شهروند ۱۲۵۸ – ۳ دسامبر ۲۰۰۹

شانزده آذر ماه سالروز تولد احمد تفضلی محقق برجسته ایرانی است. زمینه تحقیقات تفضلی ادبیات، متون و زبانهای باستانی ایران بود. آثار او شامل “واژه نامه مینوی خرد”،” ترجمه مینوی خرد”، “تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام”، “اسطوره زندگی زردشت”، ترجمه و تحقیق دو جلد کتاب “نمونه های نخستین انسان” و “نخستین شهریار در تاریخ افسانه ای ایرانیان”، ترجمه کتاب “شناخت اساطیر ایران”، گردآوری “یادنامه دومناش” و “یکی قطره باران، جشن نامه استاد زریاب خویی” و بیش از پنجاه مقاله در زمینه زبان ها و آثار قدیمی ایرانی و افزون بر پانزده نقد بر آثار گوناگون درباره زبان و فرهنگ ایران و بیش از هشتاد مقاله و نقد به زبان های انگلیسی و فرانسه است.


احمد تفضلی در سال ۱۳۱۶ در اصفهان به دنیا آمد. دوران دبستان و دبیرستان را در تهران گذراند و دیپلم ادبی خود را از دبیرستان دارالفنون گرفت. دوره لیسانس زبان و ادبیات فارسی را در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران با رتبه اول به پایان رساند و همان سال دوره دکترای زبان و ادبیات فارسی را آغاز کرد. پس از گذراندن دوره فوق لیسانس در مدرسه زبان های شرقی دانشگاه لندن و بازگشت به ایران، در سال ۱۳۴۵ موفق به اخذ دکترا در رشته زبان های باستانی شد.

در حین تحصیل، از محضر استادان برجسته ایرانی چون عبدالعظیم قریب، بدیع الزمان فروزانفر، جلال همایی، محمد معین، پرویز خانلری، احسان یارشاطر و همچنین اساتید غیر ایرانی چون هنینگ، مری بویس، مکنزی، بیوار، بنونیست و دومناش استفاده کرد.


تفضلی مدتی به عنوان پژوهشگر در بنیاد فرهنگ ایران مشغول به کار بود و از سال ۱۳۴۷ با سمت استادیار گروه فرهنگ و زبان های باستانی رسما به هیئت علمی دانشکده ادبیات دانشگاه تهران پیوست. سپس به عنوان استاد زبانهای باستانی ایرانی در دانشگاه مشغول به تدریس شد و طی ده سال ریاست بخش دانشجویان خارجی دانشکده ادبیات را نیز به عهده داشت. تفضلی پژوهشهای خود را با همراهی استاد فروزانفر در بازنویسی یادداشت های کتاب “عطار” شروع کرد. دید علمی، موشکافی، سخت کوشی او در زمینه تحقیق مورد تحسین بسیاری از استادان و محققان ایرانی و غیر ایرانی همچون فروزانفر و فیلیپ ژینو قرار گرفت. در تحقیقات و نوشته ها کمال طلب ولی منضبط ، معتدل و مختصر گو بود و فقط زمانی می نوشت که مطلبی نو برای نوشتن داشته باشد.

از زمان جنگ جهانی دوم که مصادف با شروع این گونه مطالعات در ایران بود، نوشته ها و تحقیقات تاریخی و ادبی غالباً در هاله ای از احساسات و تصورات فرو رفته بود. او در زمره محققانی بود که تحقیق و مطالعه ادبیات و تاریخ ایران را به نحوه دقیق، علمی و منطقی تشویق می کرد. تفضلی به زبانهای انگلیسی، فرانسه و آلمانی تسلط داشت و با زبان های عربی و روسی نیز آشنایی داشت. تفضلی بسیاری از نتایج پژوهشهای خود را به زبانهای غربی منتشر می کرد تا شرق شناسان غربی که غالبا تحقیق با روشهای علمی جدید را قلمرو نفوذ ناپذیری برای شرقی ها می دانستند و از این رو آنان را در ارایه این گونه تحقیقات علمی ناتوان می دانستند، بتوانند به این تحقیقات دسترسی داشته باشند. او همچنین مقالات بسیاری در دانشنامه ایرانیکا و دائره المعارف بزرگ اسلامی نوشته است.

وی در طول حیات پرتلاش خود، به دریافت جوایز و تقدیرنامه های بسیاری نائل شد. آکادمی کتیبه ها و ادبیات فرانسه جایزه گیرشمن را برای قدردانی از تحقیقات تفضلی در زمینه مطالعات زبان پهلوی به تفضلی اختصاص داد. این اولین بار بود که این آکادمی به این صورت از یک ایرانی قدردانی می کرد. تفضلی همچنین نخستین استاد از کشورهای شرقی بود که در سال ۱۳۷۵ دکترای افتخاری از دانشگاه سن پترزبورگ گرفت.

تفضلی به ایران عشق می ورزید. بارها موقعیت های مناسبی در دانشگاه های معتبر خارجی برایش پیش آمد، ولی هرگز به رفتن از ایران و دل کندن از این سرزمین تن در نداد.

تفضلی در روز ۲۴ دی ماه ۱۳۷۵ هنگامی که با اتومبیل خود از دانشگاه تهران به سوی خانه‌اش در حرکت بود، حدود ساعت ۲ بعد از ظهر در شمیران ناپدید شد و حدود ساعت ۹ شب ماموران گشت پاسگاه انتظامی باغ فیض، جسد او را در کنار اتومبیلش پیدا کردند. وی از قربانیان قتل های زنجیره ای به شمار می‌رود.

یادش گرامی باد.


منابع:

‘Spirit of Wisdom, Essays in Memory of Ahmad Tafazoli’, edited by Touraj Daryaee and Mahmoud Omidsalar, 2004, California: Mazda Publications.

“یادنامه دکتر احمد تفضلی” به کوشش دکتر علی اشرف صادقی، ۱۳۷۹، تهران، انتشارات سخن.

* ماریا صبای مقدم، در حوزه ی مسائل ادبی و هنری می نویسد. او خود هنرمند و فعال اجتماعی است.