* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
مشکلات گوارشی یعنی که هیچ زخم و یا صدمه ی دیگری مثل غده در لوله گوارشی وجود ندارد، ولی دستگاه گوارشی به خوبی کار و فعالیت های خودش را انجام نمی دهد. این مشکلات چندین نوع دارد. اگر در معده باشد، شخص دچار بی اشتهایی، حالت تهوع، سوزش معده و بادگلو کردن می شود و در معده احساس سنگینی می کند که به آن سوءهاضمه می گویند. اگر این مشکلات هضمی در روده باشد، وجود گاز در روده ها و احساس سنگینی از مشکلات رایج آن است.
سوءهاضمه همراه با احساس سنگینی معده یا احساس پس از پرخوری همراه با بادگلو کردن، و یا درد در بالای ناف که در هنگام غذا خوردن یا پس از آن پیش می آید. این مشکل در بین ۲۵ تا ۴۰ درصد افراد بالغ دیده می شود. گازهای روده که به صورت باد از انسان خارج می شود، کاملا طبیعی است و در همه افراد وجود دارد که بین ۶ تا ۲۰ بار در روز اتفاق می افتد و حجم آن بین ۳۰۰ میلی لیتر تا یک لیتر در روز است.
علل
اولین دلیل خوب کار نکردن دستگاه گوارش بدی تغذیه یا پرخوری است. همچنین در بعضی افراد خوردن غذاهای چرب، شیرین یا ادویه دار یا نوشیدن نوشابه های گازدار، قهوه یا الکل باعث تحریک دستگاه گوارش شده و ایجاد درد می کند. یک غذای خیلی سنگین و چرب هم می تواند باعث یک مشکل گوارشی بشود و کریز کبدی (بحران کبدی) تولید کند که به زبان عوام گفته می شود که غذا هضم نمی شود.
مشکلات گوارشی انواع مختلفی دارد:
* احساس سنگینی و پر بودن معده که بر اثر پرخوری زیاد و یا خوردن غذاهای خیلی چرب به وجود می آید و باعث آهسته شدن هضم غذا می شود.
*سوزش معده
*سوزش زیر جناغ سینه که علامت اصلی ریفلاکس گاسترو ازوفاژین یعنی بازگشت مواد اسیدی معده به مری می باشد.
دردهای شکمی که مدتی پس از غذا خوردن به وجود می آید، می تواند بر اثر عوامل زیر باشد:
ـ درد بلافاصله پس از غذا خوردن بر اثر پرخوری زیاد
ـ اگر درد مدتی پس از غذا خوردن تولید شود باید دنبال زخم یا زخم هایی در معده و اثنی عشر گشت.
بادگلو کردن پس از صرف غذا طبیعی است که معمولا به علت خروج هوای موجود در قسمت بالای معده و یا بر اثر بلع هوا با غذا، نوشیدن سریع مایعات یا نوشیدن با نی، جویدن آدامس و بالاخره مصرف نوشیدنی های گازدار که مقدار زیادی گاز کربنیک وارد معده می کند، تولید می شود.
مقدار زیادی هوا در معده می تواند بر اثر سکسکه هم تولید شود.
فراموش نشود که بادگلو کردن می تواند بر اثر صدمات وارد شده به مخاط معده یا مری هم باشد که به آنها ازوفاژیت ـ گاستریت یا زخم معده می گوییم. اگر بادگلوکردن تکراری باشد باید شخص حتما توسط پزشک متخصص آندوسکپی شود.
گازهای روده که به صورت باد خارج می شوند طبیعی است و بیشترین علت تولید آن عبارتند از:
ـ بلعیدن هوا هنگام غذا خوردن یا نوشیدن. اگر این هوا با بادگلو خارج نشود، همراه مواد غذایی مسیرش را طی می کند.
ـ نوع غذا یا نوشیدنی ـ بعضی از غذاها سرشار از هیدرات دو کربن هستند مثل نخود، دانه های نشاسته دار، میوه هایی مانند سیب که پس از تخمیر بیش از سایر خوردنی ها تولید گاز می کنند.
ـ تأخیر عبور مواد دفعی در روده که باعث می شود مواد تخمیر شده در مدت طولانی تری در روده بماند و باعث تولید سندروم روده ملتهب شود.
به ندرت ممکن است که گاز سیمپتوم بیماری های مخاطی روده مانند بیماری های انفلاماتوار(التهابی) مثل بیماری Crohn ، بیماری سلیاک و یا عدم تحمل غذایی مثل لاکتوز بشود.
نفخ تولید شده بر اثر وجود گاز در روده باعث اتساع روده می شود و علل مختلفی دارد مثل روده ملتهب، یبوست، آثار ناخواسته ثانویه داروها یا مکمل های غذایی مخصوصا لبنیاتی.
بعد از ۵۰ سالگی اگر نفخ شدید وجود دارد و یا فرم تخلیه شخص عوض شده حتما باید به پزشک متخصص مراجعه کرد و یک کولونوسکپی لازم است تا علت آن مشخص شود و اینکه آیا بیماری مخاطی روده بزرگ و روده ملتهب وجود دارد یا نه؟
صداهای معده و درد در جناغ سینه معمولا بر اثر ریفلاکس گاسترو ازوفاژین است. دردهای شکمی می توانند بر اثر پرخوری باشد، ولی باید با گاستروسکوپی یا رادیوگرافی تشخیص داده شود که آیا در مخاط معده و دوازدهه زخم وجود دارد یا نه، در این حالت درد مدتی پس از خوردن غذا تولید می شود.
علل دیگری که باعث مشکلات هضمی می شوند
اگر علایم بیماری به طور ناگهانی همراه با بدحالی عمومی باشد، اول از همه باید به عفونت معده روده ای (گاسترو انتستینال) یا مسمومیت غذایی توجه داشت که به آن گاسترو آتریت هم می گوییم. حالت تهوع، استفراغ و اسهال از علائمی هستند که زیاد دیده می شوند که اگر طولانی شود باید حتما با متخصص مشورت شود تا علت بیماری شناخته و درمان شود.
داروهای متعددی مثل آنتی بیوتیک ها، آسپرین، داروهای ضد درد (آنتی انفلاماتوارهای غیر استروئیدی) می توانند تولید دردهای دستگاه گوارش، اسهال یا یبوست کنند. نگرانی و استرس از عواملی هستند که می توانند تولید مشکلات هضمی کنند.
متأسفانه پس از آزمایشات دقیق پزشک نمی تواند هیچ علتی برای تولید مشکلات هضمی دستگاه گوارش پیدا کند با اینکه درد و ناراحتی و سایر علائم حقیقی هستند، ولی بر اثر بدکاری سیستم گوارشی است نه یک بیماری خاص.
اگر این مشکلات در قسمت معده باشد به آن بدکاری هضمی و اگر پایین تر از معده باشد به آن روده ملتهب می گویند.
در بعضی افراد که دچار بدکاری هضمی هستند معده پس از غذا به اندازه کافی متسع نمی شود و شخص احساس می کند که پرخوری کرده است.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
با اینکه مشکلات هضمی دستگاه گوارش سبک هستند ولی در صورت وجود بعضی علائم باید خیلی سریع به پزشک مراجعه کرد مانند علائم زیر:
ـ به وجود آمدن ناگهانی مشکلات هضمی بدون هیچ دلیل
ـ دردهای شکمی خیلی شدید مثل احساس فرو رفتن چاقو در شکم
ـ اگر علائم تولید شده خیلی اذیت کننده یا نگران کننده هستند.
ـ اگر علائم پس از بازگشت از سفر تولید شده اند.
ـ اگر این علائم پس از مصرف یک داروی جدید به وجود آمده اند.
ـ اگر مشکلی در بلع یا درد در هنگام فرو دادن غذا در مری احساس می شود.
ـ تهوع و استفراغ باعث عدم تحمل غذا می شود.
ـ اگر وزن تان کم شده
علائم خطرناک تر
ـ وجود خون در استفراغ یا مدفوع
ـ تب
ـ زرد شدن چشم ها یا پوست
ـ کم آبی بدن ـ کرمپ ـ فرو رفتن چشم ها ـ کم شدن ادرار ـ خشکی دهان و …
سیمپتوم های بدکاری هضمی
ـ احساس سنگینی در قسمت بالای شکم و بدی هضم غذا همراه با حالت تهوع و آروغ زدن، احتمال بی اشتهایی هم هست.
ـ دردهای شکمی مختلف بستگی به محل مشکل دارد. مثل اینکه در مری، معده یا روده باشد که شدت و مشخصات آن متفاوت است مثل درد نامعلوم، سوزش، اسپاسم، درد شدید در یک نقطه
ـ نفخ
ـ وجود گاز در روده
ـ یبوست یا اسهال
چه کسانی در معرض ابتلا هستند
ـ زنان باردار، زیرا رحم روی روده و معده فشار وارد می کند. همچنین تغییرات هورمونی اغلب باعث یبوست، بدهضمی و سوزش معده می شود.
ـ افرادی که ورزش های طولانی انجام می دهند. بین ۳۰ تا ۶۵ درصد افرادی که مسافت های طولانی می دوند در هنگام دویدن مشکلات دستگاه گوارشی را حس می کنند که علل مختلفی دارد مثل کم آبی بدن، بدی تغذیه، مشکلات عروقی …
ـ افرادی که از نگرانی یا دپرسیون رنج می برند. با اینکه مشکلات هضمی فقط پسیکولوژیک نیستند ولی چندین مطالعه ی علمی نشان داده که افراد افسرده دچار سیمپتوم های معده ای ـ روده ای می شوند و یا بیماری شان بر اثر عوامل احساسی یا استرس شدت پیدا می کند.
ـ افرادی که از بیماری های مزمن مانند دیابت نوع ۲، میگرن، کم کاری تیروئید (هیپوتیروئیدی) رنج می برند هم مرتب مشکل گوارشی دارند.
بخش دوم و پایانی هفته آینده
