علیرغم پیشرفت های علمی، توسعه فن‌آوری و ازدیاد روزافزون جمعیت در سده اخیر، در حال حاضر دنیا با مشکل جدی به نام آلودگی در هوا و زمین روبرو است که زندگی ساکنان کره زمین را تهدید می‌کند، بطوری که در بسیاری کشورها حفاظت ازمحیط زیست به عنوان موضوعی مهم مورد توجه گروههای مختلف اجتماعی و سیاسی قرار گرفته است.
به نظر می رسد بخش عمده‌ای از معضلات زیست‌محیطی موجود، ریشه در فقدان آگاهی های لازم و ضعف فرهنگی در زمینه ارتباط انسان و طبیعت دارد و در واقع نوعی مشکل فرهنگی محسوب می‌شود، لذا رفع این معضل، نیاز به عزم همگانی در سطح ملی و بین‌المللی برای تقویت فرهنگ حفاظت از محیط زیست دارد.
دوستدار طبیعت
در این راستا آموزش همگانی محیط زیست کلید رویارویی با این مشکل فرهنگی و رویکردی پیشگیرانه و اثربخش در جهت ارتقای آگاهی های زیست محیطی است.
سابقه آموزش محیط زیست در دنیا به سال ۱۹۷۲ و کنفرانس سازمان ملل متحد با عنوان محیط زیست انسانی و توسعه در سوئد بازمی‌گردد. این کنفرانس اولین تلاش جمعی ۱۱۳ کشور جهان برای تأکید بر نقش آموزش و آگاه کردن مردم نسبت به مسایل محیط زیستی بود و پس از آن نیز اقدامات مؤثری در این زمینه انجام شد. در سال ۱۹۹۲، پس از برگزاری کنفرانس محیط زیست و توسعه در ریودوژانیرو برزیل و تدوین دستور کار ۲۱ بر ضرورت ایجاد و تداوم یک نهضت آموزشی با هدف تغییر رفتار و اصلاح بینش عمومی نسبت به محیط زیست به عنوان مقدمه‌ی عمل برای دستیابی به توسعه‌ی پایدار تأکید شد. در این راستا و نظر به توجه جدی همه کشورها در حفاظت از محیط زیست به عنوان یک وظیفه عمومی که همگانی بودن آن را در ضمیر خود نهفته دارد و نیز با توجه به این که آموزش یکی از مؤثرترین مؤلفه‌های تأثیرگذار بر توسعه پایدار هر کشور است، انجام اقداماتی وسیع، همه جانبه مستمر و فراگیر در جهت افزایش آگاهی‌های زیست محیطی جامعه امری ضروری می‌نماید.
آموزش همگانی محیط زیست دارای دو بعد است: اولاً، همه قشرها، طبقه ها و صنف های اجتماعی، مخاطب آموزش محیط زیست هستند. در برنامه های آموزش محیط زیست نمی توان گروه یا طبقه ای را به هر دلیل بی نیاز از این آموزش به حساب آورد. ثانیاً، آموزش دهی محیط زیست در حیطه های صلاحیت و توان یک نهاد مسئول حفاظت از محیط زیست نیست، همه ارگان ها و نهادهای مسئول آموزش در هرکشور در حوزه و حدود خود با استناد به دستور کار ۲۱، اهداف آموزش برای همه، سند اجلاس جهانی ژوهانسبورگ و کنوانسیون های بین المللی، در قبال آموزش محیط زیست مسئول هستند.
اما این کنوانسیون ها و پروتکل های زیست محیطی علیرغم تلاش دولت ها و سازمانهای بین المللی زیست محیطی، از توفیق مورد انتظار در دستیابی به توسعه ی پایدار اقتصادی – اجتماعی و به عبارتی پایداری توسعه، برخوردار نخواهند بود مگر آنکه اقدامات جدی و موثر در فرهنگ سازی و ارتقاء‍ِ سطح بینش و آگاهی های عمومی و تخصصی زیست محیطی، صورت گیرد تا هر یک از افراد جامعه انسانی فعالیت های فردی و اجتماعی خود را با طبیعت و مؤلفه های زیست محیطی متناسب نمایند.
اگر شهروندان از عواقب عملکردشان بر محیط زیست آگاه باشند بسیار پسندیده و مناسب تر رفتار خواهند کرد و نه تنها در آموزش محیط زیست بلکه در اکثر امور ارزشمند دیگر، اقدام به آموزش در دوران کودکی و نوجوانی که زمان رشد و تحصیل دانش آموزان است، می نمایند، زیرا نخست این که کودکان و نوجوانان بزرگترین گروه انسانی اند، آنان بیش از ۳۰ درصد کل جمعیت جهان را تشکیل می دهند (ارجمندی ، ر ،استراتژی زیست محیطی کشاورزی، ۱۳۷۹) ضمن آن که این نسبت در برخی کشورهای در حال توسعه به ۵۰درصد و بیشتر نیز می رسد. دوم آن که، آنان هم نسل بعد را تشکیل می دهند و هم مسئولیت ارتباط نسل حاضر با نسل های آینده را دارند. سوم این که کودکان در برابر انواع آلودگی های زیست محیطی آسیب پذیرترند. چهارم سطح بالای دریافت و یادگیری در سنین کودکی و نوجوانی است، به طوری که آنان مطالب راسریع تر و بیشتر فرا می گیرند. برای آموزش مناسب دانش آموزان در زمینه محیط زیست می بایست ابتدا وضعیت آگاهی و نیاز فعلی آن ها را بدانیم و بر اساس آن آموزش ها را طراحی و اجرا نماییم. برگزاری انواع برنامه ها، مسابقات و سرگرمی در حوزه محیط زیست جهت ترغیب کودکان و نوجوانان و نیز استفاده از رسانه های همگانی و گنجاندن مبحث محیط زیست در کتابهای درسی، از جمله این موارد است.
برای دیگر گروههای سنی نیز برگزاری انواع کارگاه ها یا دوره های آموزشی زیست محیطی، استفاده مستمر از رسانه های جمعی، انجام کارهای گروهی در پاکسازی محیط پیرامون، تعریف و اجرای پروژه های زیست محیطی در طرح های عمرانی، صنعتی، تولیدی و معدنی مورد نیاز و جلب مشارکت گروه های مختلف جامعه در آن، تهیه، چاپ و انتشار کتب عمومی و تخصصی متناسب با نیاز جامعه از دیگر مواردی است که در افزایش آگاهی های زیست محیطی نقش مهمی ایفا می نماید.
تلاش می شود تا در شماره های آتی به برخی از موارد موثر در افزایش آگاهی های عمومی اشاره شود. بدیهی است ارائه دیدگاه ها و نظرات شما خوانندگان عزیز نیز ما را در بهبود کیفی مطالب یاری خواهد رساند.
* زهرا حوائجی دارای مدرک فوق لیسانس محیط زیست، ۱۱ سال در زمینه محیط زیست با عنوان کارشناس در انجام پروژه های زیست محیطی کار کرده و همچنین مولف مقالات علمی و مترجم کتاب هایی در این زمینه بوده است.
