تشخیص سنتی سرطان این است که از عضو مورد نظر قطعه ای برمی دارند و آن قطعه را برای قسمت پاتولوژی می فرستند. در بخش پاتولوژی از بافت ارسالی با دستگاه برش مخصوص، برش های بسیار نازکی تهیه می کنند و آن برش ها را روی لام های شیشه ای مخصوص ثابت می کنند و با روش های خاص این لام ها را رنگ آمیزی می کنند و پاتولوژیست این لام های رنگ شده را زیر میکروب سکوپ می بیند و نام خاص تومور را گزارش می کند و خوش خیم یا بدخیم بودن آن هم مشخص می شود. بافت مورد نظر را یا از روی عضو مشکوک برمی دارند، یا این که پس از عمل جراحی و برداشتن غده تمامی آن را به بخش پاتولوژی می فرستند.
بسیار ضروری است که به همراه بافت مورد نظر شرح حال دقیق و کامل بیمار و خصوصیات و زمان شروع بیماری برای پاتولوژیست ارسال شود. در مواردی می توان با روش خاصی به صورت فوری هم بافت را بررسی کرد و در حالی که بیمار زیر عمل قرار دارد تکلیف تومور را معلوم کرد و به جراح اطلاع داد که آیا تومور خوش خیم است یا بدخیم، و همچنین می توان وخامت بیماری را معلوم کرد و با این روش جراح می داند آیا باید تمامی تومور، یا تمامی اندام و یا قسمت بسیار وسیعی از اندام را بردارد. یا اگر تومور خوش خیم و بی خطر یا کم خطر است، فقط تومور را بردارد. به این روش فروژن سکشن می گویند.
چون با این روش سنتی نمی توان اطمینان داد که تومور به طور کامل برداشته شده و دیگر هیچگونه سلول سرطانی در بدن نمانده و خطر کاملا رفع شده است و نیز بیوپسی بافت مورد نظر همیشه و در همه اندام ها ساده نیست، محققان دنبال راه بهتری برای تشخیص سرطان ها هستند. یکی از اندام هایی که بیوپسی آن سخت است بافت ریه است.
طریقه ی جدید مورد نظر، بیوپسی مایع است که حضور سلول های سرطانی در مایعات بدن را بررسی می کند. روشن است که بهترین مایع بدن برای این منظور خون است که سلول های سرطانی در متاستازها از این راه به جاهای دیگر می روند. مثلا در ملانوما که سرطان پوست است، سلول های سرطانی از پوست، از راه خون به اندام ها می روند و در مغز، کبد، ریه و سایر اندام ها تومور سرطانی ایجاد می کنند. غیر از خون از سایر مایعات بدن نظیر ادرار و بزاق هم در مواردی می توان استفاده کرد.
تکنولوژی روش جدید هنوز در مراحل آغازین است و پزشکان امید فراوان دارند تا در آینده بتوانند از آن بهره مند شوند. بیوپسی مایع برای مبتلایانی مفید است که مراحل اولیه درمان را گذرانده اند و در این مرحله با تجسس سلول های سرطانی در خون می توانیم بفهمیم که آیا سلولی باقی مانده است، و بدن به طور کامل پاک شده است یا خیر، که این بررسی با روش سنتی عملی نیست.
بیوپسی مایع ماحصل سال ها تحقیق روی ژن است که روی DNA سلول سرطانی تکیه دارد. پزشکان می دانند که هر توموری الگوی ملکولی ویژه خود را دارد. اسکات کوپتز یک متخصص سرطان روده و معده در دانشگاه تگزاس، مرکز سرطانMD Anderson در هوستون می گوید: پیگیری سلول سرطانی از طریق DNA مانند یک انگشت نگاری است. در بیوپسی مایع در خون در بین انبوه سلول های خون شامل انواع گلبول های قرمز و سفید و پلاکت، ما دنبال رد پای سلول سرطانی یعنی DNAاختصاصی هر سلول سرطانی می گردیم و با این که یافتن این DNA بین بیلونها سلول خونی مشکل است، ولی عملی است و فقط با این روش است که می توانیم بگوییم بدن بطور کامل از شر سرطان رهایی یافته است یا خیر. این روش بسیار از سی تی اسکن گویاتر و تواناتر است.
جفری اکسنارد یک سرطان شناس متخصص در سرطان ریه در انستیتوی سرطان “دانا فاربر” در بوستون در کارهایش از بیوپسی مایع استفاده می کند. او می گوید”ما می توانیم شواهد و مدارکی از ژنوم سرطان در شناوری آزاد DNA در مایع داشته باشیم و از این طریق راه های با حساسیت بیشتر برای دیدن مقادیر پائین DNA سرطان می توانیم داشته باشیم. البته در همین روش هم در ۳۰-۲۰ درصد موارد، DNA سرطانی وجود دارد. حتی در سرطان درجه IV (چهار) این DNA سرطانی را بین انبوه سلول های خونی نمی توانیم پیدا کنیم. بنابراین در موارد بیوپسی مایع منفی باید به روش استاندارد قبلی برگردیم.
در مورد سرطان ریه که برداشت بافت برای روش سنتی سخت است، در سرطان درجه IV (چهار)، بیوپسی مایع راه خوبی برای شناخت و درمان سرطان پیشرفته است و اگر ژن خاص دیده شود می تواند درمان موثر داشته باشد و عوارض جانبی کمتری هم داشته باشد. درست خلاف شیمی درمانی که تأثیر کمتر، با عوارض جانبی بیشتری دارد.
پیاده کردن بیوپسی مایع در مراکز پزشکی روی تشخیص یک یا دو ژن امروزه صدها دلار هزینه دارد و هر چقدر تعداد ژنها بیشتر باشد این هزینه افزایش می یابد و سر به چندهزار دلار می زند. تشخیص هر چه بیشتر ژن ها یافتن ردپای سلول سرطانی را بیشتر می کند.
مرزبندی در بیوپسی مایع شناسایی بیماری کسانی است که برای برخی انواع اولیه سرطان درمان شده باشند. یا برای کسانی که به نظر می رسد بر پایه سی تی اسکن روی آنها کار شده و معلوم نشده کامل درمان شده اند یا خیر، و یا این که هنوز بقایایی از تومور در آن ها وجود دارد یا نه. یک درمان متفاوت ممکن است به این بیماران یک شانس دوم بدهد و این نظر “بن هو پارک” محقق و پزشک درمانگر مرکز سرطان Sidney Kimmel Comprehensive در جان هاپکینز دانشکده پزشکی بالتیمور است. از این نظر که هیچ راه میکروسکوپی قابل اعتمادی که بگوید چه کسی هنوز سلول سرطانی دارد، وجود ندارد. بیوپسی مایع روشی عالی است، و محققان امیدوارند که در نهایت بیوپسی مایع، سرطان باقیمانده در بدن را مشخص کند و از این طریق کسانی که منفی هستند و علائمی ندارند، بیهوده درمان نشوند و برای کسانی که در خون آنهاDNA سلول سرطانی پس از همه ی درمان ها دیده می شود، درمان موثری پیاده شود.
بیوپسی مایع باید ارزش کلینیکی خود را قبل از آن که به عنوان یک روش استاندارد شناخته شود، ثابت کند. و این هنوز سال ها وقت می خواهد. “پارک” در نیمه راه بررسی روی ۲۲۹ بیمار در یک مطالعه روی زنانی است که Triple – Negative HER2- Pas and هستند، دو نوعی که او می تواند انتظار داشته باشد اقلا ۲۰درصد بیماران پس از یک دوره درمان کاملا عاری از سرطان با شیمی درمانی شده باشند، و بعد از آن، از یک تست بیوپسی مایع استفاده شود. در این مطالعه تمام بیماران تحت جراحی برداشت بافت از قسمت قبلی سرطان قرار می گیرند. هدف این است که ثابت کنیم بیوپسی مایع می تواند نشان می دهد که چه کسی هنوز سلول سرطانی دارد.
کوپتز می گوید، قصد دارد ۱۰۰۰ بیماری را که در مرحله اولیه سرطان قولون جراحی شده اند و در سی تی اسکن مشخص نشده که در آنها هنوز سلولی سرطانی باقی مانده است برای مطالعه ای که در آن از بیوسپی مایع استفاده می کند، ثبت نام کند.
او پیش بینی می کند که بیوپسی مایع مشخص خواهد کرد که در ۱۰درصد بیماران نیاز به شیمی درمانی وجود دارد. استفاده دیگر از بیوپسی مایع این است که توجه پزشکان به مقاومت دارویی معطوف شود و داروهایی را که جواب نمی دهند ادامه ندهند. به طور معمول سرطان شناسان درمان را ۳-۲ ماه ادامه می دهند، بعد درخواست یک سی تی اسکن می کنند. پارک می گوید اگر شما اشتباه حدس زده باشید درمان ۲ تا ۳ ماهه بی ارزشی کرده اید.
همچنین پارک امیدوار است که بیوپسی مایع در نهایت به عنوان یک تست غربالگری که سرطان های اولیه را مشخص کند، مورد استفاده واقع شود، و بیمارانی که هنوز تشخیص داده نشده اند شناسایی شوند. محققان بر اساس کارهای پارک و کوپتز به دنبال این هستند که موارد منفی کاذب و مثبت کاذب در بیوپسی مایع را مشخص کنند و مانع فاکتورهای خطا شوند.
در یک مطالعه در سال ۲۰۱۴ معلوم شد ۱۰۰درصد بیماران با سرطان ریه پیشرفته، با چند نتیجه ی مثبت کاذب روبرو هستند. Max Diehn یک متخصص پرتودرمانی سرطان در سرطان قفسه سینه در دانشگاه استانفورد با همکارانش روی CAPP-Seq کار کردند. او باور دارد که بیوپسی مایع از موارد عفونت ها، آلزایمر، بیماری های خود ایمنی و علایم اولیه پس زدن پیوند اندام ها هم مورد استفاده واقع خواهد شد. با این همه هنوز به نظر نمی رسد بیوپسی جانشین بیوپسی بافتی سنتی باشد.
کوپتز می گوید: هنوز از کارآیی دیدن سلول سرطانی زیر میکروسکوپ بی نیاز نیستیم و آن روش هنوز حرف های فراوانی برای گفتن دارد، اما برای آینده بیوپسی مایع امیدهای فراوانی وجود دارد. Diehn Doctorمی گوید: ایده بررسی ملکولی وضعیت یک بیماری از راه خون، روی بسیاری از قسمت های پزشکی اثر خواهد گذاشت و برای پیاده کردن استراتژی”درمان مخصوص هر فرد نه یک راه عمومی برای همه” راه را باز خواهد کرد.
دکتر خسرو نیستانی، متخصص علوم آزمایشگاهی بالینی
