نعیم جبلی : تم اصلی سیزیف و مرگ مسئله ای جهان شمول و از قید و بند زمان و مکان آزاد است
شناسنامه نمایش
نویسنده: روبر مرل
بازیگران: مازیار شاهچراغی، شاهین ربانی، سپیده اربابی، تینا حسینی و نعیم جبلی
دستیاران کارگردان: مهزاد شریف احمدیان و محیا رضوی
موسیقی: سام وفائی
دستیار طراحی صحنه و نور: محیا رضوی
گرافیست: نغمه شریفی
عکاس و مدیر صحنه: علیرضا فلاحت
مدیر تولید: پاشا جوادی
کارگردان، بازیگران و همکاران نمایش سیزیف و مرگ
غروب روز شنبه دوم مارس نمایش سیزیف و مرگ کار تازه گروه تئاتر هشت پا در سالن تئاتر کالج وانیه مونترال اجرا می شود. این دومین نمایشی است که با همت گروه تئاتر هشت پا به کارگردانی نعیم جبلی، مدیر هنری این گروه در مونترال اجرا می شود.
نعیم جبلی از هنرآموختگان رشته تئاتر از دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد تهران است. جبلی قبل از اینکه حدود سه سال پیش به کانادا مهاجرت کند، در ایران در عرصه تئاتر و تلویزیون به کار مشغول بوده است. او در ایران همچنین چند نمایش کارگردانی کرده و در چند کار تلویزیونی هم همکاری داشته است.
گروه تئاتر هشت پا پیش از این در اواخر ماه آوریل سال گذشته دو شب نمایش شام آخر، یکی از آثار فرهاد آئیش را به کارگردانی نعیم جبلی در سالن تئاتر دانشگاه مونترال اجرا کرده است. شام آخر با اینکه از نظر ساختار دراماتیک و موضوع کمدی ساده ای بود، اما نعیم جبلی موفق شده با کارگردانی خوب خود و استفاده از حداکثر توانمندی و استعداد بازیگران گروه و همینطور بهره گیری از امکانات اجرایی تئاتر و از جمله نور و صدا، طراحی بسیار خوب و بویژه انیمیشن زیبای سحر همامی، گرافیست گروه، در نهایت با میزانسن های خوب و ریتمی جذاب و دینامیک، رضایت خاطر اکثریت تماشاگران علاقمند به تئاتر را جلب کند و حتی مورد تحسین گروه قابل توجهی از آنها قرار گیرد. کار گروهی بازیگران شام آخر هم به متن ساده آئیش جذابیتی دوچندان داد. اغلب بازیگران این گروه آماتور بودند و تجربه کار در تئاتر را نداشتند. بازی های مازیار شاهچراغی و تینا حسینی اما با خلاقیت ها و استعدادشان بخصوص تاثیر ویژه ای در موفقیت چشمگیر آن اجرا داشت. خود نعیم جبلی هم علاوه بر کارگردانی با بازی اش، با توجه به پشتوانه آموزش آکادمیک و تجارب حرفه ای خود، بدون اینکه در توازن و هماهنگی کار گروهی با بازیگران دیگر درکل اجرا خللی وارد کند، یکی از دلایل اصلی و مهمترین عامل موفقیت اجرای شام آخر بود.
نمایش با انتقادهایی هم بویژه در زمینه انتخاب و محتوی متن از سوی گروهی از تماشاگران روبرو شد، اما در نهایت باید شام آخر، اولین گام گروه هشت پا را، گامی قابل توجه در زمینه فعالیت در کار تئاتر و عرضه نمایش در مونترال ارزیابی کرد.
نعیم جبلی کارگردان
این بار اما گروه تئاتر هشت پا و نعیم جبلی نمایشی بسیار متفاوت را دست مایه کار قرار داده اند. سیزیف و مرگ از آثار مشهور تاریخ ادبیات دراماتیک قرن بیستم است. این نمایشنامه یکی از آثار نمایشی روبرل مرل ( ۲۰۰۴ – ۱۹۰۸ ) رمان نویس مشهور فرانسوی الجزایری تبار است. متن این نمایش را احمد شاملو، چهره درخشان شعر و ادبیات با همراهی فریدون ایل بیگی ترجمه کرده و نخستین بار در سال ۱۳۴۲ به چاپ رسیده است. سیزیف و مرگ از آن زمان تاکنون به دفعات در ایران اجرا شده است. شاملو علاوه بر این نمایش مرگ کسب و کار منست را هم از روبر مرلRobert Merl به فارسی برگردانده و این نویسنده بویژه به خاطر رمان علمی تخیلی اش Malevil ملویل که در سال ۱۹۷۲ نوشته، شهرت فراوان دارد.
سیزیف Sisuphos که از واژه یونانی Sisyphus گرفته شده از قهرمانان و شخصیت های اساطیری در میتولوژی یونان باستان است. سیزیف پایه گذار و پادشاه حکومت شهر- کشور Corinth بوده است. چون سیزیف با هوش و حیله گری هایش نقشه‌های خدایان را فاش می کرد، از او به عنوان شخصیتی حیله‌گر و مکار نام می‌برند .سیزیف همچنین به خاطر خیانت به خدایان و مجازاتش در اساطیر یونان مشهور است. او به عنوان مجازات می‌بایست تا ابد سنگ بزرگی را با غلتاندن روی شیبی ناهموار تا بالای قله ای برساند و همیشه لحظه‌ای پیش از آنکه به انتهای سراشیبی برسد، سنگ از دستش رها می‌شود، به پائین می غلتد و او باید کارش را از ابتدا شروع کند. این سرنوشت سیزیف با تعابیر مختلف بوسیله نویسندگان، هنرمندان و اهل فلسفه با سرنوشت انسانی مقایسه شده و با آنچه بر سر سیزیف آمده با تعابیر مختلف به سرنوشت انسان و یا گروهی از انسان ها پرداخته اند. از جمله آلبر کامو با استفاده از همین روایت اسطوره ای، اثر مشهور افسانه سیزیف را نوشته است.
به اشاره یادآور شویم که اساطیر یونان ریشه های هنرهای نمایشی را (عمدتا و دست کم در غرب) می سازند و از چند قرن پیش از میلاد مسیح دست مایه خلق آثار نمایشی در یونان باستان و پس از آن تا به امروز در غرب بوده و هستند.
درباره کار تازه گروه تئاتر هشت پا با نعیم جبلی گفت وگویی داشته ایم که چکیده ی آن را می خوانید.
بنا به چه ضرورتی و چرا سیزیف و مرگ را برای اجرا انتخاب کرده اید؟
ـ به چند دلیل. اول اینکه این نمایش کار پایان نامه دوره تحصیل تئاترم بوده و کار را خیلی خوب می شناسم و حالا با توجه به مدت زمانی که از این تجربه گذشته دوبار به سراغش رفته ام و امیدوارم این بار از این نمایشنامه پرمایه و غنی به لحاظ ارزش های نمایشی، با کمک همکارانم در گروه هشت پا، اجرای بهتری عرضه کنم. تا به اینجا که تمرین کرده ایم صادقانه بگویم که این اجرا هفتاد درصد با اجرای اولی که از آن داشته ام، متفاوت است.
دوم اینکه تم و موضوع سیزیف و مرگ مسئله ای جهان شمول است و از قید و بند زمان و مکان هم آزاد است. سیزیف و سرنوشت او آنگونه که روبر مرل به آن پرداخته و حتی در اصل خود موضوعی است که به انسان تمام اعصار و قرون مربوط می شود.
و دیگر اینکه من با اجرای این نمایش نقد خود و هم نسلانم را به جامعه مذهبی و متعصب می توانم و می خواهم که مطرح کنم. بر اینها باید اضافه کنم که روایت سیزیف روایتی ابزورد (پوچ)، حکایت تکرار در زندگی و روزمرگی است.
شام آخر نمایش پیشین نعیم جبلی در مونترال
برای اجرا از ترجمه شاملو و ایل بیگی استفاده کرده اید یا ترجمه جدیدی از متن را در اجرای شما خواهیم دید؟
ـ نه همان ترجمه است، اما من همراه با بازیگران و همکارانم تغییرات زیادی در راستای ضرورت های اجرایی و هدف هایمان درآن ایجاد کرده ایم.
این تغییرات بر اساس ضرورت های زمانی و مکانی و مخاطبان اجرا هم انجام شده؟
ـ تجربه ای که من از ارتباط زمان و مکان با سیزیف و مرگ داشته و پیدا کرده ام و ضرورت هایی که از سلیقه های شخصی من مایه گرفته و حاصل شده اند و در نهایت ترکیب این دو عامل باعث شده که علاوه بر آنچه پیش از این گفتم، تغییرات عمده ای در نمایش انجام داده شود.
شما کار روبر مرل را در چه دسته ای از دسته بندی هایی که ما در آثار دراماتیک داریم، قرار می دهید و آیا اجرای سیزیف و مرگ هم بر همین اساس خواهد بود؟
ـ کاری که روبر مرل بر اساس اسطوره سیزیف و مرگ در قالب اثری دراماتیک خلق کرده به لحاظ فرم یک کار سوررئالیستی است. اما آنچه من از این اثر گرفته ام و آنچه قصد دارم با اجرای آن به تماشاگران عرضه کنم توضیح کلامی آن دشوار است و در اجرا بازتاب داده و عرضه می کنم.
شام آخر، نمایش اولی که شما با گروه تئاتر هشت پا عرضه کردید، در مقایسه با اثر روبر مرل کار ساده ای بود. با توجه به دشوار بودن این نمایش، با بازیگرانی که با وجود استعداد قابل توجه، تجربه اجرایی برای پرداختن به چنین کارهایی را شاید به اندازه کافی ندارند، چگونه این اثر را آماده اجرا کرده اید؟
ـ اجرای این کار با این گروه هم برای من چالشی بوده است. اما ما از ابتدای کارمان که جمع شدیم قصدمان یادگیری تئاتر از طریق تجربه و پرداختن عملی به آن بوده و در روند تمرینات این نمایش هم همین روال را دنبال کرده ایم. یعنی با توجه به آماتور بودن گروه به طور همزمان و موازی کار آموزش و یادگیری را با آماده کردن نمایش برای اجرا دنبال کرده ایم. کار دشواری بوده، اما باید صمیمانه بگویم که “هشت پا!” با انرژی بسیار و تمرکز و کار زیاد نه تنها کم تجربگی خود را جبران کرده، بلکه با خلاقیت ها و ابتکاراتی که با هم برای پرداخت نمایش به آنها رسیده ایم، به من کمک فراوان کرده که اجرایی که در نظر داشته ام، امکان پذیر شود. این واقعیت را تماشاگرانی که به دیدن اجرا بیایند، خواهند دید.
نام گروه، گروه تئاتر هشت پا، دقیقا به چه معناست؟ آیا به معنای اختاپوس، یا در فارسی « هشت پا» همان جانور دریایی است؟
ـ نه … اصلا! فکر می کنم این سوء تفاهم طبیعی باشد و بسیاری خیال کنند منظور «اختاپوس» است! برای اجرای شام آخر با توجه به دشواری کار تئاتر آنهم در غربت من دنبال کسانی می گشتم که هم علاقمند به تئاتر باشند و هم بتوانند با همه مشکلات کار و تحصیل و دیگر مشغله هایشان، با تمام توان در این کار یک «پا»ی کار باشند و با تمام وجود به میدان بیایند. وقتی تعدادمان به هشت نفر رسید با مشورت نام «گروه تئاتر هشت پا»! را انتخاب کردیم.
اعلام کرده اید که یک اجرا خواهید داشت. با توجه به استقبالی که از اولین کارتان شد، چرا فقط یک اجرا و قصد ندارید که در تورنتو و ونکوور هم برای علاقمندان به تئاتر جامعه ایرانیان که شمارشان از مونترال خیلی بیشتر است، اجراهایی داشته باشید؟
ـ برخلاف بسیاری از دیگر فعالیت های هنری فرهنگی، تدارک و اجرای تئاتر کار پرخرجی است. البته ما علاقمند هستیم تعداد اجراهای بیشتر داشته باشیم و امیدوارم امکاناتش فراهم شود که هم در مونترال اجراهای بیشتری داشته باشیم و هم در تورنتو و ونکوور نمایش را اجرا کنیم.
با تشکر از پذیرفتن دعوت شهروند برای این گفت وگو، برایتان آرزوی موفقیت داریم.
ـ من هم از توجه شما و شهروند به کارمان تشکر می کنم.
*علی شریفیان هنر آموخته رشته تئاتر و هنراست و در رشته علوم ارتباطات در کانادا تحصیل کرده، از همکاران شهروند است و علاوه بر مسائل هنری به عنوان روزنامه نگار آزاد درباره امور سیاسی، اجتماعی و هنر و فرهنگ کانادا هم می نویسد.
