در پزشکی بی خوابی یکی از اعضای فامیل بزرگ مشکلات خواب است که شامل Narcolepsy (خواب رفتن به طور ناگهانی و غیرقابل پیش بینی)، پرخوابی (احتیاج شدید به زیاد خوابیدن) و مشکلات ریتم ضربان قلبی است.
بی خوابی را نمی توان به خوبی توضیح داد زیرا یک استاندارد برای خواب وجود ندارد. بی خوابی را می توان به صورت زیر توضیح داد اشکال برای خوابیدن کافی به طوری که مانع فعالیت های روزانه شخص بشود مثل خواب آلودگی- عدم توجه- کج خلقی….) بعضی اشخاص به طور طبیعی کمتر از معمول می خوابند بدون این که اثر بدی بر روی آنها داشته باشد بنابراین این جزو بی خوابی به شمار نمی آید.
بی خوابی موقتی- سیمپتوم ها مربوط به شرایط زندگی بیمار است و به راحتی شناخته می شود مثل یک دوره استرس زا در محیط کار- یا طلاق و غیره. این نوع بی خوابی معمولا چندین هفته طول می کشد.
– بی خوابی مزمن- اشکال در خوابیدن حداقل سه شب در هفته به مدت یک ماه است. باید در نطر داشت که فاصله این دو نوع بی خوابی را به راحتی نمی توان تعیین کرد.
چه کسانی مبتلا می شوند؟
طبق آخرین مطالعه روی سلامتی کانادایی ها در حدود ۱۳ درصد کانادایی های ۱۵ ساله به بالا دچار کم خوابی مزمن هستند. ۵/۳۶ درصد آنها معمولا صبح که بیدار می شوند احساس خستگی نمی کنند در صورتی که ۲/۹درصد افرادی که می گویند بی خوابی ندارند صبح ها خسته هستند. مطالعه این طور نشان می دهد افرادی که دچار بی خوابی هستند به طور متوسط یک ساعت از سایرین کمتر می خوابند. آمار دقیق برای بی خوابی وجود ندارد، زیرا مطالعات انجام گرفته یک سان نیستند. بعضی روی مدت سیپمتوم ها و برخی دیگر روی شدت بی خوابی و یا روی فرکانس آنها انجام شده است.
علل بی خوابی
بی خوابی یک سیمپتوم است نه یک بیماری، قبل از درمان باید علل آن را جستجو کرد. در بین عوامل فیزیکی و محیط زیستی که رل مهمی در خواب دارند می توان شدت نور و سروصدای محیط و حتی نوع مواد غذایی و زمان غذا خوردن را نام برد.
از عوامل فیزیولوژیکی و محیط زیستی که رل مهمی در خواب دارند، می توان از شدت نور و سروصدای محیط و حتی نوع مواد غذایی و زمان غذا خوردن نام برد.
عوامل فیزیولوژیکی مثل استرس و نگرانی رل مهمی بازی می کنند و شامل ۵۰درصد بی خوابی ها می شوند. از عوامل دیگر می توان از مشکلات سلامتی حاد یا مزمن که می تواند اشکال در خواب ایجاد کند، همچون عوامل زیر نام برد:
– سندروم ساق پای بی اختیار: شخص بدون اختیار نیاز دارد پاهایش را حرکت دهد. مخصوصا در هنگام آرامش و استراحت
– آپنه خواب: معمولا در افرادی که اضافه وزن دارند یا آنهایی که خرخر شدید می کنند، شایع است. یک حالت استراحت بین نفس کشیدن است که به مدت چند ثانیه یا بیشتر چندین بار در طول شب ایجاد می شود که ممکن است باعث بیدار شدن های شخص هم بشود.
– دردهای مزمن: ممکن است بر اثر بیماری مثل آرتریت یا سرطان ایجاد شده باشند
– دیپرشن
– اشکالات تنفسی: این اشکالات بر اثر بیماری های قلبی یا ریوی- احتیاج به ادرار کردن شبانه- پارکینسون- آلزایمر- پرکاری تیروئید- ریفلاکس گاستروازوفاژیال ایجاد می شوند. اگر یک مشکل سلامتی بدنی یا روانی مزاحم خواب راحت می شود، بسیار مهم است که درمان مخصوص آن توسط پزشک انجام شود.
احتیاج به خواب بر حسب سن
افراد سالخورده هم به همان اندازه احتیاج به خواب دارند که دیگران. حتی اگر خیلی از آنها کمتر می خوابند.
خواب افراد سالخورده سبک تر است و می توانند بر اثر عوامل خارجی مثل نور- سروصدا یا دردهای بدنی بیدار شوند و کم خوابی داشته باشند، که با خواب کوتاه مدت روزانه، به اندازه کافی می خوابند.
احتیاج متوسط به خواب
گروه سنی ساعات خواب در روز
۰تا ۲ماهگی ۵/۱۶تا۵/۱۸
۲تا ۱۲ ماهگی ۱۴تا۱۵
۱۲تا ۱۸ ماهگی ۱۳تا۱۵
۱۸ماهگی تا۳سالگی ۱۲تا۱۴
۳تا۵سالگی ۱۱تا۱۳
۵تا۱۲سالگی ۹تا۱۱
نوجوانان ۵/۸تا۵/۹
بزرگسالان ۷تا۹
عوارض بیخوابی
عوارض بیخوابی خیلی زود احساس می شوند. مثل خستگی- خواب آلودگی- بداخلاقی- از دست دادن حافظه- اشکال در تمرکز در طول روز.
بی خوابی باعث شدت سیمپتوم های بعضی از مشکلات سلامتی می شود مثل میگرن- افزایش دردها- مشکلات دستگاه گوارش و…
دچار شدن اتفاقی چند شب به بیخوابی نگران کننده نیست، ولی یک کمبود خواب مزمن باعث تولید اشکالاتی در فعالیت های روزانه می شود. مثل:
-مشکلات تحصیلی بخصوص در کودکان مدرسه ابتدائی
– اشکالات شغلی- غیبت یا absenteeism یعنی جسما حاضر است و روحا غایب.
– حوادث در محیط کار یا تصادفات در جاده، خستگی در رانندگی باعث ۲۰ تا ۲۵ درصد حوادث مرگ آور در جاده هاست.
خواب خوب نه تنها برای داشتن انرژی و احساس سرحالی بسیار مهم است، که برای سلامتی دراز مدت هم اهمیت دارد. بیشتر فعالیت های فیزیولوژیکی بدن در هنگام خوابیدن انجام می شوند. مثل ترمیم نسوج کبدی و عضلانی، تقویت سیستم بهبودی حافظه، ترشح فعال تر هورمون ها و دفع مواد زائد در مغز توسط آنتی اکسیدان ها.
البته هنوز اطلاعات زیاد و کاملی درباره این که چطور خواب باعث این فعالیت ها می شود، نداریم.
سیمپتوم های بی خوابی
– اشکال در به خواب رفتن
– بیدار شدن تکراری در شب
– صبح زود بیدار شدن (سحرخیزی زودرس)
– احساس خستگی- بد اخلاقی و اشکال تمرکز در طول روز
-کم شدن هوشیاری و عملکرد
– احساس نگرانی از تاریکی هوا
چه کسانی در خطر ابتلا هستند
– خانم ها بیشتر از مردها از بی خوابی رنج می برند. مخصوصا پس از یائسگی به علت تغییرات هورمونی(قبل و بعد از یائسگی)
– افراد سالخورده ۵۰ سال به بالا
عوامل تولید کننده بی خوابی
– حساسیت: حساس بودن با استرس ها، نگرانی، دیپرشن، یک ضربه یا مشکل فیزیکی یا روانی
– محیط خواب: محیط زیستی که برای خواب آمادگی ندارد. مثل درجه حرارت کم یا زیاد، نور یا سروصدای شدید
-جای جواب: گذراندن یک شب در ارتفاعات بالا(کوهستان) یا در یک اتاق با همراهی که خورخور می کند.
-تغییر زمان: مثل حرکت از اروپا و ورود به امریکا که ساعت بیولوژیکی هنوز عادت نکرده، یا شب کاری و یا تغییر ساعات کار در شب و روز مثل پرستاران که یک هفته روز کارند و یک هفته شب کار
-عدم بهداشت خوب خواب: مثل خواب بعدازظهر طولانی (قیلوله)، عدم فعالیت های بدنی، شب ادراری، شب زنده داری، خوابیدن در ساعات غیرعادی (یک شب ۸ شب، فردا ۱۱ شب)
– عوض شدن وضعیت محیط خواب: مثل خوابیدن در هتل یا در منزل یک دوست.
-مصرف بالای کافئین در روز یا قبل از خواب: مثل چای، قهوه، نوشیدنی(کولا)، نوشیدنی های انرژی زا، شکلات، دم نوش های حاوی نعناع هم می توانند دارای اثر محرک باشند.
– نوشیدن الکل در شب: الکل می تواند کمک به راحت خوابیدن کند، ولی به تدریج که بدن الکل را متابولیزه می کند خواب تکه تکه شده و کیفیت طبیعی را ندارد.
-مصرف داروهای بدون نسخه: مثل بعضی از داروهای ضددرد، داروهای ضد اختناق، داروهای لاغرکننده، مصرف بعضی از داروهای تجویز شده توسط پزشک مثل آنتی دیپرشن، داروهای ضد فشارخون بالا، کوریتکو استروئیدها.
-مصرف مواد مخدر تحریک کننده دستگاه عصبی مرکزی مثل متاآمفتامین و کوکائین. زیرا احساس خستگی و احساس احتیاج به خواب و گرسنگی را کم می کنند.
– ترک کردن: ترک کردن سیگار،داروهای خواب آور، آنتی دیپرش ها، آرام کننده ها و داروهای ضد نگرانی
– مصرف دخانیات مخصوصا در شب
ادامه دارد
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
Ataansari@videotron.ca
