سالشمار تاریخ جمهوری اسلامی ایران
نهمین شماره ی پیاپی شهروند به رویدادهای سال ۱۳۶۶ می پردازد. از شماره ۱۳۵۸ مرور سال ۵۸ را آغاز کردیم و بنا داریم رویدادهای مهم این ۳۳ سال حکومت جمهوری اسلامی را در ۳۳ شماره ی شهروند بیاوریم. برای سه سال اول با استفاده از آرشیو روزنامه های اطلاعات و کیهان توانستیم تقریبا به همه آنچه که در آن زمان ها در روزنامه ها منعکس می شد، اشاره کنیم. از سال ۶۱ ما ماندیم و اینترنت، ضمن اینکه بارها از خوانندگانمان تقاضا کردیم در این مسیر ما را همیاری کنند و اگر رویداد یا نکته ای باید گفته شود را یادآوری نمایند، یا خاطرات خودشان را از آن سالها برایمان بفرستند. این خاطره ها در همه زمینه ها می تواند باشد، از خانه و مدرسه گرفته تا جامعه و جنگ و زندان.
حاصل این است و می دانیم که کامل نیست.
در سال ۶۶ جنگ همچنان ادامه دارد و در نهمین سال حکومت جمهوری اسلامی قرار داریم. مردم از جنگ طولانی خسته شده اند و کودکان جنگ در میان صدای آژیر و بمب و جیغ بزرگ می شوند، تا اینها همه، در فردای بزرگ شدنشان، چه بر سر روح و جسمشان بیاورد.
خامنه ای اولین رئیس جمهور اسلامی بود که در سازمان ملل سخنرانی کرد. در سال ۶۶ اولین بار ایدز در ایران مشاهده شد
در این سال اولین مورد بیماری ایدز در ایران در یک کودک ۶ساله هموفیل که از فاکتورهای انعقادی وارداتی آلوده به ویروس ایدز استفاده کرده بود، مشاهده شد.
در این سال، کارگردان بزرگ سینمای ایران، بهرام بیضایی، پس از اینکه فیلم “باشو غریبه کوچک” او پس از دو سال از ساخت به نمایش درنیامد، فیلمبرداری “شاید وقتی دیگر” را با بازی سوسن تسلیمی و داریوش فرهنگ در سال ۱۳۶۶ به پایان برد. این فیلم در چهار رشته کاندیدای دریافت جایزه از ششمین جشنواره فیلم فجر شد و در رشته فیلمبردای این جایزه را ازآن خود کرد. فیلم “شاید وقتی دیگر” در سال ۶۷ اکران عمومی یافت.
۵ فروردین ماه ۶۶ ـ عبدالله دهش یا شیخ عبدالله دهش کرمانی از جمله برجسته‌ترین شاعران و نویسندگان و عارفان کرمان در دوران معاصر در سن ۷۷ سالگی درگذشت. او جزو مشایخ و سران متصوفه و دراویش سلسله نعمت‌اللهی به شمار می‌آمد و برای بیش از سی سال شیخیت خانقاه کرمان را برعهده داشت.
در عرصه اداری و اجتماعی، وی ضمن تصدی مشاغل اداری مهمی در مالیه(دارایی) و عدلیه(دادگستری) کرمان، از اعضای شاخص و کلیدی دادگستری این استان محسوب می‌شد و از جمله مدتها ریاست دفتر دادگستری و دادگاه های استان کرمان را عهده‌دار بود.
اشعار درج شده بر کاشیکاری زیبای اطراف صحن بزرگ شرقی آرامگاه شاه نعمت‌الله ولی در ماهان کرمان، از شیخ عبدالله دهش اند.
۲۵ فروردین ۶۶ ـ به گزارش نیروی زمینی سپاه پاسداران در این روز طی عملیات نصر یک، در جبهه شمالی و غرب شهر «بانه» کردستان ایران یکصد کیلومتر مربع از خاک عراق به تصرف سپاه پاسداران درآمد. بنا به همین گزارش در این عملیات ۵۹۰ تن از نیروهای دشمن کشته، زخمی و اسیر شدند.
۳۱ فروردین ۶۶ ـ محمدتقی شریعتی روشنفکر مذهبی، فعال سیاسی مذهبی در سن ۸۰ سالگی درگذشت. او در سال‌های ۱۳۳۶ و ۱۳۵۲ به سبب فعالیت بر علیه حکومت پهلوی مدتی زندانی شد. علی شریعتی فرزند اوست. وی پایه‌گذار کانون نشر حقایق اسلام است. محمدتقی شریعتی از افرادی بود که با رویکرد نوگرایانه به دین، فعالیت خود را آغاز نمود و تاثیرات زیادی در این زمینه برجای گذاشت.
۱۴ اردیبهشت۶۶ ـ در سال ۶۶ همچنان اعدام مخالفان رژیم ادامه داشت. به عنوان نمونه از اعدام مسعود انصاری (سعید) فدایی خلق یاد می کنیم که در نیمه های شب در حالی که شدیدا بیمار بود به جوخه اعدام سپرده شد.
اردیبهشت ۶۶: معرفی طرح جدید مبارزه با بدحجابی از سوی وزیر کشور که مانع استفاده این افراد از کلیه امکانات دولتی و عمومی می‌شود.
تیرماه ۶۶ ـ در رابطه با جنگ ایران و عراق و حمله به کشتی ها در خلیج فارس، تا تیرماه ۱۳۶۶ حدود ۵/۸ میلیون تن کالا از محموله های کشتیها در خلیج فارس به زیر آب رفت. ۴۱ کشتی کاملا نابود شدند و به ۳۴ تن محموله کالا آسیب وارد شد و بیش از ۳۰۰ تن از ملوانان کشورهای گوناگون به قتل رسیدند و به همین تعداد نیز مجروح شدند. بدین ترتیب عراق در هدف خود مبنی بر بین المللی کردن جنگ خلیج فارس تا اندازه زیادی موفق شد و قدرت های غربی و در رأس آنها آمریکا حضور گسترده و تهدیدآمیزی در خلیج فارس یافتند و سرانجام کشتی های نفت کش کویتی با پرچم آمریکا در خلیج فارس حرکت کردند و اسکورت نظامی نفتکشها و کشتی های تجاری مورد نظر آمریکا در خلیج فارس آغاز شد.
تیر ۶۶ ـ قطعنامه هشتم شورای امنیت موسوم به ۵۹۸ در پایان تیرماه ۶۶ به تصویب شورای امنیت رسید. در این قطعنامه، تصمیم گرفته شد به منازعه ایران و عراق خاتمه داده شود و آتش بس فوری اعلام شود. همچنین پیدا کردن یک راه حل جامع و شرافتمندانه و عادلانه و عقب نشینی به مرزهای بین المللی و اعزام تیم نظارت به مرزهای دو کشور مورد تاکید قرار گرفته بود. می توان اذعان نمود که این قطعنامه تنها قطعنامه ای بود که می توانست حداقل خواسته های ایران را تامین کند و نسبت به سایر قطعنامه های صادر شده سازمان ملل منطقی تر جلوه نماید. ایران ابتدا از پذیرش آن سر باز زد و پیش شرط هایی را برای پذیرش عنوان کرد.
مرداد ۶۶ ـ عباس بابایی سرلشگر خلبان نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی شرکت کننده در جنگ ایران و عراق و فرمانده عملیات نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران که در جنگ ایران و عراق کشته شد. او هنگام مرگ ۳۷ سال داشت.
۳۰ شهریور ۶۶ ـ حمله آمریکا به کشتی تدارکاتی ایران اجر. در جریان این حمله، از مجموع ۳۱ سرنشین کشتی، سه نفر کشته، دو نفر مفقود و ۲۶ نفر دیگر که تعدادی از آنها زخمی بودند به اسارت نیروهای آمریکایی درآمدند و کشتی نیز پس از مدتی در آبهای خلیج فارس غرق شد.
۳۱ شهریور ۶۶ ـ آیت‌الله خامنه‌ای اولین رئیس جمهور ایران بود که در چهل و دومین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل شرکت و در آن سخنرانی کرد. او در سخنرانی اش با اشاره به تجاوز عراق به ایران خواهان محاکمه رژیم صدام به عنوان متجاوز شد. او با اشاره به تجربه دادگاه نورنبرگ که بیش از ۴۰ سال صلح و امنیت اروپای جنگ‌خیز را تأمین کرده بود، اجرای چنین دادگاه بین‌المللی در مورد صدام را تأمین کننده امنیت منطقه‌ای و جهانی دانست.
۶ مهر ۶۶ ـ سیدمهدی هاشمی یکی از اعضای سپاه پاسداران دهه ی شصت در ایران و فاش کننده ی ماجرای مک فارلین بود که اعدام شد.
مهدی هاشمی، برادر داماد منتظری، از جمله افرادی بود که پیش از انقلاب به اتهام معاونت در قتل آیت‌الله شمس آبادی دستگیر و محکوم شده بود. او پس از پیروزی انقلاب از زندان آزاد و به مناصب مهمی از جمله مسئولیت نهضت‌های آزادی‌بخش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی اشتغال داشت.
در ماجرای مک فارلین، او بود که برای اولین بار این ماجرا را در روزنامه لبنانی الشراع فاش کرد. وی مدتی بعد دستگیر شد و به اتهام قتل آیت‌الله شمس‌آبادی (که در زمان شاه به این اتهام محاکمه و پس از انقلاب از زندان آزاد شده بود) و چند نفر دیگر توسط علی رازینی مجددا محاکمه و اعدام شد. او هنگام اعدام ۴۳ سال داشت.
او از نزدیکان حسینعلی منتظری بود و برخی اعدام وی را با استعفای منتظری از قائم مقامی رهبری در ایران مرتبط می‌دانند. علی فلاحیان چنین ارتباطی را مردود می داند و تنها علت عزل منتظری را اعتراض وی به اعدام زندانیان سیاسی (تابستان ۱۳۶۷) می داند.
۷ مهر ۶۶ ـ تصویب بخشی از قانون ارتش جمهوری اسلامی ایران و اصلاحات بعدی مبنی بر تعیین مشاغل زنان، امکان بازنشستگی بانوان با ۲۰ سال سنوات خدمت، تعیین مستمری بگیران.
۱۶ مهر ۱۳۶۶ ـ حمله هلیکوپترهای آمریکایی به قایق های گشتی سپاه پاسداران در آبهای خلیج فارس
۲۶ آبان ۶۶ ـ مظفر بقائی کرمانی از فعالان سیاسی و از بنیان‌گذاران جبهه ملی ایران بود.
با تأسیس حزب دموکرات ایران در دههٔ ۱۳۲۰ شمسی به رهبری احمد قوام، بقایی به این حزب پیوست و در سال ۱۳۲۶ به عنوان کاندید حزب دمکرات از کرمان به مجلس پانزدهم راه یافت. در اسفند ۱۳۲۹ رزم‌آرا به قتل رسید و طرح ملی شدن نفت که بقایی یکی از امضاکنندگان آن بود، تصویب شد. بقایی خود را به عنوان یکی از چهره‌های اصلی نهضت ملی مطرح می‌کرد و به این عنوان نیز شناخته می‌شد. در این دوران بقایی با خلیل ملکی همکاری نزدیکی را آغاز کرد. او در اواخر اردیبهشت ۱۳۳۰ همراه با خلیل ملکی حزب زحمت‌کشان ملت ایران را تأسیس کرد.
بقائی از بنیان گذاران جبهه ملی بود ولی از سال ۱۳۳۱ شروع به مخالفت با دکتر مصدق کرد و تا کودتای ۲۸ مرداد از سرسخت‌ترین مخالفان او بود.
در ماجرای کودتای ۲۸ مرداد نیروهای دکتر مظفر بقایی از افرادی بودند که به خانه مصدق حمله بردند. آنان در عملیات کودتا نیز نقش فعال داشتند. سرانجام کودتای ۲۸ مرداد پیروز شد و دولت دکتر مصدق با کمک بقائی و حزب زحمت‌کشان ملت ایران و دو سازمان خدمات مخفی اطلاعاتی بریتانیا و سیا سرنگون شد. به این دلیل مطبوعات پس از کودتا بقایی را یکی از رهبران قیام ملی علیه دولت دکتر مصدق معرفی کردند.
او پس از انقلاب در ۲۱ تیر ۱۳۵۹ دستگیر شد و به اتهام توطئه علیه نظام زندانی شد و آبان سال ۶۶ در سن ۷۶ سالگی بر اثر بیماری در تهران درگذشت.
مظفر بقایی در روز رفراندوم قانون اساسی جمهوری اسلامی در یک سخنرانی (در دفتر حزب زحمت‌کشان) که به عنوان وصیت نامه سیاسی او معروف است در رابطه با قانون اساسی مطالبی مطرح کرد که با توجه به عضویت حسن آیت (که از شاگردان او بود) در هیئت رئیسه مجلس خبرگان قانون اساسی و ارایه ۴۰ صفحه اصلاحیه برای پیش نویس قانون اساسی توسط حزب متبوع او از اهمیتی والا در تاریخ سیاسی ایران برخوردار است. این وصیتنامه که در مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی نگهداری می‌شد و تنها با اجازه شخص رئیس مجلس قابل دسترسی بود در سال ۱۳۸۵ به سرقت رفت.
دی ماه ۶۶ ـ صادق بهرامی بازیگر تئاتر، تلویزیون و سینما و کارگردان و فارغ التحصیل هنرستان هنرپیشگی ایران بود.
بازیگری در تئاتر را از سال ۱۳۰۱ آغاز کرد. سینما را از سال ۱۳۳۰ با بازی در فیلم “شکار خانگی” آغاز کرد و از ۳۳ به رادیو رفت. او نیمه دوم دی ماه ۶۶ در سن ۷۸ سالگی درگذشت.
۲۹ دی ۶۶ ـ مهدی برکشلی محقق نامدار در عرصه موسیقی نظری و مبانی فیزیکی آن بود که یافته‌های نوینی را در شناخت اصولِ پردگانی و مختصات فیزیکی نسبت های فواصل مخصوص موسیقی ایرانی عرضه کرد. از جمله شاگردان او می‌توان به پرویز مشکاتیان اشاره کرد.
او تنها کسی بود که از مدرسه خصوصی وزیری (مدرسه عالی موسیقی)، موفق به دریافت دیپلم عالی شد. همچنین در ارکستر «انجمن دوستداران موسیقی ملی» که روح الله خالقی در ۱۳۲۳ تأسیس کرده بود، سمت نوازنده ویولون و آهنگساز داشت.
برکشلی در ۱۳۲۵ برای ادامه تحصیل به فرانسه اعزام شد. در پاریس علاوه بر مطالعه در مرکز بین المللی مطالعات تعلیم و تربیت، در رشته فیزیک دانشگاه سوربن به تحصیل پرداخت و در ۳۷ سالگی با درجه دکتری دولتی علوم فارغ التحصیل شد. همچنین مدتی در مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه در رشته‌های تخصصی صداشناسی (آکوستیک) مشغول به کار شد و در ۱۳۳۲ ش از دانشگاه اکس مارسی دکتری تخصصی در رشته علوم آکوستیک اخذ کرد. در این مدت، به دلیل اشتراک رشته‌های فیزیک و موسیقی در مبحث اصوات و ارتعاشات، به شناخت مختصات فیزیکی گامها و دیگر جنبه‌های علمی موسیقی همت گماشت. وی دانسته‌های خود را در زمینه «ردیف» موسیقی در سی صفحه گرامافون (۷۸ دور) در صداخانه ملی پاریس، ضبط کرد. این صفحه‌ها در ایران موجود نیست.
برکشلی در سن ۷۵ سالگی در تهران درگذشت.
۱۱ بهمن ۶۶ ـ امیرناصر افتتاح هنرمند نوازنده تنبک در سن ۵۲ سالگی درگذشت. او از سال ۱۳۳۴ در رادیو با گروه گلها همکاری می کرد.
بهمن ۶۶: اعلام طرح جایگزینی و مبارزه ریشه‌ای با باندهای فساد و منکرات.
سایر درگذشتگان سال ۶۶:
ـ صابر آتشین بازیگر ایرانی و پدر خواننده سرشناس گوگوش در سن ۶۱ سالگی در استانبول درگذشت. او متولد سراب بود و والدینش از مهاجران باکو بودند. صابر آتشین فعالیت‌های هنری را در سال ۱۳۲۶ با عملیات آکروباسی در پیش پرده‌های تئاتر تهران آغاز کرد و فعالیت های سینمایی اش از سال ۱۳۳۸ با افسانه شمال آغاز شد.
او پس از انقلاب به ترکیه مهاجرت کرد و همانجا درگذشت.
ـ مهدی آژیر دوبلور و مدیر دوبلاژ در سال ۶۶ در سن ۴۵ سالگی درگذشت.
او فعالیت در دوبلاژ را در سال های نخستین دهه ۴۰ آغاز کرد و به دلیل استعدادی که در امر تیپ سازی داشت خیلی زود به گوینده ای حرفه ای در دوبلاژ کارتون تبدیل شد. او همچنین در چند فیلم و سریال گویندگی کرد.
ـ بدرالملوک بامداد روزنامه‌نگار، آموزگار، نویسنده و فعال اجتماعی و عضو انجمن کانون بانوان بود و بعدها از موسسان سازمان بانوان هوادار حقوق بشر و صاحب امتیاز روزنامه زن روز شد.
بدرالملوک با کمک معلمان سرخانه زبان فارسی و فرانسوی را آموخت و در حالی که برای روزنامه‌های داخل و خارج از ایران مقاله می‌نوشت در سال ۱۲۹۶ به دارالمعلمات رفت و ۸ سال بعد، در سال ۱۳۰۴ به معاونت دارالمعلمات منصوب شد و در سال‌های بعد کتاب‌های متعددی برای مدارس نوشت. او در سال ۱۳۱۴ که دختران اجازه ورود به دانشگاه یافتند وارد دانشسرای عالی شد و ۱۱ سال بعد خودش رئیس دانشسرای عالی دختران شد. در پایان جنگ جهانی دوم برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و از دانشگاه کلمبیا فوق لیسانس آموزش و پرورش گرفت.
سازمان زنان طرفدار اعلامیه حقوق بشر سازمانی بود که از تغییر نام جمعیت زنان ایران به وجود آمد. جمعیت زنان در سال ۱۳۲۱ تاسیس شد. در همان زمان مشاوره راهنمای خانواده رادیو را نیز بر عهده داشت. بدرالملوک بامداد همچنین دبستانی به نام بامداد تاسیس کرد تا روش‌های نوین آموزش و پرورش را در آن اجرا کند. او در سال ۶۶ در سن ۸۹ سالگی درگذشت.
ـ سید جلال‌الدین تهرانی ستاره شناس، ریاضی دان، دولت‌مرد، دانشمند و فقیه ایرانی دوران پهلوی بود. او چند بار وزیر و سناتور شد و در آستانه انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ به ریاست شورای سلطنت منصوب شد. استعفای او پس از ملاقات با خمینی در نوفل لوشاتو ضربه مهمی به نظام پادشاهی در ایران بود.
سید جلال تهرانی پس از تحصیلات مقدماتی دینی به نجوم روی‌آورد. انتشار چند شماره گاهنامه او از نخستین گام‌های عرضه علم ستاره‌شناسی به عموم در ایران است.
او در سال ۱۳۰۷ در جریان دستگیری سید حسن مدرس همراه او بود و مدتی زندانی شد. در ۱۳۲۶ در کابینه احمد قوام وزیر مشاور شد و تا مهر ۱۳۳۷ که سناتور انتصابی از آذربایجان شد، چندین پست وزارت داشت.
در وقایع خرداد ۱۳۴۲ به لحاظ دوستی که با روح‌الله خمینی داشت اقدامات مؤثری در نجات وی به عمل آورد. وی در سنا با نخست‌وزیران انتخابی شاه، یعنی حسنعلی منصور و امیرعباس هویدا به مخالفت برخاست و غالباً به لوایح دولت رأی کبود می‌داد. سید جلال تهرانی تنها سناتوری بود که به لایحه مصونیت مستشاران آمریکایی (کاپیتولاسیون) که بعدآ به صورت قانون درآمد رأی مخالف داد.
در ۲۶ دی ۱۳۵۷ در جلسه شورای سلطنت که در حضور محمدرضا شاه تشکیل شد به ریاست این شورا انتخاب شد. دو روز پس از خروج شاه از ایران در ۲۶ دی، سید جلال‌الدین تهرانی به پاریس رفت تا با خمینی ملاقات کند. خمینی او را به شرط استعفا از شورای سلطنت پذیرفت. در دوم بهمن پس از انتشار استعفانامه با خمینی ملاقات کرد.
او در سال ۶۶ در سن ۹۱ سالگی در جنوب فرانسه درگذشت.
ـ شمس‌الدین تندرکیا یا پرتو دکتر تندرکیا، شاعر پیشرو در سن ۷۸ سالگی درگذشت. جریانی که تندر کیا راه انداخت، مورد تنفر گروه‌های مختلفی از سنتی تا نیمایی قرار داشت. کتابفروشی‌ها هم از پذیرفتن این نوع آثار سر باز می‌زدند. بالاخره روزی طرفداران صادق هدایت در کافه فردوسی کتک مفصلی به او زدند و از آن روز به بعد دیگر نامی از تندرکیا شنیده نشد.
تندرکیا نیز مدعی است که قبل از نیما برای تغییر در قالب شعر فارسی اقدام کرده؛ با وجودی که شعر او به اعتقاد بسیاری، عاری از زیبایی است، اما در هر صورت حرکت به سوی نوآوری داشته است.
ـ تیمسار سرتیپ سناتور محمدعلی خان صفاری رییس شهربانی کل کشور(در دهه بیست)، شهردار تهران (در دهه های سی و چهل)، استاندار آذربایجان شرقی، خراسان و مازندران، سناتور انتخابی گیلان در دو دوره ی مجلس سنا و نماینده لاهیجان در مجلس شورای ملی در دهه سی بود.
او در سال ۱۲۸۰ ه.ش در لاهیجان متولد شد و تحصیلات نظامی را در روسیه تزاری به انجام رساند و پس از بازگشت به ایران وارد خدمت نظام شد و به تدریج مدارج ترقی را طی کرد.
سناتور صفاری پس از انقلاب اسلامی ۱۳۵۷ برای مدتی کشور را ترک کرد ولی مجدداً به ایران بازگشت و عاقبت در سال ۱۳۶۶ در سن ۸۶ سالگی در تهران بدرود حیات گفت.
او مردی اهل مطالعه بود و در جوانی رمانی تاریخی به نام “خان گیلان” نوشت و در سال ۱۳۱۱ آن را در تهران منتشر کرد.
