وقتی سه تار هم برقی می شود/ آرش عزیزی

 

گفتگو با دکتر یاسر کراچیان و دکتر علی تهرانی درباره اختراع سه تار دیجیتالی

 منطقه ی واترلو، در ۱۰۰ کیلومتری غرب تورنتو، در نگاه اول به هر شهر کوچک و شهرستانی دیگری می ماند که جنوب انتاریو و اصلا کل کانادا پر از نمونه های مشابه آن است.

واقعیت اما اینجا است که در متر متر زمین این منطقه هزاران نفر دانشجو و محقق و مخترع مشغول سخت کوشی اند تا از آن، یکی از حاصلخیزترین زمین های اختراع و فن آوری در آمریکای شمالی را بسازند. هر چه باشد این جا خانه ی دانشگاه واترلو و زادگاه بلک بری معروف است.

در یکی از این شرکت های بزرگ که خانه ی چندین و چند مخترع و محقق است دو ایرانی-کانادایی مدت های مدید است دارند روی اختراع خود کار می کنند. اختراعی که امیدهای بزرگی برایش در نظر دارند و اگر، چنان که به نظر می رسد، با موفقیت همراه شود، برگ جدیدی به حیات جامعه ی ایرانی-کانادایی می افزاید.

دکتر یاسر کراچیان و دکتر علی تهرانی در نگاه اول اشتراکات زیادی با هم دارند. هر دو تقریبا در یک زمان به کانادا آمده اند (در سال های آخر دهه ی ۹۰) و هر دو همین جا دکترا گرفته اند. تهرانی لیسانس و فوق لیسانسش را از دانشگاه علم و صنعت ایران گرفته و دکترای طراحی سیستم را از دانشگاه واترلو. کراچیان لیسانسش را از دانشگاه شریف گرفته و در دانشگاه تورنتو فوق لیسانس و سپس دکترای فیزیک گرفته.

اما راهی که آن ها در زندگی پیش گرفته اند در نوع خود یگانه و متفاوت از یکدیگر بوده است و پروژه ای که امروز روی آن کار می کنند نیز از آن چیزهایی نیست که آدم در وهله ی اول حدس بزند.

کراچیان چند سالی است وارد دنیای کسب و کار شده است و تهرانی به دنبال عشق همیشگی اش، موسیقی سنتی، رفته است. یعنی آن ها مثل خیلی از هم رشته ای هایشان دیدی وسیع تر از «تخصص» شان داشته اند و دلمشغولی های مختلف شان باعث شده درگیر پروژه هایی جذاب شوند.

این دو اکنون در پروژه ای با هم همکاری می کنند که ذهن جنجال آفرین و روزنامه نگارانه ی ما تصور می کرد از سوی بسیاری «ارتداد» شمرده شود، اما ظاهرا مورد اقبال خیلی از ریش سفیدها هم قرار گرفته.

این تیم جوان و پرانرژی مشغول ساخت چیزی است که خود «E-Taar» نامیده اند، دستگاهی که نوعی سه تار دیجیتالی است. بچه ها، که در گفتگویی تلفنی از دفتر خود با شهروند همراه شدند، تاکید می کنند که این ساز دیجیتالی است و نه الکتریکی. یعنی صدای آن تمام و کمال به صورت دیجیتال و برقی ایجاد می شود و هیچ ارتعاش آکوستیکی در آن نقش ندارد.

تهرانی که از دبیرستان درگیر موسیقی سنتی و سازهای ایرانی بوده است تلاشی در پنهان کردن علاقه ی خود به سه تار نمی کند و آن را «از بهترین سازهای موجود در فرهنگ بشری» می نامد. او دلایل کمی هم برای این ادعا ندارد: صدایش زیبا است، با ناخن تنها یک انگشت نواخته می شود، به دلیل ابعادش برای فیزیک آدمی مناسب است، بر خلاف گیتار و گردنه ی کلفتش، مشت و انگشت ها را دردناک نمی کند، این قدر سبک و سیال است که با دراز کشیدن روی زمین هم می توان آن را نواخت و ویژگی های بسیار دیگری که تهرانی می گویند «در سازهای غربی وجود ندارد.»

با این همه اما از نظر او سه تار در ضمن «مشکلاتی» هم دارد که باعث می شود «عموم» نتوانند از آن خیلی خوب استفاده کنند. مثلا دشوار بودن بسیار کوک کردن آن و ضعیف بودن صدایش که «نمی تواند شنونده ها را در مقیاس وسیع ارضا کند مگر این که از سیستم تقویت کننده صوتی استفاده شود.»

و برای حل همین مشکلات بود که تهرانی و کراچیان گرد هم آمدند. کار کامپیوتر و طراحی سیستم دومی و گرایش بیزینس دومی و ذوق و سلیقه ی هر جفت شان باعث شد که به قول تهرانی «خواستیم این دو دانش را ترکیب کنیم تا چیزی بیرون بیاید که به درد دنیا و آخرت بخورد.»

تهرانی اضافه می کند: «نطفه ی این ایده که شکل گرفت جلسه ای در واترلو داشتیم با حضور دوستان فنی و مالی. بحث کردیم و هر کس ایده ای داد و نطفه ی این پروژه ی مشخص شکل گرفت.»

البته تلاش برای برقی و دیجیتال کردن سه تار و سازهای مشابه آن در کشورهای منطقه بی سابقه نیست. تهرانی می گوید از وقتی که گیتار الکتریک وارد بازار شد «همه به این فکر بودند که نسخه ی الکتریک خیلی سازهای دیگر را هم بسازند و سه تار هم از این قاعده مستثنا نبود.» اما آن چه ای تار را از آن تلاش ها (از یونان تا هند تا ترکیه و حتی خود ایران) متفاوت می کند، شیوه ی آن است و آن تاکید «دیجیتال» و نه الکتریک که در بالا به آن اشاره کردیم. تهرانی به تفصیل توضیح می دهد که تلاش های قبلی معمولا با گذاشتن پیکاپ های مغناطیسی زیر سیم ها که ارتعاشات را می گیرند و پردازش می کنند و صداهای جدیدی از آن می سازند عملی شده اما «ای تار» از اول صدایی کاملا دیجیتال تولید می کند. در نتیجه ارگونومی آن شبیه سه تار است، با همان شکل ظاهری و با همان طریقه نواختن، اما صداهایی کاملا دیجیتال دارد که محدود به صداهای سه تار هم نیستند و می توانند انواع و اقسام نواهای مشابه ایجاد کنند.

جالب این جا است که به نظر می رسد بسیاری از نوازندگان حرفه ای، که خیلی مواقع واکنشی منفی به تلاش برای مدرن سازی سازهایشان نشان می دهند، تا به حال واکنش مثبتی به ای تار داشته اند. تهرانی و کراچیان البته هر دو تاکید می کنند که تا بیرون آمدن عملی ساز خود نمی خواهند نام مشاهیری که می گویند «ای تار» را دیده اند و دوست داشته اند بیاورند که مبادا این به عنوان اعلام «حمایت» آن ها از این محصول تجاری تلقی شود.

کراچیان می گوید با ۲۰ ، ۳۰ از نفر از نوازنده های حرفه ای که در آمریکا و کانادا کنسرت می گذارند صحبت کرده و با استقبال آن ها روبرو شده است.

او می گوید: «همه شان می گفتند به نظر ما خیلی ساز خوبی است، اما شاید «بقیه» مقاومت نشان دهند. همه همین را می گفتند! اما ما که تا به حال آن «بقیه» را پیدا نکردیم.»

تهرانی می گوید این شاید به این خاطر بوده که آن ها هرگز فکر نکرده بودند «ای تار» سازی باشد که «جای سه تار را بگیرد.» او می افزاید: «بعضی ها اصلا به همین امکان فکر کرده بودند و وقتی از امکان پذیری اش شنیدند، گل از گلشان شکفت.»

تهرانی و کراچیان هر دو تاکید می کنند که از افراد مختلف از دید مختلف به «ای تار» نگاه می کنند و پیش بینی می کنند که هر کدام از آن ها استفاده ی خاص خود را از این ساز بیابند: یکی قدرت تولید صداهای متعددش را دوست دارد، دیگری نقشش در آموزش به هنرجویان. یا به قول تهرانی «هر کسی از ظن خود شد یار من.»

این نقش آموزشی «ای تار» موضوعی است که هر دو بر آن بسیار تاکید می کنند و طبیعی است که می تواند نقش مهمی در توفیق تجاری آن هم داشته باشد.

کراچیان که خود شخصاً ساز نمی زند و تجربه های ناکامی هم با کلاس های موسیقی داشته می گوید امیدوار است این ساز بسیاری را به جایی برساند که به خود سه تار کلاسیک هم نزدیک تر شوند. تهرانی این کار را «شکستن منحنی آموزش» برای کسانی که یادگیری سه تار برایشان سخت است می داند، «بخصوص هنرجوهای نسل دوم و سوم ایرانی در خارج که ممکن است به خاطر مشقت ساز آکوستیک دنبال آن نروند.»

آرزوهای آن ها برای مطرح شدن بیشتر سه تار البته محدود به این ها نیست.

تهرانی با توجه به علاقه ای که به سازهای شرقی میان غربی ها موجود است می گوید یکی از «اهداف حاشیه ای»شان این بوده است که «سه تار را همان طوری به فرهنگ بشری معرفی کنیم که شایسته آن است.» از نظر او «ای تار» می تواند بین ارگونومی سه تار و نیازهای نوازنده ی غربی پل بزند. او البته متوجه است که اقبال به این نوع موسیقی بین غیرایرانی ها فعلا «محدود» است اما در ضمن می داند که اگر روزی نوازنده ای مشهور یکی دو بار این ساز را دست بگیرد اقبال جهانی آن می تواند به سرعت ممکن شود.

شهروند چند ماهی است که پیشرفت کار زیبای بچه ها، که در جشن تیرگان چند ماه پیش تورنتو نیز حضور داشتند، دنبال کرده است، اما امروز که بالاخره این گفتگو را انجام دادیم و منتشر می کنیم، فاصله ای تا به بازار آمدن «ای تار» نمانده است.

کراچیان می گوید سری اول آن قبل از نوروز وارد بازار می شود و در مرحله ی اول فروش بیشتر به صورت اینترنتی خواهد بود. آن گاه، شش ماه تا یک سال بعد، نسخه ی تکمیل شده تری در تیراژ بیشتر بیرون می آید. تهرانی تاکید می کند که در فاز اول هدف بیشتر «حرفه ای ها و جامعه ی موسیقی» هستند و امید دارند نواقص احتمالی در این مرحله برطرف شوند «تا وارد فاز تولید انبوه شویم.»

تا به حال تمام کار طاقت فرسای ساخت و توسعه ی این ساز با سرمایه ی شخصی صورت گرفته است و این جا است که بچه ها امید دارند برای گسترش آن سرمایه گذارانی جذب کنند.

شور و شوق آن ها در معرفی سازشان و ویژگی هایش بی پایان است.

مثلا مدام به این تاکید می کنند که تمام دیجیتال بودن صدای «ای تار» و به اصطلاح «ساکت» بودن آن به این معنی است که می توان به یکی از مشکلات همیشگی هنرجویان موسیقی که آزردن گوش سایرین در ابتدای کار است فائق آمد! یعنی گوشی ای به گوش زد، حتی وسط محل کار یا در هواپیما، تا نوازنده برود در دنیای خودش و هر چقدر خواست ساز بزند. یا ویژگی دیگری که به آن اشاره کردیم یعنی قابلیت تولید صدای انواع سازهای مختلف و نه فقط سه تار.

علاوه بر این که این ساز به راحتی با نرم افزارهای موسیقی موجود از طریق کابل میدی متصل می شود، بچه ها نرم افزاری مخصوص هم برای آن ساخته اند که توانایی های جالبی دارد. مثلا می توان فرکانس تمام پرده های ساز را بر اساس الگوهای اساتید مختلف تنظیم کرد. یعنی با صدای نت های علینقی وزیری یا استاد عبادی ساز زد، کاری که در سازهای الکتریک به سادگی قابل پیاده کرده نیست.

«ای تار» حدود ۷۰ سانت طول دارد و در ضمن قابلیت تقسیم شدن به سه تکه و جا شدن در کیف دستی را هم دارد. این ساز قرار است قیمتی معادل یک سه تار خوب داشته باشد. سه تار البته گستره ی قیمتی وسیعی دارد. تهرانی می گوید از ۳۰ دلاری اش پیدا می شود «تا ۳۰۰۰ دلاری و حتی بیشتر.» اما «قول و قرارهایی» که بچه ها به خودشان داده اند این است که «ای تار» از یک سه تار متوسط گران تر نشود و حتما زیر ۱۰۰۰ دلار بماند. گرچه قیمت نهایی آن هنوز اعلام نشده است.