زمانی که دمانس ها بخصوص آلزایمر چنگ خود را روز به روز تنگ تر می کنند و شخص سخت گرفتار زوال عقل و شناخت می شود و حافظه و خاطره خود را از دست می دهد، توجه به ریتم خواب- بیداری بدن و ثبات آن بسیار کمک کننده است. با توجه به وضع خواب مبتلا به آلزایمر و با توجه به بسیاری چیزهای دیگر شاید بتوان از سرعت پیشرفت بیماری کاست و از وخامت آن جلوگیری کرد. توجه به تنظیم برنامه خواب در این بیماری آنقدر مهم است و عمومیت دارد که یک سازمان تسهیلات پرستاری به نام Hebrew Homeدر ریوردیل در نیویورک سیتی یک برنامه جامع تمام ساعات شب و برای همه سال های عمر باقیمانده فرد مبتلا به آلزایمر و به عبارت بهتر یک برنامه غروب تا سپیده دم تدارک دیده است بعلاوه برای بازی ها، خوردنی های میان وعده، امور هنری ، کسب مهارت ها و سایر فعالیت ها نیز برنامه ای تهیه کرده است. خواب بد اغلب خیلی قبل از آشکار شدن نشانه های آلزایمر شروع می شود. در سال های اخیر تحقیق روی دو سئوال متمرکز شده است: آیا اختلال در خواب می تواند اخطار تغییرات مغز و عارضه آلزایمر باشد؟ آیا نشانه ای قابل اعتماد است؟ هیجان انگیزتر این که آیا این یک نظریه است و هنوز معتبر است؟
سئوال دوم این که آیا شروع بیماری و پیشرفت آن را با تنظیم خواب می توان کند کرد؟
پاتولوژی مغز در آلزایمر تقریبا ۲۰ سال قبل از ظهور بیماری یعنی نشانه های از دست دادن حافظه و آشفتگی ذهنی آغاز می شود. دانشمندان باور دارند که روند بیماری چنین است که یک فرآورده دفعی و دور ریختنی سلول عصبی بنام بتا آمیلوئید دور سلول های مغز جمع می شود و در نهایت منجر به تولید پلاک های آلزایمری می شود. این روند با ایجاد سازمان های در هم پیچیده سمی از پروتئین Tauداخل سلول های عصبی اول در قسمت میانی قطعه گیجگاهی مغز شروع می شود و بعد به سایر قسمت ها پخش می شود و این تغییرات موجب مرگ نرون ها می شوند و سیناپس ها از بین می روند و آتروفی و تحلیل رفتن بافت مغز ایجاد می شود و در نتیجه زوال عقل و شناخت، حافظه و خاطره و رفتار مشاهده می شود.
خواب همانطور که تکرار می شود روی بتا آمیلوئید و “تاو” هر دو ضربه وارد می کند. مطالعات انجام شده روی انسان و موش نشان داده است که میزان هر دو پروتئین در خواب کم می شود. اشخاصی که بد و کم می خوابند سطح بالاتری بتا آمیلوئید و “تاو” در مایع نخاعی CSF خود دارند و این حتی در مورد یک شب بدخوابی هم وجود دارد. آنچه که شاید بیشتر مهم است این است که در دراز مدت چه اتفاقی می افتد. اسکن انجام شده روی حیوانات خانگی نشان داده است بالغین با سن بالاتر که مشکل مزمن بدخوابی دارند، مقدار بیشتری بتا آمیلوئید ذخیره در مغز خودشان دارند. مقاله ای که اول امسال(۲۰۱۹) در مجله “ساینس” چاپ شد نشان داد که در یک موش مبتلا به آلزایمر کمبود خواب و بی خوابی “تاو” غیرنرمال را در نواحی اصلی مغز منتشر می کند. برندان لوسی یکی از مولفین تحقیق مجله “ساینس” و دانشیار متخصص اعصاب در دانشگاه واشنگتن در سن لوئیز می گوید:” صدمه ای که بدخوابی مکرر شب پس از شب برای یک دوره طولانی می زند موجب تجمع این پروتئین ها و افزایش خطر آلزایمر می شود. در مطالعه ای که در سال ۲۰۱۸ انجام شد. شواهدی از این تجمع مخرب ارائه شد. در این مطالعه که ۱۲۴ فرد بالغ با سن بالا به عنوان نمونه مورد بررسی شرکت داشتند و در “انستیتوی ملی افزایش سن” (NIA) انجام شد آدام اسپیرا و همکارانش در دانشگاه جان هاپکینز و در (NIA) دریافتند مردمی که از خواب بیش از اندازه در روز شکایت دارند در یک سن متوسط ۶۰ سال ۷۵/۲مرتبه بیشتر در مغزشان پلاک بتاآمیلوئید در ۱۶ سال بعد داشتند. در یک تحقیق جدیدتر که اوایل امسال در Science Translational Medicineچاپ شد، لوسی و همکارانش کشف کردند که قسمت خاصی از مراحل خواب ممکن است بیشتر با آلزایمر در ارتباط باشد و آن مرحله از خواب “مرحله موج آرام و کند حرکت چشم” نام دارد که بیشتر با انباشت “تاو” در ارتباط است با بتا آمیلوئید هم رابطه دارد این قسمت از خواب با حافظه هم ربط دارد، اما هیچکس نمی داند کدام یک زودتر می آیند. آیا بتا آمیلوئید و “تاو” اضافی اول خواب را خراب می کنند، یا اول خواب خراب و بد می شود و موجب افزایش دو پروتئین مضر یاد شده می شود؟
فرضیه این است که هر دو مورد شریر و معذب هستند و نتیجه حاصله یکی است که همان آلزایمر است. لوسی می گوید خواب کم و بد پاتولوژی آلزایمر را افزایش می دهد و آلزایمر ایجاد شده بعد خواب را مختل می کند. همانطور که اسپیرا می گوید”این نظریه قوت می گیرد که بدخوابی و خواب مختل شده می تواند موجب آلزایمر شود و حمله به آن می تواند راهی برای کنترل و جلوگیری و تخفیف آلزایمر باشد. یک تحقیق کوچک که اوایل امسال (۲۰۱۹) صورت گرفت و چاپ شد و انجام دهنده آن گروه پزشکی دانشگاه کالیفرنیا سانفرانسیسکو بود، امید خفیفی می دهد که تنظیم خواب علایم آلزایمر را کم و ضعیف می کند. در این تحقیق یک گروه مسن ۵۰ نفری مبتلا به آلزایمر را به دو دسته ۲۵ نفری تقسیم کردند. به دسته اول به عنوان خواب آور داروی Trazodone دادند، اما به دسته دوم این دارو را ندادند. مشاهده شد گروه اول کمبود شناخت کمتری نشان دارند و دارو مرحله ی “موج آرام حرکت چشم”، خواب آنها را تحت تأثیر قرار داده بود و خواب بهتر آلزایمر آنها را آرام تر کرده بود. با این همه باید توجه کنیم که درمان آلزایمر یک رویاست و بسیار هم سخت است که حدس بزنیم تجویز داروی خواب آور آیا ممکن است خود صدمه بیشتری بزند و بیماری را به وخامت بیشتری ببرد؟
در هر صورت تردیدی نیست خواب کافی و عمیق و خوب پیش از سن بالا و از اول زندگی در پیشگیری موثر است.
*دکتر خسرو نیستانی متخصص علوم آزمایشگاهی
