* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
اشکال در یادگیری نوشتاری یا Dyslexie در دسته ی اختلالات یادگیری همچون دیسفاژی (اختلال در عبور آب و مواد غذایی از حفره دهانی به مری)، دیسپراکسی (مشکل عصبی به خاطر ناهماهنگی در بین نورون های بخش حرکتی مغز)، دیسکالکولی (اختلال در توانایی های ریاضیات در اثر آسیب های ارثی) و دیسگرافی (ناتوانی در بیان کتبی همچون املاء و انشاء نویسی) قرار می گیرد.
دیسلکسی به معنای ناتوانی در شناخت کلمات، اشتباه در خواندن و ضعف در درک است و از مشکلات یادگیری در کودکانی است که بدون داشتن نواقصی در شنیدن یا دیدن و یا کمبود هوش و صدمات عصبی به مدرسه می روند ولی در عوض در نوشتن اختلال و در خواندن تأخیر دارند.
دیسلکسی به غیر از مشکلات یادگیری در خواندن می تواند مشکلات اجتماعی ـ رفتاری و اضطراب تولید کند.
سه نوع دیسلکسی وجود دارد:
ـ dyslexie phonologique : کودک در درک لغات اشکال دارد.
ـ dyslexie de surface : کودک در شناسایی لغت اشکال دارد، یعنی حروف را می شناسد ولی لغت کامل را نمی شناسد.
ـ dyslexie mixte : هر دو مشکل بالا را با هم دارد.
مطالعات نشان داده که برای روان خوانی باید کلمات نوشته شده را تشخیص بدهیم و بفهمیم. در دیسلکسی مشکل تشخیص کلمه است حتی اگر مشکل فهم آن وجود داشته باشد.
برای خواندن یک کلمه دو مسئله را باید درک کرد:
*شناسایی فونولوژیک یعنی درک صدا و سیلاب های کلمه
* درک اورتوگرافیک کلمه یعنی شکل کامل یک کلمه که بستگی به حافظه دارد و کودک حروف را می شناسد ولی نمی تواند آنها را ترکیب کند و کلمه بسازد.
پنج درصد کودکان دچار پریشان خوانی هستند که در میان آنها یک درصد دچار نوع شدید بیماری می شوند.
تشخیص
تشخیص این مشکل باید سریع و توسط یک گروه متخصص انجام شود و قبل از ۱۸ ماه از یادگیری خواندن. معلم کودک وقتی که دید کودک مداد را بد به دست می گیرد، یا اینکه نمی خواهد بنویسد، یا اگر بنویسد خطش خوانده نمی شود، باید متوجه مشکل کودک بشود و والدین او را آگاه کند و آنها هم باید مشکل را جدی بگیرند و دنبال درمان باشند.
معلم باید به والدین پیشنهاد کند که به پزشک مراجعه کنند و پزشک باید کودک را به متخصص اورتوفونیست و اورتوپداگوگ و روان شناس معرفی کند.
در استان کبک درکانادا مراکز متعددی برای تشخیص و کمک وجود دارد که یک گروه با تخصص های مختلف در آنجا کار می کنند و با آزمایشات مختلف بر روی حافظه، توجه، یادگیری، خواندن، حرف زدن و جواب دادن به سئوال، درک آنچه که می شوند، مدت زمانی که برای خواندن می گذارد، تعداد غلط ها در نوشتن و خواندن و آزمایشات دیگر شدت پریشان خوانی یا دیسلکسی را تشخیص می دهند.
آزمایشات بینایی، شنوایی، نرولوژیک و پسیکولوژیک هم باید انجام شوند تا پارامترهای دیگری که ممکن است علت اشکال در خواندن باشند، کنار گذاشته شود و تشخیص دیسلکسی تائید شود.
علل
علل تولید پریشان خوانی هنوز شناخته نشده. چندین هیپوتز علمی پیشنهاد شده مثل تئوری فونولوژیک که بیشتر از همه مورد توجه قرار دارد و می گوید که شخص مبتلا از اختلال در درک و استفاده مغزی از صدای حرف زدن رنج می برد. تئوری بینایی می گوید که بعضی از کودکان دچار مشکلات درک بینایی دارند و بالاخره مشکل سلول های عصبی که در یک نقطه غیر مشخص مغز تولید می شوند و بعد به مراکز مربوط به خواندن مهاجرت می کنند، در نزد افراد بیمار درست انجام نمی شود.
این غیرطبیعی بودن ممکن است منشاء ژنتیکی داشته باشد، زیرا سابقه ی فامیلی بیماری زیاد دیده می شود، ولی هنوز صددرصد اطمینان وجود ندارد. بعضی از متخصصان یک حالت غیرطبیعی در کروموزوم ۱۵ یا کروموزوم ۱۸ پیدا کرده اند.
مشکلات دیگری که همراه با پریشان خوانی هستند
بیمار تقریبن همیشه مشکل در نوشتن دارد و در ۵۰ درصد موارد در کودکی اشکال در حرف زدن هم دارد. همینطور امکان اینکه کودک هایپراکتیو (بیش فعال) باشد و یا اختلال در تمرکز داشته باشد، زیاد است. اشکالات دیگری همچون جهت یابی، حفظ کردن و … ممکن است وجود داشته باشد که بستگی به شدت بیماری دارد و باعث می شود که کودک در مدرسه دچار مشکلاتی شود که نتیجه اش رفتارهای ناهنجار و خشونت باشد.
سیمپتوم های پریشان خوانی گاهی تشخیص دادنش سخت است ولی بعضی از آنها را قبل از یادگیری خواندن می شود دید.
علائمی که قبل از مدرسه دیده می شوند
* کودک صحبت کردن را دیر شروع می کند.
* اشکال در یادگیری کلمات جدید و جمله سازی
* اشکال در شناسایی حروف
* عدم درک ریتم و قافیه
* کودک متوجه می شود که در نوشتن اسم خودش اشکال دارد.
* کمبود حافظه کوتاه مدت
* اشکال در درک اینکه در کجا قرار دارد.
علائمی که در مدرسه ابتدایی دیده می شوند
*اشکال در خواندن کلمات
* جمله یا کلمه را می خواند ولی با سرعت خیلی پایین
* عدم تمرکز
* مشکل درک
* مشکل در تشخیص تفاوت در لغات مشابه
* ناتوانی در جواب دادن به چند چیز در یک زمان. دستورالعمل ها را نمی تواند سریع درک کند.
* ناتوانی در تشخیص بین حروف شبیه به هم مثل ت و پ
* در یادگیری زبان خارجی دچار اشکال می شود.
* اشکال در حفظ کردن الفبا یا روزهای هفته
* اشکال در ترکیب حروف و تلفظ یک جمله بزرگ مثلن کلمه ی مدرسه، حروف را می شناسد ولی نمی تواند ترکیب کند و کل را تشخیص بدهد.
* اشکال در مدیریت زمان و مکان و حرکات بدنی
در بزرگسالی
اگر در کودکی درمان نشود در بزرگسالی همان مشکلات کودکی را خواهد داشت ولی هیچ وقت برای شروع درمان دیر نیست. مشکلات عبارتند از:
*اشکال در خواندن حتی با صدای بلند
* اشکال در درک اصطلاحاتی که معنای واضح و مشخص ندارند مثل جمع کردن ۴+۸ خیلی راحته مثل آب خوردن یا درک جوک
* اشکال در نوشتن
* اشکال در خلاصه کردن یک مقاله
* اشکال در جزوه نویسی هنگام درس معلم
* اشکال در یادگیری زبان خارجی
چه کسانی در خطر مبتلا شدن هستند
تمام کسانی که سابقه ی فامیلی پریشان خوانی داشته اند یا دارند.
چه عواملی باعث تولید خطر می شود
عوامل مختلفی وجود دارند مثل عوامل ژنتیکی یا محیط زیستی و مجموعه یک سری عوامل با هم تولید پریشان خوانی می کند.
پیشگیری
پیشگیری بسیار مشکل است و بهترین پیشگیری جستجوی بیماری در نزد کودکان خردسال است.
درمان
هیچ دارویی که بتواند پریشان خوانی را درمان کند وجود ندارد. اگر اختلالات عدم تمرکز همراه با یا بدون بیش فعالی با پریشان خوانی همراه است پزشک ممکن است داروهایی تجویز کند.
برای درمان پریشان خوانی، شرکت در جلساتی که توسط متخصص اورتوفونیست با استفاده از تکنیک های آموزشی انجام می شود، تست های روانشناسی و روان درمانی برای کودک و همکاری با معلم کودک برای تعیین برنامه های آموزشی مناسب، مفید خواهد بود.
برای موفقیت در درمان به یک گروه متخصص احتیاج است. اگر درمان از مهد کودک شروع شود کمک بسیاری بزرگی به بهبودی کودک می کند.
طب مکمل
تکنیک های مختلفی برای توان بخشی و یادگیری راحت کودک وجود دارد که یکی از آنها تکنیک Tomatis است که براساس دوباره یادگیری گوش دادن و روش Borel – Maisonny که ژست ها و صداها را به هم مربوط می کند یا متد Planéte desalpha که پرسوناژها شکل حروف الفبا هستند و صدای تلفظ آن را در می آورند.
*امگا۳ ـ به علت داشتن آثار مفید روی مغز و نرون ها چند مطالعه کلینیکی روی امگا۳ انجام شده، زیرا چند محقق پیشنهاد کرده اند که چون کودک مبتلا به دیسلکسی مقدار کمی اسیدهای چرب اشباع نشده و مخصوصا امگا ۳ در خونشان دارند، از امگا ۳ استفاده شود. نتیجه مطالعات مطمئن کننده نیست.
* موزیکوتراپی ـ یک مطالعه نشان داده که استفاده از موزیکوتراپی و تجربه های براساس ریتم و سرودخوانی وضعیت شنوایی کودک را بهتر کرده به یادگیری حرف زدن کمک می کند.
نقش والدین
اگر فکر می کنید کودک شما اشکالی در حرف زدن و یادگیری دارد، هرچه سریعتر به پزشک مراجعه کنید. در خانه برایش کتاب با صدای بلند بخوانید، با کودک تمرین و او را تشویق کنید، با مدرسه همکاری و با معلم درباره ی چگونگی کمک کردن به او مشورت کنید.
