* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی. هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
آندومتر مخاطی است که سطح داخلی رحم را می پوشاند. در آخر سیکل قاعدگی اگر عمل لقاح انجام نشده باشد قسمتی از آندومتر که مرتباً تجدید می شود کنده شده و همراه رگل دفع می شود.
آندومتریوز (Endometriose) یعنی وجود نسج آندومتر در خارج از رحم و سلول های آندومتریال این نسج را در جاهای دیگر بدن تولید می کنند که به کم و زیاد شدن هورمون ها در سیکل قاعدگی عکس العمل نشان می دهند و هر ماه خونریزی می کند ولی اگر در خارج از رحم باشند مثل بانوانی که دچار آندومتریوز هستند این خونریزی ها راهی به خارج از بدن پیدا نمی کنند و این خون ها و سلول های آندومتریال که کنده شده اند باعث تحریک و التهاب نسوج همسایه شان و نسج پوشاننده اعضای داخل شکم می شوند که می توانند باعث تولید کیست به اندازه های ته یک سنجاق تا یک گرپ فروت بزرگ بشود و تولید چسبندگی در اعضای داخلی کرده، آنها را به هم متصل کند و باعث درد بشود.
نسوج آندومتر در کجا تولید می شوند؟
در بیشتر موارد
ـ روی تخمدان ها
ـ روی شیپورفالوپ (ترومپ دو فالوپ)
ـ روی لیگامان هایی که رحم را نگه می دارند
و به ندرت در روی اعضای همسایه مثل روده ها، مثانه و کلیه ها و حتی به ندرت در جاهای خیلی دور از رحم مثل ریه ها، بازوها و یا ران ها دیده می شود.
این مشکل ژنیکولوژیک در بین مشکلاتی است که زیاد دیده می شود و بین ۵ تا ده درصد بانوان پس از بلوغ به آن دچارند. آندومتریوز معمولاً در سنین ۲۵ تا ۴۰ سالگی تشخیص داده می شود به دلیل وجود دردهای شدید غیرطبیعی در قسمت پائین شکم و یا بر اثر مشکل نازائی، و در حقیقت ۳۰ تا ۴۰ درصد بانوان دچار شده نازا هستند ولی در بیشتر مواقع آندومتریوز نه درد تولید می کند و نه باعث نازائی می شود و ممکن است تصادفی تشخیص داده شود مثلاً هنگام یک لاپاراسکوپی داخل شکمی.
علل
در حال حاضر هیچکس نمی تواند توضیح دهد که چرا بعضی از خانم ها دچار آندومتریوز می شوند. امکان این که سیستم دفاعی بدن به خوبی کار نکند و بعضی عوامل ژنتیک در آن موثر باشند، وجود دارد.
چند هیپوتز وجود دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
ـ هیپوتزی که بیشتر مورد قبول می تواند باشد این است که هنگام قاعدگی خون و پوشش سطحی و اولیه آندومتر که کنده شده بر اثر انقباضات عضلانی به خارج رانده می شود. احتمالاً ممکن است که عمل عکس هم انجام بگیرد که خونی که محتوی سلول های آندومترویال است به طرف حفره لگنی فرستاده شود و از طریق شیپور فالوپ وارد حفره لگنی بشود، این بازگشت خون گاهگاهی در نزد اغلب بانوان پیش می آید ولی اغلب موارد باعث ریشه کردن سلول های آندومتریال نمی شود.
طبق هیپوتزهای دیگر نسج آندومتریال می تواند توسط لنف یا خون به جاهای دیگر سفر کند و بالاخره احتمال دارد که بعضی از سلول ها که در خارج از رحم قرار داد بر اثر بعضی از عوامل ژنتیکی و محیطی تبدیل به سلول های آندومتریال بشوند.
پیشرفت
درجات شدت آندومتریوز متفاوت است و معمولاً اگر درمان نشود با گذشت زمان شدیدتر می شود ولی دو مسئله باعث کم شدن سیمپتوم های آن می شود؛ اول یائسگی که در اغلب موارد باعث آرامش دائمی آن می شود و بعد باردار شدن که موقتاً آن را آرام می کند.
مشکلاتی که ممکن است پیش بیاید
بزرگترین مشکلی که آندومتریوز تولید می کند نازائی است و تقریباً از هر سه خانمی که از آندومتریوز رنج می برند یکی دچار اشکال بارداری می شود. تشخیص آندمتریوز در بیشتر موارد بر اثر جستجوی علل نازائی توسط لاپاروسکوپی مشخص می شود.
چسبندگی های تولید شده بر اثر نسج آندومتریال می تواند قدرت باردار شدن را کم کند و از عبور اوول از شیپور فالوپ به طرف رحم جلوگیری کند. با این حال دیده می شود که حدود ۹۰ درصد بانوانی که دچار آندومتریوز سبک و یا نیمه سبک هستند توانسته اند در مدت ۵ سال باردار بشوند ولکن هر چه بیشتر زمان بگذرد یعنی خانم پیرتر بشود امکان بارداری کمتر می شود بنابراین اگر خانمی می خواهد بچه دار بشود نباید زمان را از دست بدهد و تاخیر کند.
سیمپتوم های آندومتریوز
اگر سیمپتومی وجود داشته باشد شدت آن در همه بانوان یکسان نیست.
سیمپتوم های مهم:
ـ دردهای زیرشکمی که گاهی به طرف پائین کمر تیر می کشد. دردهای تولید شده از آندومتریوز به تدریج زیاد می شوند و اغلب در یک طرف شکم بیشترند تا طرف دیگر.
ـ ممکن است که دردهای تولید شده توسط آندومتریوز با کرامب های قاعدگی اشتباه بشود.
ـ دردها در هنگام قاعدگی، در موقع ادرار کردن، هنگامی که حرکات روده ای دچار مشکل شده مانند وجود یبوست و یا شکم روش و یا هنگام مقاربت و گاهی هم هنگام اوولاسیون شدیدتر می شوند.
ـ اشکال در باردار شدن یکی دیگر از سیمپتوم های مهم است.
سیمپتوم های دیگر:
ـ خستگی، زودرنجی و حساس بودن، دپرسیون معمولاً به علت مزمن بودن دردها.
ـ ترشحات سوزاننده قبل از قاعدگی و یا لکه بینی.
ـ وجود خون در ادرار.
ـ وجود خون در مدفوع و یا خونریزی مقعدی در مدت رگلی.
باید توجه داشت که آندومتریوز میزان خون قاعدگی را زیادتر نمی کند.
ـ شدت دردها دلیل بر شدت بیماری و میزان نسج آندومتر نیست.
ـ شدت سیمپتوم ها بیشتر بستگی دارد به محلی که آندومتریوز وجود دارد و همین طور به وسعت آن.
افرادی که در خطر ابتلا هستند
ـ افرادی که بیشتر امکان دچار شدن دارند:
ـ بانوانی که هیچ وقت بچه دار نشدند.
ـ بانوانی که یکی از افراد نزدیک فامیل آنها مانند مادر، خواهر یا دختر آنها از آندومتریوز رنج برده اند.
ـ زن های سفیدپوست آسیایی
ـ خانم هایی که ناقص الخلقه هستند و این باعث کشیده شدن گردن رحم و یا باریک شدن رحم می شود و به روی تخلیه خون رگلی اثر می گذارد.
ـ و به ندرت خانم هایی که قاعدگی زودرس داشته اند و یا سیکل قاعدگی شان کوتاه تر است.
آیا می شود از آندومتریوز پیشگیری کرد؟
دانشمندان آثار ورزش های بدنی و تغذیه را بر روی امکان دچار شدن به آندومتریوز بررسی می کنند و این هیپوتزها نتیجه این مطالعات است:
ـ مطالعاتی از مقایسه بانوانی که از آندومتریوز رنج می برند با آنهایی که رنج نمی برند، نشان می دهد که ورزش های بدنی امکان دچار شدن را ۴۰ تا ۸۰ درصد کم می کند ولی ثابت نشده که واقعاً بر اثر ورزش بوده و این امکان وجود دارد که بانوانی که دچارند به علت وجود دردها کمتر حرکات ورزشی داشته اند حتی سال های قبل از تشخیص آندومتریوز.
ـ نتیجه مطالعات اپیدمیولوژیکی بسیار مهم که Nurses Health StudyII نشان داده که به مقدار کمی بانوان ورزشکار کمتر از آنهایی که ورزش نمی کنند دچار آندومتریوز شده اند، بنابراین متخصصان نتیجه گرفتند که ورزش می تواند دارای آثار محافظت کننده باشد.
ـ تغذیه هم می تواند روی امکان ابتلا تاثیر بگذارد. در حال حاضر نتیجه مطالعات در این باره متفاوت است و باعث یک هیپوتز می شود. دانشمندان توجه زیادی به نوع چربی مصرف شده توسط بانوان دارند، زیرا بعضی از اسیدهای چرب مانند امگا۶ می توانند انفلاماسیون تولید کنند و باعث شدت دردها بشوند در حالی که بعضی دیگر دارای آثار آنتی انفلاماتوار هستند مثل امگا۳
ـ نتایج گرفته شده از مطالعات ذکر شده نشان می دهد که بانوانی که بیشتر امگا۳ مصرف می کنند کمتر در آنها آندومتریوز تشخیص داده شده تا آنهایی که کمتر مصرف می کنند.
ـ طبق یک آنالیز بر روی دو مطالعه همراه با گروه شاهد که در ایتالیا انجام شده بانوانی که بیشتر سبزی های سبز و میوه های تازه مصرف می کنند کمتر از آندومتریوز رنج می برند تا آنهایی که کمتر مصرف می کنند. همین طور آنهایی که گوشت گاو و سایر گوشت های قرمز و ژامبون می خورند بیشتر در خطر دچار شدن به آندومتریوز هستند. مصرف الکل و قهوه بر روی بیماری اثری ندارد.
بخش دوم و پایانی هفته ی آینده
*عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی iKisangan است.
