* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
اکنه یک بیماری پوستی است که به صورت جوش های قرمز با نوک سیاه رنگ و کیست، در اکثر موارد در صورت و قفسه سینه دیده می شوند، ولی در پشت و قسمت مودار سر هم به وجود می آیند. اکنه بر اثر عکس العمل هایی در غدد سباسه که در پوست قرار دارند، تولید می شود. این غدد سبوم ترشح می کنند که باعث نرمی پوست می شوند و اگر سبوم تولید نشود پوست خشک شده و به راحتی ترک برمی دارد و اگر زیادتر از معمول ترشح شود پوست چرب و اکنه ای می شود و در واقع مقدار زیاد سبوم باعث بسته شدن کانال ترشحی غدد سباسه شده و موجب می شود که باکتری هایی که معمولاً در روی پوست وجود دارند، تولید انفلاماسیون بکنند و وقتی کانال بسته شده بیش از حد گشاد شود تولید میکروکیست با نوک سیاه رنگ می کند.
سیمپتوم های اکنه در نزد نوجوانان راحت درمان می شوند ولی گاهی در نزد بزرگسالان درمان آن ساده نیست و به راحتی انجام نمی شود.
چه کسانی مبتلا می شوند
در کشورهای غربی اکنه در نزد نوجوانان بسیار زیاد دیده می شود و به نظر می رسد که ۸۰ تا ۹۰ درصد آنها گاه گاهی به آن دچار می شوند. پسرها بیشتر از دخترها مبتلا می شوند و حدود ۱۰ تا ۲۰ درصد آنها برای درمان به پزشک مراجعه می کنند. در اکثر موارد اکنه در بین سال های ۲۰ تا ۳۰ سالگی از بین می رود ولی امکان دارد که خیال رفتن نداشته باشد که در این صورت به آن اکنه با تاخیر می گویند.
علل تولید اکنه
علل زیادی برای تولید اکنه وجود دارد که به چند تای آنها که می توانند از عوامل تولید باشند می پردازیم:
ـ زیاد شدن هورمون ها در بلوغ: در هنگام بلوغ در نزد دختران و پسران هورمون های جنسی زیاد می شوند مخصوصاً هورمون آندروژن که باعث بروز کاراکترهای جنسی مردانه است. بر اثر این ازدیاد هورمونی غدد سباسه مقدار بیشتری سبوم ترشح می کنند و بر اثر مقدار زیاد سبوم زمینه برای فعالیت باکتری های تولید کننده اکنه و ازدیاد آنها که از سبوم تغذیه می کنند، آماده می شود.
ـ کم و زیاد شدن هورمون ها در زنان: بعضی از زنان ۲ تا ۷ روز قبل از قاعدگی دچار جوش های اکنه می شوند. قرص های ضدبارداری هم می توانند دارای آثار مثبت یا منفی باشند. زنانی که بعضی از قرص های ضدبارداری را که دارای پروژستاتیف ها هستند مصرف می کنند بروز اکنه در آنها شدت پیدا می کند و همین طور برعکس اگر مصرف آن را قطع کنند (مثلاً برای باردار شدن) باز هم دچار اکنه می شوند، بارداری و یائسگی هم می تواند از عوامل تولید اکنه باشند.
ـ بدکاری های تخمدان ها و غدد فوق کلیوی هم در نزد زنان می توانند از عوامل بروز اکنه ها باشند ولی این مسئله به ندرت پیش می آید.
برعکس بعضی نظرات، اکنه بر اثر بدی بهداشت پوست و یا فعالیت های سکسی زیاد تولید نمی شود. هم چنین تغذیه هم از علل تولید اکنه نیست با این که در بعضی موارد مواد غذایی خاصی باعث شدت تولید اکنه می شود.
مشکلاتی که اکنه می تواند تولید کند
اگر کیست ها عمیق باشند می توانند سیکاتریس (جای زخم) باقی بگذارند بنابراین مطلقاً نباید جوش ها را ترکاند، زیرا امکان بیشتری برای باقی گذاشتن جای زخم وجود دارد.
وجود تعداد زیادی از جوش ها و اکنه ها بر روی صورت یا بدن می تواند اعتماد به نفس نوجوانان را به شدت کم کند و همین طور باعث استرس در روابط اجتماعی آنها بشود. امکان این که وضع پوست را با درمان های روزانه بهتر کرد هست تا زمان از بین رفتن آنها برسد.
سیمپتوم های اکنه
صورت، گردن و سینه قسمت هایی از بدن هستند که بیشتر غدد سباسه دارند و در نتیجه بیشتر دچار اکنه می شوند.
ـ نقطه های سیاه رنگ بر اثر مخلوط شدن سبوم و سلول های پوست و تماس مداوم با هوا تولید می شوند و بیشتر در ریشه مو دیده می شوند.
ـ جوش های سفید رنگ بر اثر بسته شدن کانال تخلیه سبوم و گشاد شدن زیر کانال بر اثر زیاد بودن سبوم تولید می شوند.
ـ پابول ها جوش های قرمزی هستند و قرمزی آنها بر اثر انفلاماسیون است و ممکن است با تماس حساس باشند.
ـ پوستول ها برجستگی های پر از چرک هستند. ممکن است اطراف آن قرمز رنگ باشد و حساس با تماس و وقتی که محل غده سباسه پر از باکتری شده و خروجی آن بسته است تولید می شوند.
ـ ندول برجستگی های بزرگتر و عمیق تر و با تماس دردناک تر هستند تا پوستول ها و هنگام تماس سخت هستند.
ـ کیست ها مانند ندول ها عمیق تر زیر پوست هستند و دردناکند و حاوی چرک هستند و چرک ترشح می کنند.
چه کسانی ممکن است مبتلا شوند
ـ نوجوانان پسرها بیشتر از دخترها
ـ اشخاصی که والدین آنها در جوانی از اکنه رنج برده اند.
ـ اشخاصی که باید از بعضی داروها استفاده کنند مثل کورتیزون، لبنیوم، ایزونیازید (داروی ضد سل)
ـ کسانی که در معرض بعضی مواد شیمیایی که باعث بسته شدن سوراخ های پوست می شوند قرار دارند مانند محصولات تهیه شده از مواد نفتی و قیر و مواد معطر هالوژنه مثل کلرونفتالن ها و بی فنیل های پولی کلره.
ـ کسانی که در آشپزخانه هایی که ظروف های پر از روغن سرخ کردنی دارند کار می کنند.
چه عواملی ممکن است باعث ابتلا بشود
ـ تمام چیزهایی که باعث التهاب پوست می شوند مثل مالش لباس های خیلی تنگ یا وسائل ورزشی مثل کلاه یا کوله پشتی.
ـ تماس مستقیم و تکراری پوست با محصولات چرب یا روغنی که سوراخ های پوست را بپوشاند مثل بعضی از محصولات آرایشی چرب.
ـ بعضی ها فکر می کنند که استرس می تواند یک عامل تشدیدکننده تولید اکنه به حساب بیاید.
ـ عرق کردن شدید.
ـ مصرف بعضی از داروها و یا استروئیدهای آنابولیزان که برای اضافه کردن حجم عضلات و کم کردن حجم چربی های بدن به کار می روند.
ـ در معرض بعضی محصولات شیمیایی قرار گرفتن در محل کار مواد کلردار، روغن های ماشین ها در کارخانه ها و قیر.
پیشگیری
چند راهنمایی کلی برای پیشگیری از شدت تولید اکنه:
۱ـ بهداشت پوست
ـ تمیز کردن قسمت هایی که دچار اکنه شده ۲ بار در روز با یک صابون یا تمیز کننده ملایم و غیر عطری. شستشوی زیاد و دستمالی زیاد ممکن است باعث التهاب پوست شده و تولید خراش های کوچکی بکند که باکتری ها در آن لانه کنند.
ـ در بعضی موارد نور آفتاب باعث شدت اکنه می شود و همین طور بیشتر محصولات به کار رفته برای درمان اکنه ها می توانند باعث حساس شدن پوست نسبت به نور خورشید بشوند، در این موارد نباید در تماس با نور مستقیم آفتاب قرار گرفت و اگر شخص مجبور است که زیر تابش مستقیم آفتاب قرار بگیرد باید از کرم های ضد آفتاب مخصوص که باعث بسته شدن سوراخ های پوست نمی شوند و تولید جوش هایی در محل پیاز مو نمی کند استفاده کرد.
ـ محل جوش ها را دست نزنید، نخارانید، فشار ندهید و جوش ها را نترکانید، زیرا این دست کاری ها ممکن است باعث تولید جای زخم و یا لکه های قهوه ای رنگ در روی پوست بشود.
۲ـ ریش تراشیدن
ـ تراشیدن با تیغ و تراشیدن با ماشین ریش تراشی برقی را امتحان کنید که کدام یک پوست را کمتر ملتهب می کنند.
ـ اگر از ریش تراش با تیغ استفاده می کنید مرتبا تیغ را عوض کنید که تیغ کند پوست را ملتهب می کند.
ـ قبل از اینکه از خمیرریش تراشی استفاده کنید ریش ها را با صابون ملایم و آب نرم کنید.
ـ از لوسیون های حاوی الکل پس از تراشیدن ریش استفاده نکنید.
ادامه دارد
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است.
