* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
اگر بعضی ها به ناخن های خود اهمیت نمی دهند، گروهی دیگر اهمیت زیادی برای ناخن های خود قائلند. این موضوع را مراجعه مشتریان فراوان به سالن های زیبایی و مانیکور ثابت می کند، ولی باید به خاطر داشت که رل اولیه ناخن ها محافظت از انگشتان دست و پا است و مهم تر از آن نشان دهنده سلامتی عمومی بدن می باشد. ناهنجاری های ناخن ها می توانند به صورت های زیر باشند:
ـ تغییر شکل آنها.
ـ تولید شیار و ترک خوردگی از همه بیشتر دیده می شود.
ـ تغییر شکل به صورت پله پله.
ـ فرورفتگی های کوچک روی سطح ناخن.
ـ تغییر فرم ناخن به شکل پشت قاشق.
ـ کلفت شدن و حالت گچ دار شدن.
ـ کلفتی سطح فوقانی ناخن و خرد شدن سطح تحتانی به صورت پودر گچ.
ـ تغییر رنگ متمایل به زرد.
مشکلی که زیاد در روی ناخن های پا دیده می شود می تواند دردناک باشد مخصوصاً اگر عفونت به آن اضافه شود. این مشکل در نزد اشخاص مسن زیاد دیده می شود.
ـ شکستگی یا متورق شدن (ورق ورق شدن)
ـ ناخن هایی که به راحتی می شکنند.
ـ تغییر رنگ و بی رنگی.
ـ لک های آبی رنگ زیر ناخن بدون درد یا همراه با درد زیاد دیده می شود.
ـ لک های کوچک قرمز رنگ زیر ناخن گاهی همراه با خستگی.
ـ رنگ پریدگی غیر طبیعی زیر ناخن.
درد
درد نباض (دردی که با ضربان نبض تکرار می شود) دور ناخن وقتی که تمام انگشت درد بگیرد، هنگام راه رفتن درد شدید خواهد بود.
معمولاً همراه قرمزی، احساس گرما، تورم و خروج چرک خواهد بود.
علل تغییر شکل
صدمه دیدن و ضربه خوردن، مهم ترین علت تغییر شکل ناخن به صورت شیار عمودی و پله پله شدن افقی آن می باشد. همه ما هر از گاهی ضربه چکش بر روی ناخن و یا فشار شدید بر روی ناخن را تجربه کرده ایم که بعداً یادمان رفته، ولی اثرش روی ریشه ناخن باقی می ماند.
بعضی از بیماری هایی که تمام بدن را بیمار می کند مانند پسوریازیس (نوعی بیماری پوستی) که تولید گودی های کوچکی روی ناخن می کند. بیماری های تنفسی مزمن و یا بیماری هایی که موجب می شوند خود سیستم دفاعی بدن، به بدن شخص حمله کند نیز باعث تولید ناخن قاشقی می کنند. همین طور کم کاری تنفسی باعث گشاد شدن رگ ها، برای جبران کمبود اکسیژن می شود. در موارد بسیار کمیاب سرطان ریه نیز علت تولید ناخن قاشقی می باشد.
ضخیم و حالت گچی شدن ناخن
ـ عفونت قارچی، رطوبت، عرق کردن شدید پا و پا برهنه راه رفتن در حمام عمومی و یا کنار استخر از عوامل مبتلا شدن است.
ـ بیماری هایی مانند مرض قند و بدی گردش خون.
ـ ضربه و صدمه دیدن ناخن.
ـ کم کاری سیستم دفاعی بدن.
ـ شکستن و متورق شدن.
ـ قرار گرفتن مکرر ناخن در تماس با رطوبت.
ـ قرار گرفتن ناخن در خشکی شدید مخصوصاً در سرما (ناخن مانند پوست حاوی ۷۵ درصد آب می باشد) هوای خشک به آن شکل ترک خورده می دهد.
ـ از دست دادن رنگ و یا تغییر رنگ در ناخن.
ـ لک آبی متمایل به سیاه: این لک مشخص روی ناخن معمولاً بر اثر صدمه و ضربه کوچک و به علت خونریزی زیر ناخن به وجود می آید. اگر ضربه خفیف باشد ممکن است درد نداشته باشد ولی اگر تمام ناخن تغییر رنگ داده باشد ممکن است بر اثر بیماری های تنفسی باشد. در مواقع بسیار نادر یک لک پررنگ (معمولاً به شکل خط مستقیم) که با رشد ناخن از بین نمی رود می تواند بر اثر “ملانوم” باشد.
ـ لک های کوچک قرمز رنگ می تواند علامت اندوکاردیت (عفونت دریچه های قلب) باشد که معمولاً در نزد اشخاصی که ناهنجاری های قلبی دارند و یا با سرنگ های آلوده تزریق داخل وریدی می کنند دیده می شود.
ـ لک های کم رنگ تر از طبیعی معمولاً نشان دهنده بیماری های عمومی بدن مانند کم خونی، بیماری های دستگاه گردش خون، بیماری های کلیوی و کبدی و یا کمبود ویتامین ها مخصوصاً ویتامین C می باشد (که در کشورهای پیشرفته کمتر دیده می شود)
درد در زمان ناخن فرو رفته در پوست و عفونت یافته زیاد دیده می شود و به ندرت ممکن است که عفونت نداشته باشد. در اکثر مواقع به علت این که ناخن را خیلی از پایین کوتاه می کنند، بر اثر صدمه دیدن و یا وجود یک جسم خارجی در کفش و یا کفش تنگ، موجب فرو رفتن ناخن در گوشت می شود.
دُمَل یک عفونت نسوج نرم اطرف ناخن است ولی ناخن در گوشت فرو نرفته، بلکه یک خراش نازک پوست باعث ورود باکتری ها شده و یا یک جسم خارجی بسیار ریز وارد پوست شده، تولید عفونت می کند.
جویدن ناخن ها یا Onychophagie
افرادی که عادت مداوم به جویدن ناخن های خود دارند ممکن است به دلایل مختلف از جمله استرس و نگرانی، عادت بد و شکننده بودن ناخن ها باشد.
کم نیستند کسانی که ناخن شان بریدگی صاف ندارد و به جای سوهان زدن و صاف کردن جلوی ناخن از دندان استفاده کرده آن را می جوند و به تدریج به این کار عادت می کنند و وضع ناخن هم خراب تر می شود.
ناخن هایتان را در حد طبیعی نگاه دارید. اگر در حین حرکت به جایی گیر می کنند، یعنی طولشان زیاد است.
ناخن هایتان را تقریباً به صورت خط مستقیم بگیرید و بعد گوشه ها را گرد کنید. گرد بریدن ناخن ها ریسک فرو رفتن در گوشت را زیاد می کند.
با ناخن هایتان مهربان باشید و سعی نکنید خودتان یک ناهنجاری را درمان کنید.
ناخن ها را نجوید، زیرا به زودی به جویدن آنها عادت می کنید ولی ترک این عادت راحت و آسان نیست.
از ناخن گیر تمیز استفاده کنید. اگر شک دارید که در یکی از ناخن هایتان قارچ وجود دارد، قبل از استفاده برای ناخن بعدی آن را تمیز کنید و از ناخن گیر شخص دیگر (قبل از نظافت آن) استفاده نکنید.
دست هایتان را خوب خشک کنید. هر بار که دست ها شسته می شوند دست ها و ناخن ها را به خوبی خشک کنید.
مرتباً از لوسیون های مرطوب کننده استفاده کنید تا ناخن هایتان نرم بمانند و حتماً نوع مرغوب آن ها را تهیه کنید.
ناخن ها را از حملات خارجی حفظ کنید. مواد شیمیایی تحریک کننده، گرمای زیاد و سرما، سلامت ناخن ها را به خطر می اندازند.
از کفش خوب استفاده کنید کفشی که بتواند نفس بکشد (برای جلوگیری از عفونت های قارچی) و به اندازه کافی پهن باشد و از کفش شخص دیگری استفاده نکنید بدین ترتیب پاهای خودتان را از مبتلا شدن به عفونت قارچی ناخن، پای ورزشکار (عفونت قارچی پوست) و زگیل کف پایی حفظ خواهید کرد.
در اماکن عمومی پابرهنه راه نروید. همیشه در حمام و یا دوش همگانی و کنار استخر عمومی صندل بپوشید.
آب زیاد بنوشید، نوشیدن آب به سلامتی ناخن ها و پوست کمک می کند تا رطوبت طبیعی خود را حفظ کند.
چه موقع به پزشک یا متخصص پا مراجعه کنیم؟
ـ وقتی متوجه می شوید که یک یا چند ناخن بدون دلیل (مثلاً ضربه) تغییر شکل داده اند.
ـ زمانی که متوجه تغییر حالت تدریجی ناخن، همراه درد و یا بدون درد می شوید.
ـ سطح فوقانی ناخن کلفت شده و در سطح تحتانی آن پودر گچ مانند وجود دارد. ممکن است همراه درد باشد یا نباشد و ضمناً رنگ ناخن زرد یا قهوه ای شده باشد.
ـ وقتی که رنگ طبیعی ناخن عوض شده یعنی سیاه، قهوه ای و یا قرمز و یا کمرنگ تر از وضع همیشگی شده است.
ـ وقتی که در اطراف ناخن درد نباض (دردی که با ضربان نبض کم و زیاد می شود) احساس می شود که هنگام راه رفتن شدیدتر شده و همراه با گرما و تورم است.
ـ وقتی که مرتباً ناخن ها را می جوید.
پزشک شما طبق معمول معایناتی می کند. ممکن است اگر به وجود بیماری های ریوی و یا عمومی دیگری شک کند، دستور عکسبرداری و یا آزمایشات خون بدهد در صورت وجود بیماری های قارچی ممکن است قسمتی از ناخن را تراشیده و یا قطع کرده و برای کشت به آزمایشگاه بفرستند.
درمان
تغییر شکل و حالت ناخن اگر بر اثر بیماری های عمومی بدن باشد باید آن بیماری را درمان کرد و اگر بر اثر ضربه و صدمه دیدن باشد، درمانی برای آن وجود ندارد و معمولاً با رشد ناخن از بین می رود که البته بین ۶ تا ۹ ماه طول می کشد. اگر صدمه شدید باشد (مانند بریدگی عمیق) امکان بسیار زیادی هست که تغییر شکل دائم بماند.
کلفت شدن (ضخیم شدن) ناخن همراه با داشتن پودر گچ مانند، بر اثر عفونت های قارچی است که درمان آن طولانی است. داروهای بدون نیاز به نسخه معمولاً بی نتیجه هستند زیرا به ریشه ناخن نمی رسند. پزشک داروهای خوراکی را به مدت ۴ تا ۶ ماه تجویز می کند. در تغییر شکل های بسیار شدید ناخن را برمی دارند تا ناخن جدید بروید. یک متخصص پای قابل می تواند با نازک کردن ناخن و برداشتن قسمت های مرده، هر شش هفته یک بار و استفاده مرتب بیمار از داروهای طبیعی حاوی روغن (Melaleuca) Teatree و مخلوطی از روغن های دیگر بدون عارضه ثانویه بیماری را درمان کند. فراموش نشود که در هر حال درمان طولانی خواهد بود و امکان دارد تا یک سال طول بکشد. (از این روغن نباید برای خانم های حامله استفاده شود) ضمناً خوردن سیر خام روزانه بهترین داروی ضد قارچ است.
شکنندگی و پوسته شدن ناخن
هیچ درمانی برای این وضعیت ناخن وجود ندارد و علامت بیماری خطرناک هم نیست. امکان دارد با مالش روغن زیتون روزانه وضع ناخن بهتر شود.
از دست دادن رنگ و یا تغییر رنگ ناخناگر در اثر ضربه باشد (که زیاد دیده می شود) درمان لازم ندارد و با رشد ناخن از بین می رود. اگر توام با درد زیاد باشد پزشک یا متخصص پا با سوراخ کردن ناخن و خروج خون فشار را کم می کند که درد را بلافاصله از بین برده و مانع جدا شدن ناخن از بسترش می شود و اگر بیماری دیگری باعث تغییر رنگ ناخن شده باشد، باید بیماری را درمان کرد.
در مورد جویدن ناخن اگر خوددرمانی اثر نکرد باید به روان پزشک مراجعه نمود و روان درمانی کرد.
در خوددرمانی هنگام جویدن ناخن ها در آینه نگاه کنید. یادداشت کنید و بعد آنالیز کنید که چرا؟ به چه علت؟ و در کجا؟ (در مدرسه، جلوی تلویزیون و حالات دیگر) ناخن هایتان را می جوید.
نظافت و مراقبت از این که ناخن ها دندانه دار نباشند که بخواهید با دندان آن ها را مرتب کنید بسیار مهم است. روی ناخن ها مواد بد مزه بمالید یا از داروها و لاک های موجود در قفسه های داروخانه استفاده کنید.
از دستکش استفاده کنید و بالاخره به روان پزشک مراجعه کنید.
برای ناخن فرو رفته در گوشت و عفونت چرکی اطراف آن دست یا پا را به مدت ۲۰ دقیقه در مخلوط یک لیتر آب ولرم و یک قاشق سوپ خوری آب ژاول و یک قاشق چای خوری نمک، ۴ تا ۶ بار در روز قرار دهید.
بدین ترتیب جریان خون سریع تر و ناخن ها نرم تر شده و عفونت خارج می شود.
اگر تا ۴۸ ساعت خوب نشد روی ناخن را با نوار چسب طبی پوشانده و به پزشک یا متخصص پا مراجعه کنید.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است.
