* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
طناب نخاعی که به آن نخاع شوکی هم می گویند به صورت طناب سفید رنگی است که در درون ستون مهره ها قرار دارد و باعث رفت و آمد اطلاعات بین مغز و اعضای بدن می شود.
در جاگذاری– این طناب از قسمت پائین بصل النخاع اولین مهره گردنی شروع شده و بین مهره های اول و دوم کمری تمام می شود.
ساختار داخلی– به صورت استوانه ای است که روی آن را مواد سفید که از آکسون ها تشکیل شده، می پوشاند و در داخل از مواد خاکستری که بدن سلول های عصبی است. طول نخاع در مردان در حدود ۴۵ سانتی متر و در زنان در حدود ۴۲ سانتی متر است. نخاع از ۵ قسمت تشکیل شده- گردنی- سینه ای- کمری- خاجی و دنبالچه ای است و در مجموع ۳۱ جفت عصب نخاعی از ستون مهره ها خارج می شود: هشت جفت عصب گردنی- ۱۲ جفت عصب سینه ای- ۵ جفت عصب کمری- ۵ جفت عصب خاجی و یک جفت عصب دنبالچه ای.
قسمت انتهایی نخاع مخروطی شکل است. در این محل باریک می شود و مخروط انتهایی را به وجود می آورد. ریشه های عصبی در ناحیه کمری و خاجی به صورت دم اسب از نخاع سرچشمه می گیرند و به همین دلیل به این ناحیه دم اسب می گویند و اعصاب آن طولانی ترین اعصاب را تشکیل می دهند. طناب نخاعی در دو جا ضخیم تر است:
در ناحیه گردنی که اعصاب مربوط به اعضای فوقانی از آن خارج می شوند
در ناحیه کمری خاجی که اعصاب مربوط به اعضای تحتانی از آن خارج می شوند.
سطح خارجی طناب نخاعی شامل سه جدار است که از خارج به داخل عبارتند از: سخت شامه( دوراماتر)، عنکبوتیه(آراکنوئید) و نرم شامه (پیا ماتر) که این آخری شامه یا مننژ طناب نخاعی نام دارد. همین یک لایه از نسج چربی و رگ های خونی و مایع سفالو راشدین در فضای کانال نخاعی وجود دارند.
کار طناب نخاعی
وظیفه طناب نخاعی انتقال اطلاعات عصبی است.
اطلاعات حسی– عصب های بالا رونده که سلول های عصبی حسی را تشکیل می دهند. اطلاعات حسی محیطی، مثل گرما- سرما- فشار را به مغز می برند.
اطلاعات حرکتی- عصب های پائین رونده که نرون حرکتی را تشکیل می دهند و اطلاعات حرکتی را به اعضای مختلف بدن می رسانند.
پاتولوژی و صدمات وارده بر طناب نخاعی
صدمات و ضربه های شدید می تواند باعث قطع طناب نخاعی شده که ایجاد فلج غیرقابل برگشت می کند
پاراپلژی- فلج اعضای تحتانی است و بر اثر یک صدمه نخاعی در حد مهره های پشتی ایجاد می شود.
تتراپلژی- فلج اعضای فوقانی و تحتانی است و بر اثر صدمه نخاعی در ناحیه گردن تولید می شود.
اسکلروز پلاکی- این پاتولوژی یک بیماری اتو ایمیون دستگاه عصبی مرکزی است که دستگاه دفاعی بدن به Myelin که جدار آکسون ها را می پوشاند حمله می کند، و باعث عکس العمل های انفلاماتوار می شود که سیمپتوم های مختلفی تولید می کند. مثل اختلالات حرکتی یا حسی.
درمان
درمان های داروئی- بستگی به نوع پاتولوژی، درمان های مختلفی برای کم کردن درد و انفلاماسیون تجویز می شود.
درمان های جراحی- بستگی به نوع پاتولوژی دارد و برای برطرف کردن آن جراحی لازم می شود.
درمان های فیزیکی- برنامه های ورزشی مخصوص مثل کینه زی تراپی و فیزیوتراپی تجویز می شوند.
آزمایشات طناب نخاعی
معاینه کلینیکی- در مرحله اول معاینه کلینیکی برای سنجش سیمپتوم های اظهار شده توسط بیمار
تصویربرداری پزشکی- برای دیدن صدمات نخاعی، اسکن مغزی نخاعی یا “ام آر آی” لازم است
پونکسیون لومبار(کمری)– این آزمایش برای مطالعه مایع سفالو راشدین به کار می رود. مطالعات علمی زیادی در حال انجام است که بشود صدمات وارده به طناب نخاعی را ترمیم کرد.
در سال ۲۰۱۴ مجله Cell Transplantation مقاله ای چاپ کرد که موفقیت یک جراحی مهم بر روی طناب نخاعی را نشان داد که شامل پیوند سلول های عصبی بینی در ناحیه صدمه دیده یک بیمار مبتلا به پاراپلژی بود و پس از دو سال بیمار قادر به راه رفتن به کمک دستگاه walker بود.
فلج شدن چیست؟
فلج شدن از دست دادن قدرت حرکت یک یا چند یا چند عضله است و می تواند قسمتی از قدرت عضله را کم بکند و یا کاملا عضله قدرت حرکت را از دست بدهد. هر عضله در هر کجا از بدن باشد می تواند به آن دچار بشود مثل صورت یا یکی از اعضای اندام بدن، قسمتی از تمام بدن یا تمام بدن مثل همی پلژی یا تراپلژی
فلج می تواند بر اثر یک صدمه وارده به عصب یا عضله ایجاد شود و می تواند منشأ مرکزی داشته باشد. مثل صدمه وارد شده به مغز یا طناب نخاعی یا سطحی باشد مثل صدمه به عصب، ممکن است دائمی باشد و یا قابل برگشت.
علل تولید فلج
فلج شدن می تواند علل زیادی داشته باشد که چند تای آن را نام می بریم:
– صدمه دیدن یا قطع شدن یک عصب یا طناب نخاعی بر اثر یک حادثه
– صدمه دیدن بر اثر یک غده
– بیماری های عصبی عضلانی با منشأ ژنتیکی یا غیر ژنتیکی
– بیماری های عفونی مثل پولیومیلیت
– سکته مغزی
– اسکلروز پلاکی
– سندروم گیلن باره
– بیماری لایم
همانطور که گفتیم هر عضله ای در بدن می تواند دچار فلج بشود. بنابراین شمردن انواع آن کار آسانی نیست، ولی چند نوع خاص آن می تواند بر اثر علل مختلفی باشد. مثل:
فلج صورت- فلج صورت بر اثر صدمه به عصب صورت به وجود می آید و علل مختلفی می تواند داشته باشد مثل: فشار بر عصب بر اثر یک غده- بیماری لایم- دیابت و…
فلج طناب صوتی- فلج حنجره یک طرفه یا دو طرفه طناب های صوتی است و اغلب بر اثر یک غده ایجاد می شود.
فلج خواب- اختلالات خواب که به صورت عدم امکان حرکت کردن و یا حرف زدن هنگام بیدار شدن در شب، یا در هنگام خوابیدن به مدت چند ثانیه تا چند دقیقه بروز می کند.
فلج مغزی، یا ناتوانی حرکتی مغزی- مجموعه ای از اختلالات حرکتی یا حرکتی و شعوری بر اثر صدمه مغزی زودرس قبل ازتولد (به علت کمبود اکشیژن) و یا در دو سال اول زندگی ست.
عوارض تولید شده بر اثر فلج
بر اثر کار نکردن یک ناحیه از بدن فلج می تواند باعث یک نقص عضو بشود که در هر حال ناراحت کننده و نگران کننده است. اگر احساس کردید که یک عضله قدرت حرکتی اش را از دست داده یا حرکت آن به سختی انجام می شود، یا قسمتی از بدن ناگهانی فلج می شود، باید بلافاصله کمک بخواهید و به اورژانس بیمارستان مراجعه کنید زیرا ممکن است یک سیمپتوم سکته مغزی یا حمله ایسکمیک موقتی (AIT) باشد که خبر دهنده یک سکته مغزی است.
سی رنگومیلیت(Syringomyelia) یک بیماری نادر است که با تولید یک یا چند حفره در داخل طناب نخاعی ایجاد می شود و می تواند تولید دردهای مزمن شدید و اختلالات عصبی و نقص حرکتی تا عدم خودمختاری ایجاد کند. این حفره ها سیرنکس نامیده می شوند و باعث صدمه زدن به فعالیت های عصبی نخاع می شوند و از هر صدهزار نفر یک نفر به آن مبتلا می شود.
سیمپتوم ها
شدت سیمپتوم ها بستگی دارد به وضع حفره مثل اندازه- شکل- محل و پیشرفت آن و صدماتی که به نخاع وارد کرده است. نیمی از افرادی که به بیماری دچار هستند هیچ سیمپتومی ندارند و یا کمی ناراحتی احساس می کنند. اگر سیرنگومیلیت بدون علت خاصی تولید شده باشد در دو سوم موارد خوش خیم است. بیماری بدون سروصدا در مدت چندین سال پیشرفت می کند و اولین علائم آن در بین ۲۰تا۴۰ سالگی مشخص می شود و می تواند به تدریج تا نقص عمده و عدم خودمختاری بیمار پیش برود. علائم عبارتند از:
– ضعف تدریجی در بازوها و ساق پا- دردها و احساس خواب رفتن و بی حسی در اندام ها- کم شدن عکس العمل ها- عدم احساس درد و حرارت (سرما و گرما) بیمار را در خطر صدمات احتمالی قرار می دهد.
– عدم کنترل ادرار یا عدم کنترل ادرار و مدفوع و اختلالات در تولید نعوذ
اگر حفره در زیر مغز ایجاد شده باشد تولید سیمپتوم های دیگری مثل سردرد- سرگیجه- اختلالات در حرف زدن و بلعیدن و گاهی فلج صورتی دیده می شود. بعضی از این علائم باعث می شوند که پزشک به اسکلروز پلاکی فکر کند. سیرنگومیلیت در دراز مدت در ۵۰ درصد بیماران تولید اسکولیوز می کند.
منشأ بیماری
در حدود ۵۰ درصد موارد منشأ بیماری یک بدکاری مادرزادی است که قسمتی از دستگاه عصبی مغز به طور غیر طبیعی در پائین تر از محل خود قرار می گیرد و باعث می شود جریان مایع سفالو راشدین در اطراف نخاع به خوبی انجام نشود و مایع داخل طناب نخاعی شده و ایجاد حفره می کند. مایع سفالو راشدین از سیستم عصبی مرکزی محافظت کرده و هم چنین مواد اساسی لازم را به آن می رساند.
سیرنگومیلیت می تواند ثانویه هم باشد. و سیرنکس در محلی از نخاع که بر اثر یک ضربه مهم، یک عفونت (مننژیت)، یک خونریزی، یک غده یا یک آراکنوئیدت (انفلاماسیون مننژ) ایجاد شود. باید دانست که همیشه نمی شود علت بیماری را مشخص کرد. بنابراین می شود به آن سیرنگومیلیت ایدیوپاتیک یا نارس نام دارد.
عوامل ایجاد خطر
سیرنگومیلیت معمولا در حدود سی سالگی دیده می شود و بیشتر، مردها دچار می شوند تا بانوان. همین طور نوعی سیرنگومیلیت فامیلی وجود دارد که ۲ درصد بیماران به آن دچار هستند.
پیشگیری و درمان
درمان برای از بین بردن علت بیماری است مثل برداشتن یک غده که به نخاع فشار وارد می کند. عمل جراحی باعث می شود که بیماری پیشرفت نکند و یا حتی کمی عقب نشینی کند ولی احتمال بازگشت بیماری بسیار زیاد است و ممکن است عمل جراحی هم لازم بشود. نوع عمل جراحی بستگی به مشخصات سیرنکن و تجربه جراح اعصاب دارد. عمل جراحی برای این انجام می شود که مایع سفالو راشدین بتواند به خوبی جریان پیدا کند. در نزد بعضی از بیماران دردهای مزمن به قدری شدید است که کیفیت زندگی بیمار را تهدید می کند. این دردها را با داروهای ضد افسرگی تری سیکلیک- میورلکسان و داروهای ضد تشنج درمان می کنند.
افرادی که از این بیماری رنج می برند می توانند از دستگاهی که توسط الکترودهای نصب شده روی پوست جریان های خفیف الکتریکی را برای تحریک اعصاب و جلوگیری از انتقال پیام های درد به مغز جلوگیری کنند، استفاده کنند.
