لزوم برگزاری نمایشگاه کتاب بدون سانسور در تورنتو/ حسن گل محمدی

از اینجا، از آنجا، از هر جا /۱۰۳

شهر بزرگ تورنتو که دومین شهر ایرانی نشین پس از لس انجلس در خارج از ایران به شمار می آید، باید در جهت ایجاد، حفظ و توسعه روابط فرهنگی و اجتماعی میان افراد کامیونیتی ایرانیان مقیم اقدامات گسترده ای را انجام دهد. بدیهی است انجام چنین کاری سرمایه گذاری، برنامه ریزی و اجرای اقدامات گسترده ای را می طلبد.

یکی از زمینه های ارتباط جمعی کامیونیتی ایرانیان، وجود رسانه های جمعی از جمله رادیو، تلویزیون، روزنامه، هفته نامه، کتاب و خانه فرهنگی است. در یک بررسی اجمالی از نیاز به این گونه رسانه ها آن چه که تاکنون در جامعه ایرانیان تورنتو عرضه گردیده است، بطور کامل و جامع نتوانسته است رسالت عظیمی که در این باره به دوش رسانه های ارتباط جمعی است، برآورده کند.

حال با توجه به شرایط موجود، چون در جهت ارتباطات فرهنگی و کتاب و کتاب خوانی مدت چندین سال است که در اردیبهشت ماه در ایران نمایشگاه بین المللی کتاب تهران برگزار می شود، همچنین به منظور ارائه کتاب بدون سانسور، مدت دو سال است که ناشران، کتاب فروشی ها، نویسندگان، شاعران و اهل قلم ایرانی خارج از کشور در شهرهای مهم اروپا و آمریکا دست به برگزاری نمایشگاه کتاب بدون سانسور زده اند. به همت سرای بامداد- نشر زاگرس و با پشتیبانی شهروند تورنتو هم امسال نمایشگاه کتاب بدون سانسور را برگزار می کند. این نمایشگاه ۱۳ می (همین شنبه) از ساعت ۴ تا ۶بعدازظهر در محل نورت یورک سنتر اتاق شماره ۳ برگزار می شود.

به منظور نتیجه بخش بودن این حرکت فرهنگی، لازم است که رسانه ها، ناشران، کتاب فروشی ها، اهل قلم، نویسندگان، شاعران و علاقمندان به کتاب و کتاب خوانی همه با هم در انجام این تعهد و رسالت فرهنگی مشارکت فعال نمایند و در روز برگزاری نمایشگاه در محل ذکر شده حضور یک پارچه داشته باشند تا هم تبادل نظر و هم آهنگی بیشتر برای برگزاری با شکوهتر این نمایشگاه در سال های آتی صورت بگیرد و هم این که در علاقمندان و بازدید کنندگان کتاب و کتاب خوانی انگیزه و شور و حال بیشتری ایجاد شود.

نقد و بررسی “حافظ به سعی سایه”

بخش سوم و پایانی

اصولاً پژوهشگران برای کارهای تحقیقاتی و پژوهشی روش تحقیق علمی را در پیش می گیرند و سعی می کنند با کمّی کردن بسیاری از عوامل کیفی به مقایسه آنها بنشینند و بهترین و مناسب ترین را انتخاب کنند. یکی از مشکل ترین بخش کار یک محقق تعیین همین روش تحقیق و از آن مهمتر ایجاد ابزار مقایسه ای از فرایندها و عوامل کیفی برای رسیدن به ارزش گذاری کمّی است. تدوین و ایجاد این فرایند روش تحقیق مقایسه ای مشکل ترین کار یک محقق است.

ما در سرتاسر دیوان حافظ به سعی سایه، چیزی از این گونه روش تحقیق علمی و ابزار مقایسه ای عوامل کیفی به کمی، مشاهده نمی کنیم. البته خود استاد سایه هم تدوین دیوان حافظ را مدیون فیض و فایده پژوهشگرانی می داند که تا زمان او این دیوان را بررسی، تحقیق و چاپ کرده اند و او کارهایی را که دیگران انجام داده اند با کمک تعدادی از افراد علاقمند تبدیل به جداول آماری مقایسه ای کرده و در زیر هر غزلی آن ها را آورده است. کاری که نه به آن می توان پژوهش و تحقیق جدید نام نهاد و نه رسیدن به “جمال جهان و جهان جمال” حافظ.

اگر بپذیریم که استاد سایه به “جمال جهان و جهان جمال” حافظ پی برده است، او آن رمز و راز پی بردن را برای ما برملا نمی کند. فقط به هم آوایی بعضی از واژگان از منظر موسیقیایی اشاره می کند و به حدسیاتی می رسد که فقط یک نظریه تجریدی از ذهن سایه است و هیچ ادعایی نمی توان داشت که این حدسیات در ذهن حافظ هنگام سرودن اشعارش خطور کرده است. به منظور روشن شدن بهتر ذهن خوانندگان به چند فراز از این نظریات تجریدی ذهنی استاد سایه درباره “جمال جهان و جهان جمال” حافظ اشاره می کنم:

استاد سایه می فرمایند در برخورد با بیت: “اگر شراب خوری جرعه ای فشان برخاک / از آن گناه به نفعی رسد به غیر چه باک”، یک باره او دلش (یعنی دل سایه) گواهی می دهد که مصرع را این گونه بخواند: “از آن گناه که خیری رسد به غیر چه باک”. یعنی واژه ی “نفعی” حافظ که در اغلب نسخ قدیمی همین گونه آمده است را با کلمه ی “خیری” به سلیقه خود عوض می کند و دلیل می آورد که نفع جنبه های تجاری و دادوستد دارد، اما خیر دارای ارزش معنوی و اخلاقی است. در اینجا رندانه باید به این کشف و استنباط کارشناسانه، هنرمندانه و جمال شناسی استاد سایه صدآفرین گفت که با این گونه فتاوی شخصی، هم ارزش بار اخلاقی شعر حافظ را بالا بردند و هم مشکلات و معضلات درک بهتر دیوان خواجه شیراز را برای ما پس از هفتصد، هشتصد سال حل کردند.

از این گونه فتاوی که جنبه های الهامی و کشف و شهود دارد در تدیون دیوان حافظ به سعی سایه فراوان است، از جمله در بیت: “نقد بازار جهان بنگر و آزار جهان / گر شما را نه بس این سود و زیان ما را بس.” استاد سایه می فرمایند: “به یاد نمی آورم که در کجا چنین دیده ام: “نقد بازار جهان دیدم و آزار جهان…” با “دیدم” جنبه های عاطفی شعر قوی تر می شود و پیوند دو مصرع سرراست تر و سهل تر.” گویا استاد سایه تصحیح و تدوین دیوان حافظ که یک کار پژوهشی، آکادمیک و کارشناسی است با کار نجاری یا معماری اشتباه گرفته است که دنبال جفت و جور کردن مصرع ها و سرراست و گونیا کردن ابیات حافظ است. باز سایه می نویسد: در غزل:

“به پای شوق گر این ره بسر شدی حافظ / به دست هجر ندادی کسی عنان فراق” همه نسخه ها “به دست هجر” دارند است که بی شک غلط است و صحیح آن گمان می کنم به “دست صبر” باشد. قابل توجه است اگر یک مصحح یا کسی که دیوان حافظ را تدوین می کند، به نسخه هایی که به آنها استناد می کند، تکرار یک واژه یا کلمه را در همه ببیند، باید آن را بپذیرد. ولی در حالی که در همه نسخه های مورد ارجاع سایه، کلمه “به دست هجر” تکرار شده ولی ایشان قاطعانه می گوید که غلط است و درست آن به “دست صبر” است. در حالی که جابجایی کلمه هجر و صبر از استنباط های نادرست است. از این گونه اعمال نظریات شخصی در دیوان حافظ به سعی سایه فراوان است که از نظر اصول علمی و پژوهشی تدوین و تصحیح یک متن کهن مردود است.

یکی دیگر از شگفتی های کار سایه این است که او به استناد کلی این که بسیاری از گویندگان رباعیات حافظ شناخته شده اند، کل رباعیات را از دیوان حذف کرده و گفته این کار قطره ای از دریای بیکران خواجه کم نمی کند. او هم چنین دسته بندی غیر معمول در تدوین دیوان به کار گرفته و با انتخاب سلیقه ای، بعضی قصاید و قطعات را جا به جا یا حذف کرده و عنوان غزل های مشکوک به آن افزوده است که بعضی از غزلیات آمده در این بخش به طور قطع از آن حافظ است.

از دیگر اظهارنظرهای بزرگ بینانه سایه آن است که او حافظ دکتر خانلری را که یکی از علمی ترین و درست ترین نسخه ها است، دچار سهو و نقصان زیاد می داند و اعلام می کند هر جا که نسخه مذکور با تدوین سایه اختلاف دارد، باید به نسخه او (یعنی سایه) اعتماد بیشتری داشت. جای تعجب است با توجه به آن که استاد شفیعی کدکنی حافظ به سعی سایه را قبل از چاپ رویت کرده به این اظهارنظر سایه درباره حافظ خانلری حساسیتی نشان نداده است. آیا او به این حرف سایه که نظر نادرستی است، اعتقاد دارد؟

با در نظر گرفتن مطالبی که ذکر شد، به گمان نگارنده کتاب “حافظ به سعی سایه” علی رغم آن که از لحاظ کیفیت چاپ و خوانش روان غزلیات با توجه به اعراب گذاری زیر بعضی کلمات و دسترسی به جداول مقایسه ای واژگان امتیازاتی بر سایر حافظ های دیگر دارد، به طور کلی این تدوین یک کوشش سلیقه ای و تنظیم آماری مقایسه ای نسخ مختلف دیوان حافظ است که با توجه به کارهای تحقیقاتی، پژوهشی و دانشگاهی صورت گرفته در این باره توسط اساتیدی هم چون محمد قزوینی، دکتر خانلری، دکتر عیوضی، سلیم نیساری و خطیب رهبر، دیوان مذکور کاری ذوقی و تفننی محسوب می گردد و پژوهشگران و حافظ شناسان را مرجعی قابل استناد نخواهد بود.

اخبار و اطلاعاتی درباره نمایشگاه بین المللی کتاب تهران

سی امین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران از روز سیزده اردیبهشت ماه ۹۶ در محل شهر آفتاب در جاده ساوه شروع به کار کرده و تا بیست و سوم اردیبهشت ماه ادامه خواهد داشت. علی رغم آن که پیش بینی می شد در این ایام در تهران باران های شدید فصل بهار شروع شود، متاسفانه تمهیدات صورت گرفته در حدی نبود که مانع از خسارات وارده به غرفه های کتاب شود و از این رهگذر، باران بسیاری از غرفه های کتاب را در بر گرفت و خسارت های شدیدی به ناشران و کتاب فروشی ها وارد کرد.

احمدرضا طهوری

هر چند که هنوز آمار دقیقی از میزان فروش، استقبال علاقمندان و کتاب های مورد علاقه کتاب خوان ها انتشار نیافته است ولی بازار اصلی کتاب در زمینه های ادبی، تاریخی و تحقیقی بیشتر به آثار ترجمه شده توجه دارد. ترجمه هایی که هم کتاب های ترجمه شده و هم مترجمان آنها در حد و استاندارد قابل قبول جامعه کتاب خوان ایرانی نیست.

منوچهر حسن زاده

از جمله کارهای شایسته ای که تاکنون انجام شده، تجلیل و بزرگداشت پیشکسوتان نشر ایران است که در برنامه روز دوشنبه ۱۸ اردیبهشت ماه در محل نمایشگاه صورت گرفت و در آن جلسه از منوچهر حسن زاده، اسماعیل جنتی و احمدرضا طهوری سه چهره صنعت نشر و قلم تجلیل به عمل آمد و یاد محسن بخشی پیشکسوت این صنعت گرامی داشته شد.

اسماعیل جنتی

منوچهر حسن زاده، مدیر انتشارات مروارید است که ۵۶ سال پیش به اتفاق دوستانش این مرکز نشر را راه اندازی کرده و نخستین ناشر آثار فروغ فرخزاد، اخوان ثالث، مشیری و شاملو بود.

احمدرضا طهوری، مدیر انتشارات و فروشگاه طهوری است که ناشر بسیار شناخته شده ای در نشر آثار تحقیقاتی و پژوهشی در زمینه های تاریخ و فرهنگ ایران است.

اسماعیل جنتی که ۵۲ سال در صنعت نشر فعال است از محسن بخشی مدیر انتشارات نیل و انتشارات آگاه در سال های دهه سی و چهل نام برد.