پوتین در کنار لشگرکشی به سوریه با بنیامین نتانیاهو و محمود عباس هم به گفت و گو نشست تا در آستانه مجمع عمومی سازمان ملل به غرب بگوید نبض منطقه در مسکو می زند. او احتمالا در نشست همگانی سازمان ملل نشان خواهد داد که ماکیاولیست ها هم بعضی وقت ها می توانند در نقش ناجی ظاهر شوند.
ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه ظاهرا دارد به تحقق آرزویی کهنه نزدیک می شود: تثبیت موقعیت استراتژیک روسیه، بار دیگر به عنوان یک ابر قدرت. دست کم او در سخنرانی روز ۲۸ سپتامبر خود در مجمع عمومی سازمان ملل می کوشد نقش رهبر چنین کشوری را ایفا کند.
پیش شرط ها برای گرفتن چنین ژستی فراهم است. اگر شرایط جهانی برای یک جنگ بزرگ دیگر در کنار حدود ۴۰ جنگی که هم اکنون در جهان جاری است مهیا بود، قطعا پوتین نمی توانست ریسک جلوه گر شدن در جایگاه یک ابرقدرت را بپذیرد، زیرا چیزی که از اتحاد جماهیر سوسیالیستی سابق به عنوان فدراسیون روسیه باقی مانده، صرفنظر از سلاح های اتمی، در اندازه ای نیست که بتواند در برابر ایالات متحده آمریکا از یک سو و اتحادیه اروپا از سوی دیگر سینه سپر کند. اما شرایط جهان، در حال حاضر به نفع روسیه رقم خورده است و پوتین به راحتی می تواند رجزخوانی کند، بدون واهمه رودرروئی جهان غرب.
چرا؟ زیرا که ایالات متحده آمریکا هنوز از زیر بار دو جنگ احمقانه ای که در ۱۵ سال اخیر در افغانستان و به ویژه عراق به راه انداخت شانه خالی نکرده و به ویژه هنوز تا سال های دراز توان ترمیم خسارت های اقتصادی سنگینی را که مجبور بوده تحمل کند، نخواهد داشت.
اتحادیه اروپا نیز، چنان درگیر بحران پناهندگان است که رسیدن به راه حلی مشترک برایش به یک رویا تبدیل شده است. این بحران چنان تعادل روحی سیاستمداران اروپایی را به هم زده که حتی مسئله مهمی مثل پیروزی مجدد آلکسی سیپراس و حزب چپ او در انتخابات یونان، نزد آنان مثل عوارض جانبی یک بحران عظیم تر جلوه ای حاشیه ای یافته است. در حالی که دولت جدید یونان چانه زدنی فرساینده برای کاهش بدهی های این کشور را در راس برنامه های خود قرار داده است. پیروزی دوباره آلکسی سیپراس نشان می دهد که شهروندان یونان همچنان پشت سر او ایستاده اند و او اکنون با اعتماد به نفسی مضاعف می تواند تروئیکای طلبکاران را به چالش بکشد.
در شرایطی که از نظر ولادیمیر پوتین دو رقیب بزرگ او درگیر گرفتاری های خودشان هستند، او بهترین مجال را یافته است که کرملین را به مرکز تحرکات سیاسی جدید برای تحکیم مواضع خود در سوریه و منطقه تبدیل کند. آمریکایی ها می گویند تعداد زیادی از جنگنده های روسیه در سوریه مستقر شده اند. این ادعا اگر کمی هم اغراق آمیز باشد در پایه دروغ نیست.
از اول سپتامبر تاکنون ترافیک هوایی و دریایی میان بنادر و فرودگاه های روسیه و بنادر و فرودگاه های سوریه به شدت سنگین شده است. تسلیحات سنگین، سیستم های دفاع ضد هوایی و انواع تجهیزات جنگی با دست کم ۲۴ هواپیمای باربری به بنادر طرطوس و لاذقیه رسیده اند و انبار آن ها نیز با سرعتی حیرت آور ساخته شده است. تحرکات نظامی روسیه به گونه ای است که انگار قرار است جنگی تمام عیار در منطقه شروع شود.
نتانیاهو و محمود عباس در مسکو
همین تحرکات، اسرائیل را نگران آن می کند که امکان عملیات هوایی خود را در بلندی های جولان و مناطق مرزی خود با سوریه از دست بدهد. به این دلیل است که بنیامین نتانیاهو شتابزده روز ۲۱ سپتامبر به مسکو می رود و با پوتین به گفت و گو می نشیند. در پایان این گفت وگوها، اعلام می شود که روسیه و اسرائیل عملیات خود را در خاک سوریه با یکدیگر هماهنگ خواهند کرد. اسرائیل بسیار بیمناک آن است که دست کم بخشی از این همه تجهیزات جنگی که هر روز از شرق و غرب وارد خاک سوریه می شود، روزی به دست حزب الله لبنان بیفتد. با آشفتگی فعلی مرزهای سوریه چنین خطری انکار پذیر نیست.
اما یک اتفاق همزمان دیگر، نشان می دهد که در مسکو دادوستدها یا بند و بست هایی موازی در جریان هستند که ما هنوز از جزئیات آن خبر نداریم. یک روز بعد از ورود نتانیاهو به مسکو، محمود عباس رئیس تشکیلات خودگردان فلسطین در پاریس به دیدار فرانسوا اولاند رئیس جمهور فرانسه می رود و هشدار می دهد که انتفاضه دیگری در فلسطین می تواند آغاز شود. مقدمه های انتفاضه مورد نظر محمود عباس اکنون چند هفته است که در حرم الشریفین بر سر مسجد الاقصی آغاز شده است. درگیری ها در این مدت ادامه داشته و کار را به جایی رسانده است که اسرائیل مجبور است برای عید بزرگ یهودیان دست به اقدامات امنیتی شدیدی بزند.
محمود عباس یک روز پس از دیدار با اولاند (چهارشنبه ۲۳ سپتامبر) به مسکو رفت و با ولادیمیر پوتین دیدار کرد. آیا ممکن نیست این رفت و آمدها به پوتین کمک کند تا پس از یک غیبت ده ساله روز دوشنبه (۲۸سپتامبر) در مجمع عمومی سازمان ملل متحد برگی رو کند که همه حریفان او، از جمله باراک اوباما، غافلگیر شوند؟ این برگ برنده چه می تواند باشد؟ طرحی غافلگیرکننده برای پیوند زدن همه مشکلات خاورمیانه و ارائه پیشنهادهایی برای حل یکجای آن ها.
مادر همه دردهای خاورمیانه مسئله فلسطین است و تا این مسئله حل نشود، این منطقه روی آرامش نخواهد دید. تقریبا همه گروه های بنیادگرای اسلامی، از مسئله فلسطین جواز عبوری برای خود ساخته اند تا بتوانند حاشیه نشینان گرسنه و تحقیر شده شهرهای بزرگ جهان عرب را زیر لوای پرچم دروغین دفاع از مظلومیت فلسطینی ها به دنبال خود بکشند و در بسیاری موارد به گوشت جلوی توپ تبدیل کنند. دشمنی رژیم حاکم ایران با اسرائیل نیز، ظاهرا به خاطر ستمی است که اسرائیل در حق فلسطینی ها اعمال می کند. اما همین رژیم در ۳۷ سال گذشته بیشترین سنگ ها را سر راه تحقق صلح خاور میانه انداخته و با ایدئولوژی پوسیده خود در واقع مانع خروج فلسطین از انزوای همیشگی شده است.
در این که پوتین تشنه قدرت نمایی در برابر آمریکا و متحدان غربی آن است، تردیدی نمی توان داشت. او حاضر به پذیرش نقشی کمتر از یک ابرقدرت نیست. شرایط امروز جهان و گرفتاری های گوناگون رقبا، دارد راه او را هموار می کند، اما اگر بتواند راه حلی برای حل یکجای بحران های خاورمیانه ارائه بدهد، که مورد استقبال مجمع عمومی سازمان ملل قرار گیرد، آنوقت غرب را مجبور خواهد کرد بپذیرند که او ماکیاولیستی است که برای حفظ و گسترش قدرت خود اشکالی ندارد بعضی وقت ها هم نقش کبوتر صلح را بازی کند.
فراموش نکنیم که محمد جواد ظریف هم بعد از توافق هسته ای با غرب، در مقاله ای برای رسانه های عرب زبان همین فکر را مطرح کرد که هیچ جایی از جهان بحرانی تر از خاورمیانه نیست و این منطقه راه حلی همه جانبه می طلبد. این احتمال بسیار زیاد است که میان جمهوری اسلامی و روسیه نه فقط بر سر سرنوشت سوریه که بر سر سایر مشکلات خاورمیانه هم توافق هایی اعلام نشده صورت گرفته باشد. می توان پیش بینی کرد که سخنرانی های پوتین و روحانی در مجمع عمومی امسال سازمان ملل متحد دارای عناصری مشترک خواهند بود.
*جواد طالعی، شاعر، نویسنده و روزنامه نگار آزاد با بیش از ۴۰ سال سابقه روزنامه نگاری حرفه ای از سال ۲۰۰۰ میلادی به این سو مسئولیت دفتر اروپائی شهروند را به عهده دارد. او همزمان با رسانه های معتبر فارسی زبان دیگر مثل بی بی سی، رادیو فرانسه، دویچه وله و سایت های اینترنتی متعدد همکاری داشته است.
