان به کشورهای آسیای مرکزی راه یابد.
اجاره بندر چابهار برای چه مدت؟
کل هزینه ای که برای توسعه بندر چابهار برآورد شده یک میلیارد دلار است که نیمی از آن را هند در چارچوب قرارداد فوریه امسال به عهده گرفته است. در گزارش های مربوط به این قرارداد هیچ اشاره ای به مدت آن نشده است.
با توجه به اهمیت فوق العاده این بندر، شاید اگر ایران در تحریم به سر نمی برد و دسترسی به منابع ارزی بیشتری می داشت، حاضر به این معامله نمی شد، اما این هم یکی دیگر از شانس های هند است که در بدترین شرایط اقتصادی پای روحانی را به دهلی کشیده و امضای او را پای قرارداد بهره برداری از بندر چابهار نشانده است. البته تضمینی هم وجود ندارد که جمهوری اسلامی از این ۵۰۰ میلیون دلار برای توسعه جدی چابهار استفاده کند و چه بسا که بخشی از این پول به مصرف تجهیز سپاه پاسداران، حزب الله لبنان و پشتیبانی از بشار اسد دیکتاتور سوریه برسد.
بخش آلمانی دویچه وله می نویسد: “بندر چابهار به لحاظ استراتژیک نه تنها برای ایران، بلکه برای تمام منطقه اهمیتی فوق العاده دارد. این بندر، با ۹۰۰ کیلومتر فاصله از هند، تنها بندری است که ارتباط مستقیم با اقیانوس هند دارد و به این دلیل بدیل مهمی برای هند محسوب می شود. با سرمایه گذاری هند ظرفیت نقل و انتقال کالا در بندر چابهار که در حال حاضر ۸ میلیون تن است ده برابر می شود و به هشتاد میلیون تن می رسد”.
سرمایه گذاری چین در بندر گوادر پاکستان
در مقابل چین به لحاظ اقتصادی و استراتژیک روی بندر پاکستانی گوادر حساب می کند و به همین دلیل در آنجا سرمایه گذاری کرده است.
چین می خواهد از این بندر برای صدور کالاها به مناطق غربی خود بهره برداری کند. در عین حال، در صورت تهدید امنیت، چین می تواند با توجه به موقعیت جغرافیایی مناسب بندر گوادر از آن به عنوان یک پایگاه نظامی علیه هند نیز استفاده کند.
هند، هم به خاطر حضور چین در بندر گوادر و هم به دلیل همکاری تنگاتنگ چین و پاکستان موقعیت خود را در خطر می بیند.
همین احساس خطر است که انگیزه دولت هند را برای گسترش حوزه نفوذ خود در خاورمیانه، آسیای مرکزی و خلیج فارس تقویت می کند. دهلی، اکنون نه تنها با ایران و افغانستان، بلکه با اسرائیل و تشکیلات خودگردان فلسطین نیز مناسبات تنگاتنگی برقرار کرده و در مسیر تحکیم بیشتر این مناسبات می کوشد.
به این ترتیب چاربهاری که تا چندی پیش متروک و دورافتاده و خارج از مدار توجه ایران و جهان بود، اکنون می رود تا به محوری برای منافع ایران، هند، افغانستان و رقیبی مهم برای بندر گوادر پاکستان تبدیل شود. این که مردم محروم بلوچستان از گسترش چابهار سهمی خواهند برد یا نه، پرسشی است که پاسخ آن را باید در سیاست های داخلی جمهوری اسلامی جست و جو کرد. تجربه ۴۰ سال گذشته نشان می دهد که حکومت شیعی ایران فقر و فلاکت و سرکوب را برای بلوچستان سنی نشین ترجیح می دهد.
