رحم، یک مخزن نیمه شفاف، اتاقی تاریک که جنینی که هنوز به طور کامل شکل نگرفته داخل آن در مایعی به نام مایع آمنیوتیک شناور است. این مدل طبیعی رحم است که دانشمندان با تصویربرداری از آن درصدد ساخت رحم مصنوعی هستند و می خواهند ماشینی بسازند که بچه هایمان در صورت ضرورت بتوانند در آن رشد کنند، کامل شوند و برای ورود به این دنیا آماده شوند. در صورت تحقق این آرزو، می توانیم یک تولد بدون حاملگی داشته باشیم.
و اما سئوال این است به چه علتی تصمیم گرفته اند رحم ماشینی بسازند، و از رحم مصنوعی در چه مواردی می توان استفاده کرد؟
۱- در موردی که خانم باردار نتواند حاملگی را ادامه دهد، بیماری سختی داشته باشد و حاملگی برایش خطرناک باشد، مانند سرطان رحم و دستگاه تناسلی، هموفیلی، سرطان خون، فیبروم بزرگ در رحم و موارد عدیده ی دیگر. در این موارد می توان جنین تازه تشکیل شده را به رحم مصنوعی منتقل کرد و نوزاد را بدون عیب و نقص از ماشین پس از مدت زمان حاملگی طبیعی تحویل گرفت.
۲- در صورت تولد نوزاد نارس به جای این که او را در انکوباتور قرار دهیم، می توان او را به رحم مصنوعی منتقل کرد تا بقیه دوره بارداری در رحم مصنوعی ادامه پیدا کند.
۳- در مواردی که بارداری با روش های خاصی مانند IVF و میکرو اینجکشن (Microinjection)صورت گرفته باشد و مادر در رحم مشکلی داشته باشد. مانند رحمی که رشد کافی نکرده باشد یا هر اشکال دیگری که داشته باشد، به جای استفاده از مادر اجاره ای بتوانیم جنین را در رحم مصنوعی رشد بدهیم و سالم تحویل بگیریم. در این صورت با مشکلات عدیده مادر اجاره ای، هزینه گزاف آن و مسائل حقوقی، و در جوامع مذهبی با مشکلات شرعی آن روبرو نخواهیم بود و جنین تازه تشکیل شده را در همان سه چهار روز اول به رحم مصنوعی منتقل می کنیم. در مقاله ای نوشته بودم که با یک سلول پوست یا گلبول سفید خون می توانند برای یک نفر تخمک و اسپرم تولید کنند، بنابراین در ازدواج همجنس مثلا دو مرد در جوامعی که قانونا بدون اشکال است با سلول یکی از آنها می توان جنین را تولید کرد و در صورتی که رحم مصنوعی ساخته شده باشد، می شود جنین را در رحم ماشینی کامل کرد و آنها هم می توانند صاحب فرزند شوند. با این توضیحات می بینیم که ساخت رحم مصنوعی یک نیاز و ضرورت حتمی و بدون تردید است و به همین دلیل است که دانشمندان از پای ننشسته اند و ناامید هم نیستند و به تلاش خود در این زمینه بدون وقفه ادامه می دهند. هر چند که این آرزو هنوز به صورت فانتزی است، اما از سال ۱۹۶۰ کوشش در این راه آغاز شده است.
بر اساس آمار ده درصد زایمان ها با مشکل نوزاد نارس همراهند که این کامل نشدن دوره بارداری می تواند خطر بیماری های ریوی، فلج مغزی و عقب ماندگی ذهنی برای نوزاد داشته باشد. برای نوزادان فوق العاده نارس که قبل از هفته ۲۸ متولد می شوند آمار این خطرات وحشتناک است و چنین نوزادان نارسی ۳۰ تا ۵۰درصد می میرند و نیمی از آنها هم که جان سالم بدر می برند، مشکلات بسیاری در سلامتی خود خواهند داشت. بهترین کاری که امروز برای آنها می توانیم انجام دهیم این است که آنها را در یک انکوباتور گرم و مرطوب قرار دهیم و غذا را از طریق وریدی به آنها برسانیم و لوله های متعدد برای رفع نیازهای گوناگون به آنها وصل کنیم. با این همه نمی توانیم خیالمان راحت باشد که همه چیز درست است و همه ی مشکلات پیش از تولد جنین را حل کرده ایم.
این جا است که ضرورت ساخت رحم مصنوعی کاملا درک می شود. اولین کوشش ها در راه ساخت رحم مصنوعی با شکست مواجه شد و در آزمایش آن روی جنین حیوان نتوانستند بیش از چند روز مانع مرگ جنین شوند. با توسعه و پیشرفت تکنولوژی روی جنین حیوان از تکنولوژی های بسیار جدیدتر استفاده شد با این حال جنین مورد بررسی اگر هم زنده می ماند با کاستی های فراوانی مواجه بود. آخرین و جدیدترین قدمی که در این راه برداشته شد به وسیله محققین بیمارستان فیلادلفیا بود که با موفقیت جنین نارس یک بره را در یک پلاسنتا (جفت) مصنوعی برای یک ماه زنده نگاه داشتند، بره ها پس از ۲۲ هفته از مادر جدا شدند و در رحم مصنوعی کامل شدند و رشدشان ادامه یافت و نوزادان تقریبا در حدود همان زایمان طبیعی از مادر متولد شدند. این دستگاه صنعتی و مصنوعی بیو بگ نام گرفت. بیو بگ یک مخزن پلاستیکی شفاف است که با یک مایع الکترولیت پر شده است، جنین دارای یک تلمبه (پمپ) قلب است که از خارج به یک مولد اکسیژن وصل است که مانع تغییرات خطرناک می شود. بند ناف مواد غذایی را منتقل می کند، و یک منبع گرم کننده خارجی دمای ایده آل را در بند ناف مصنوعی ایجاد می کند. محققان برنامه دارند صدای قلب مادر را ضبط کنند و آن را به عنوان موسیقی متن آرام بخش به نوزاد برسانند. نتایج تحقیقات این گروه در ماه اپریل ۲۰۱۷ در نشریه Nature Communication منتشر شد. بیو بگ برای کودک حیاتی است. ریه کودک وقتی که در معرض هوا قرار می گیرد به کار می افتد و کودک احیا می شود و مهم نیست جنین در چه مرحله ای از بلوغ خود باشد، محیط مایع داخل رحم مصنوعی اجازه می دهد ریه ها کامل شوند. ساخت بیو بگ نشانه مهمی از جلوتر رفتن تکنولوژی ساخت رحم است ولی هنوز برای استفاده انسان آماده نیست. یکی از اشکالات این است که جنین انسان کوچک تر است و کوچک تر کردن بیو بگ می تواند مشکلات غیرقابل پیش بینی ایجاد کند. محققان در تلاش هستند محلول الکترو لیتی که ترکیبی باشد پیدا و کشف کنند که رابطه بند ناف انسان را چگونه برقرار کنند. البته این مشکلات قابل گذشت هستند و محققان می گویند انتظار دارند مشکلات این دستگاه مصنوعی ۳ تا ۵ سال دیگر حل شود. چشم انداز حاملگی خارج از بدن زن مشکلات اخلاقی را هم دامن زده است مانند این که زن ها مجبورند از دستگاه برای کوتاه کردن زمان حاملگی استفاده کنند و قسمتی از این دوره را به دستگاه بسپارند و خودشان راحت تر باشند. دنا دیویس استاد اخلاق دانشگاه Lehigh به این امر به عنوان یک مسئله نگاه می کند و می گوید: من فکر نمی کنم کسی تصمیم بگیرد زنی را وادار کند که سزارین انجام دهد و از این دستگاه استفاده کند. دیویس به جای این که روی منافع بالقوه تکنولوژی تمرکز کند، می گوید:”من واقعا فکر می کنم که این یک چیز افسانه ای است و به طور مطلق بدترین جا برای یک نوزادICU نوزادان است که مکانی است پر استرس و پر سر و صدا.
“مارکوس داوی” یکی از از اعضای گروه بیو بگ و متخصصان فیزیولوژی در CHOP می گوید معنی این دستگاه این نیست که جانشین حاملگی شود.
او هنوز فکر نمی کند این دستگاه برای کودکانی که زودتر از هفته ۲۳ متولد می شوند به کار برود و دریچه ای حیاتی به محفظه ای برای تکامل جنین باشد. او می گوید: هدف اصلی ارائه درمان متناوب برای نوزادان بین هفته های ۲۳ الی ۲۵ است. فعلا استاندارد معمول این است که نوزاد نارس را در “وانتیلاتور” قرار دهیم و به آنها مقدار سطح بالایی اکسیژن برسانیم. ما این کار را ۲۵ سال است کرده ایم و آمار مرگ و میر نوزادان نارس تحت درمان با این روش بالاتر نرفته و عوارض جانبی آن هم بیشتر نشده است.
*دکتر خسرو نیستانی متخصص علوم آزمایشگاهی
