گفت وگوی شهروند با میرزاآقا عسگری ـ مانی / گودرز گرمرودی

شهروند ۱۱۸۳

جناب مانی با سپاس از این⁯که با همه⁯ی تنگی وقت درخواست ما را برای این گفت و گو پذیرفته⁯اید. با این که در صفحات آغازین کتاب “خنیاگر در خون” این پرسش مطرح شده است که “چرا فریدون فرخزاد را دوست نمی⁯داریم؟”؛ به چه دلیل، غیر از یکی دو جا مثلا در نوشته خانم پوران فرخزاد خواهر فریدون که ⁯ می⁯نویسد: “…فریدون زودتر از آن که باید، به دنیا ⁯آمده بود…” یا آنجا که خود فریدون⁯ می⁯گوید: “…(از من خوششان نمیاد؛) میگن دست زن⁯ها را⁯ می⁯بوسه، یقه⁯ی پیرهنش بازه، پیراهن چین چینی⁯ می⁯پوشه…” و غیره…اشاره⁯ای به جواب این سئوال و سعی دراین که چند و چون آن شکافته شود، صورت نمی⁯گیرد؟!

میرزاآقا عسگری.مانی: هر آدمی ⁯دارای دوستان و دشمنانی است. فریدون دوست⁯داران فراوانی در میان مردم داشت. اگر چنین نبود، آن⁯همه برنامه در رادیو وتلویزیون (پیش از فاجعه⁯ی ۱۳۵۷) به او نمی⁯دادند. ⁯اما آدمی ⁯همچون فریدون که فراتر از ایرانیان آن روز⁯ می⁯اندیشید، تحصیل⁯کرده⁯ی آلمان بود، و مدتی همسر آلمانی هم داشت در جامعه⁯ی سنتی خودش دارای مخالفانی بود. قشر واپسگرای جامعه که در بازار، حوزه⁯های آخوندی، مدارس دینی و خانواده⁯های سنتی بودند، اکنون هم همان برخورد هیستریک را با هرآنچه بوی مدرن بدهد دارد. آنان با هرآنچه که باورهای خرافه⁯آمیز و دین⁯خویانه⁯شان را غلغلک بدهد از سر ستیز برمی⁯آیند. این قشر که شمارشان در ایران بسیار است، همچون لاک پشتی هستند که لاک خود را گنبد گیتی⁯ می⁯داند، در آن سنگواره شده، در آن پناه معنوی گرفته و خوابِ آب و گشتِ بهشت⁯ می⁯بیند. من این قشر از جامعه را در شعر «لاک پشت پیر» تصویر کرده⁯ام. طبیعی است که چنین اقشاری با فریدون که به رسم ادب ⁯امروز اروپا در برابر زنان حاضر⁯ می⁯شد و با آنان آزادانه و برابر گفتگو⁯ می⁯کرد، دشمنی بورزند. سوای این اقشار، همواره کسان دیگری هم هستند که گرچه از آن اقشار نیستند،⁯ اما رقیب⁯اند، حسودند، کوتاه قامت و بی⁯مایه⁯اند. اینان موفقیت همکار دیگرشان را تحمل نمی⁯کنند. علیه او سمپاشی⁯ می⁯کنند، مانع رشدش⁯ می⁯شوند، جلوی پایش پوست خربزه و سنگ⁯ می⁯اندازند تا زمین بخورد. میزان حسادت و کوردلی در جامعه⁯ی ایران فوق⁯العاده بالا و در حد یک بیماری نسبتا فراگیر است. چنین افرادی هم علیه فرخزاد سمپاشی⁯ می⁯کردند. پس از فاجعه اسلامی⁯ در سال ۱۳۵۷، منش و روش سیاسی در جامعه⁯ی ایران دارای انشعاب⁯ها، تضادها و گرایش⁯های عدیده⁯ای شد و براساس «قانون ملی و اسلامی⁯»⁯ی عدم تحمل دگراندیشان، سمپاشی⁯هائی که ریشه⁯ی سیاسی داشتند هم به سمپاشی⁯های دیگر افزوده شد. آری، چنین جماعتی نمی⁯توانستند فریدون فرخزاد را دوست بدارند. آنها از توان او، از جذابیت و کاریسمای او، از هنر و خلاقیت او، از منش سیاسی او و از مدرن بودن او⁯ می⁯هراسیدند. وجود ⁯امثال فرخزاد برای متشرعین و متدینین و مرتجعین و حسودان، همچون تیری بود که به سوی بادکنکی رها شده باشد. خوب، طبیعی است که اینها او را دوست نمی⁯داشتند. در میان اینان، مسلمان زاده⁯هائی هم که فکر⁯ می⁯کردند «مارکسیست و کمونیست»⁯اند- ⁯اما همان بار فرهنگ شیعه را در کوله پشتی ذهنشان حمل⁯ می⁯کردند- امثال فریدون را دوست نمی⁯داشتند. هنوز هم چنین است. نهایت این که، واپسماندگی ذهنی و فرهنگی در هر گروه اجتماعی، تاب تعالی دیگران، مدرنیسم فرهنگی و تحول اجتماعی را ندارد و با آن⁯ می⁯ستیزد.

البته روشن کنم که فریدون فرخزاد فقط بخشی از جنبشی بود که از صدر مشروطیت و حتا پیش از آن به روشنگری و تحول اجتماعی باور داشت و برای تحقق آن تلاش⁯ می⁯کرد. او فقط یک نشانه از این جنبش بود. جنبشی که در یک سرش میرزاآقاخان کرمانی، رضا کاظم⁯زاده ایرانشهر، احمدکسروی و محمد مسعود قرار داشتند، در سر دیگرش نیما، هدایت، فروغ و شاملو، در جای دیگر پیشاهنگان فکری و روشنگری، در جای دیگر بخشی از هنرمندان و آوازخوانان و در جای دیگر جریانات ترقیخواه بودند. هریک از این⁯ها پتانسیل فکری و فرهنگی و مبارزاتی خودشان را داشتند. برخی⁯ها بیشتر، برخی⁯ها کمتر، ⁯اما به صورت یک جبهه⁯ی فرهنگی و فکری و هنری و ادبی عمل⁯ می⁯کردند و هنوز هم چنین است.⁯ می⁯خواهم بگویم فریدون فرخزاد گرانیگاه این جنبش نبود، تنها یکی از سَمبُل⁯های آن بود.

نمی⁯توان از فریدون گفت و نوشت و زندگی و “باشندگی”⁯اش را زیر ذره بین نگاه کرد، ⁯اما جنبه⁯ی مهم (حداقل از نظر فرهنگ و سنن ما) از زندگی و life styleاو یعنی همجنس⁯گرا بودن او را از قلم انداخت… چگونه است که در “خنیاگر در خون” جز اشاره⁯ای چند کلمه⁯ای (…خوب، بود که بود!) در این باره نیست؟! فکر نمی⁯کنید کتابی که در اصل در نکوهش بر نتابیدن “دگراندیشی و دگرباشی” به طبع در⁯آمده است، با مسکوت گذاشتن و فاصله گرفتن از تحلیل همجنس⁯گرا بودن او و به طور کلی “همجنس⁯گرایی”، فرصت خوب و بالقوه را هم در چرایی وجود دافعه در جامعه ایرانی نسبت به او و هم در تحلیل و به بحث گذاشتن این توافق ناگفته در”کتمان واقعیت”، از دست داده است؟

ـ نخست این که من فریدون فرخزاد را به عنوان یک شخصیت هنری و ادبی بررسی کرده⁯ام و وارد مسائل اتاق خواب او نشده⁯ام. آدم⁯ها⁯ می⁯توانند همجنسگرا باشند یا نباشند، خوش اخلاق یا بداخلاق باشند، پرخور یا کم⁯خور باشند، خوشخواب یا بدخواب باشند، خسیس یا دست و دلباز باشند. این⁯ها موضوعات کاملا شخصی هستند و ربط چندانی با عمل اجتماعی آن⁯ها که⁯ می⁯تواند دگرسازی⁯های اجتماعی و فرهنگی را کُند یا شتابنده کند، ندارند. با این⁯همه، من از روی کنجکاوی، از دو تن از نزدیک⁯ترین دوستان او که از سال⁯های پیش از ۱۳۵۷ تا زمانی که او زنده بود با او رفت و⁯آمد نزدیک داشتند پرسیدم: «آیا فریدون همجنسگرا بود؟» پاسخ قاطع هردوی آن⁯ها منفی بود. آن⁯ها⁯ می⁯گویند فریدون موجودی به غایت اجتماعی بود. زن و مرد را به یکسان⁯ می⁯نگریست و با آن⁯ها مهربان بود. مهربانی او با مردها پس زمینه⁯ی جنسی نداشت. او از تنهائی وحشت داشت و دائم با دیگران در حال رفت و⁯آمد و معاشرت بود. ⁯اما رابطه⁯ی جنسی با مردها نداشت. این گواهی آن دوتن است که هنوز درمیان ما زندگی⁯ می⁯کنند. من تاکنون نشنیده یا نخوانده⁯ام که یک آقائی بگوید که با فریدون رابطه⁯ی جنسی داشته است. البته اگر هم چنین چیزی باشد، وحشت از واکنش جامعه⁯ی سنتی مانع⁯ می⁯شود کسی بیاید و چنین موضوعی را بیان کند، ⁯اما خوب، وقتی گواه و نشانه⁯ای برای موضوع همجنسگرائی فرخزاد در دست نیست، چگونه⁯ می⁯توان چنین گرایشی را به او نسبت داد؟ خودش هم که زنده نیست تا چنین گرایشی را تأیید یا تکذیب کند. پس من نه قصد داشتم در کتاب «خنیاگر در خون» وارد این موضوع بشوم، و نه دلیل و گواهی برای طرح آن در دسترس داشتم. با این همه، همجنسگرا بودن یا نبودن او، تغییری در کاراکتر هنری – سیاسی او نمی⁯دهد. او یک شاعر بود، یک سخنگو بود، یک روشنگر و یک شومن⁯ امروزی بود. او از محبوبیت و توانائی⁯هایش برای پرده⁯برداری از چهره⁯ی اهریمنی رژیم روحانیون، و برملا کردن عفونت خرافه⁯اندیشی آنان و پیروانشان بهره⁯ می⁯گرفت. به همین خاطر هم او را کشتند. این جنبه از زندگی او برای من اهمیت داشت، و نه موضوعات رختخوابی او که شناختی از آن نداشتم.

صحبت از فریدون فرخزاد و تلاش نمادین برای زنده نگه داشتن یاد و مبارزات او که به هر جهت، عمدا یا سهوا، از قلم افتاده بوده، کاری است که شما با تالیف کتاب “خنیاگر درخون” و راه⁯اندازی “سایت فریدون فرخزاد” و نیز با برپایی گرد⁯همایی⁯ها و سخنرانی⁯هایی راجع به او، همچنین به وسیله⁯ی فعالیت⁯هایی مثل شرکت در جابجایی پیکر او به آرامگاهی که یاد و نشان او را پایدار نگه دارد، کرده و⁯ می⁯کنید. آیا این⁯همه سعه⁯ی صدر و همت شما تنها منحصر به فریدون فرخزاد خواهد بود و ماند، یا این⁯که در آینده، با برنامه⁯هایی مشابه در احیای نام و حرمت هم سنخ⁯های او، فرزانگان دیگری را که مورد بی⁯مهری هموطنانشان واقع شده و⁯ می⁯شوند، نیز خواهید داشت؟

ـ کار من زندگینامه⁯نویسی نیست. من یک شاعر و نویسنده هستم. قربانیان روحانیت و رژیم اسلامی ⁯در ایران آن⁯چنان زیادند که برای شناساندن هریک از آن زنده⁯یادان⁯ می⁯توان و باید کتاب⁯ها نوشت و فیلم⁯ها ساخت. این، کار یک⁯نفر نیست. آن هم کار کسی همچون من که با یک دست چند هندوانه برداشته⁯ام. من در نوشته⁯هایم، در شعرهایم و در سخنرانی⁯هایم همواره یاد برخی از این قربانیان را پاس داشته⁯ام و درباره⁯ی آن⁯ها کم و بیش گفته⁯ و نوشته⁯ام.⁯ همین کتاب «خنیاگر درخون» نزدیک به سه سال وقت مفید مرا گرفت. پروژه⁯ی فرخزاد را هنوز به پایان نبرده⁯ام. برای نمونه خدمت شما بگویم:

من و دوتن دیگر، چند ترانه در پیوند با فریدون ساخته⁯ایم که احتمالا در پایان این تابستان و به مناسبت زادروز فریدون به مردم ارائه خواهد شد. شما⁯ می⁯دانید که تولید یک سی دی با ۸ ترانه و… چقدر کار، وقت و انرژی⁯ می⁯خواهد.

در حال تهیه⁯ی چند کلیپ روی صدای فریدون و سخنانی که درباره⁯ی او گفته شده هستیم. یکی دوتاش را در یوتیوب و مای اسپیس گذاشته⁯ایم و بقیه⁯اش را داریم کار⁯ می⁯کنیم.

یک رمان مستند درباره⁯ی فریدون نوشته⁯ام که یکسال کار برده است. این رمان در دست ترجمه به زبان آلمانی است تا همزمان، هر دو کتاب با دو زبان فارسی و آلمانی منتشر شوند.

یک سناریوی مستند از زندگی او نوشته⁯ام که به دنبال کارگردان و فیلمبردار و سرمایه⁯گذار هستم برای تهیه⁯ی فیلمش.

در نظر دارم بنیادی برای او به راه بیندازیم که همه⁯ی کارهایش را جمع و جور و آرشیو کند.

این⁯ها بخش⁯هائی از کارهاست. موضوعات دیگری هم هستند، ⁯اما من بیش از این فرصتی ندارم که بنشینم و درباره⁯ی قربانیان اسلام در ایران و قربانیان خشک⁯اندیشی در ایران کار کنم. ⁯امیدوارم نویسندگان دیگر آستین بالا بزنند و اینگونه کارها را انجام دهند.

یک نکته را هم اینجا اشاره کنم: گرچه ایده⁯ی «پروژه⁯ی بازشناخت فریدون» از آن من است، ⁯اما همه⁯ی نویسندگانی که کم و بیش در کتاب «خنیاگر درخون» شعر و نوشته دارند، پیاده⁯کنندگان این پروژه هستند. این کتابی است فرایند کار آنان. من یکی از آن⁯ها هستم و در کتاب هم به جای نویسنده از من با عنوان: «تدوینگر» یاد شده است.

زنده نگه داشت خاطره و باز نگه داشتن پرونده⁯ی جنایات دیکتاتورها و رژیم⁯های دیکتاتوری، نزد آن⁯ها، از بزرگترین گناهان نابخشودنی است. آیا پی⁯آمد تلاش⁯های شما در افشا و زنده نگه داشتن سمبلیک جنایات رژیم، کارشکنی، تهدید و عکس⁯العملی مستقیم یا غیرمستقیم از سوی رژیم علیه شما و فعالیت⁯هایتان صورت گرفته است؟!

ـ بله. از زمان انتشار «خنیاگر در خون» من و خانواده⁯ام در آلمان، و بستگانم در ایران مرتبا تحت فشار هستیم. در ایران، دو تا خانه⁯ی من و همسرم را در زمستان ۱۳۸۶مصادره کردند. مادرزن ۷۷ ساله⁯ام را به بازجوئی بردند و از آن روز حال روحی و جسمی⁯اش به هم ریخته. پیرزنی است که جز مسجد و نماز سرگرمی ⁯دیگری نداشته و ندارد. اصلا نمی⁯داند من چی فکر⁯ می⁯کنم و چی انجام⁯ می⁯دهم.⁯ اما دو سه بار⁯آمده بود آلمان پیش ما. از او اطلاعات خصوصی زندگی شخصی ما را خواسته بودند و این که ما با چه کسانی رفت و⁯آمد داریم و…؟! خواهرم را در همدان بارها به بازجوئی برده⁯اند و تهدیدش کرده⁯اند که برایش پرونده⁯ی کلاهبرداری درست خواهند کرد! شوهرش را هم مرتب به دادگاه⁯ می⁯کشانند که چرا او و خواهرم چند سال خانه⁯های ما را در ایران سرپرستی کرده⁯اند. برادر دیگرم در تهران را هم به بازجوئی برده⁯اند. چند جوان کتابفروش و ادب⁯دوست را در همدان به اتهام دروغین نشر زیرزمینی شعرها و نوشته⁯ی من به بازجوئی برده از آنها تعهد گرفته⁯اند. رژیم⁯ می⁯خواهد با این کارها به من بفهماند که سکوت کنم، ⁯اما کور خوانده است. سکوت من مرگ من خواهد بود. تا زنده⁯ام این رژیم و ایدئولوژی⁯اش را از این که هست رسواتر خواهم کرد. من از گرانترین داشته⁯ی زندگی⁯ام که همانا خود زندگی است دست شسته⁯ام. دیگر هیچ چیز برایم مهم نیست. فرخزاد قتل خود را در شعرهایش پیش⁯بینی کرده بود. شاید من هم چنین سرنوشتی داشته باشم. اما من برای آزادی میهنم، برای دموکراسی و لائیسیته در ایران⁯ می⁯گویم و⁯ می⁯نویسم. و⁯ می⁯دانم که در این راه تنها نیستم. ما بسیارانیم و پرشماریم. یک روزی تلاش⁯های مبارزان ایران میوه خواهد داد. زمانش برای من مهم نیست. مهم برای من این است که جایگاه تاریخی و وظیفه⁯ی ملی⁯ام را فراموش نکنم. ما در جایگاهی قرار گرفته⁯ایم که سکوتمان، ایران را برای زمانی دراز به گورستان تبدیل خواهد کرد. وظیفه⁯ی هر ایرانی آگاه است که نگذارد نسل⁯های بعدی در تارعنکبوتِ باورهای روحانیت اسیر شود.