جشن مهرگان یکی از مهمترین مراسم باقیمانده از روزگار کهن در فرهنگ و باورهای مردم ایران زمین است. این جشن در زمره جشن های باستانی، اسطوره ای و فصلی به شمار می رود که با گذشت هزاره ها، سده ها و نیز دگرگونی و تحولاتی که در شیوه برگزاری آن به وجود آمده، تاکنون به عنوان یادگاری از باورها و ارزش های نیاکان ما برایمان به ارث باقی مانده است.
در رابطه با معنی مهرگان و وجه تسمیه آن می توان گفت:
در اوستا مهر یا میترا از بزرگترین ایزدان است که اهورامزدای بزرگ وی را در بزرگی و شکوه و توانایی همقدر و هم سنگ با خود آفریده است. بخش مهمی از اوستا به نام “مهریشت” در بزرگداشت و ستایش این ایزد بزرگ و کیانی سروده شده است. مهریشت دهمین یشت اوستا و کهن ترین بخش آن است. این یشت دلکش، سرشار از نیروی شاعرانه و سرچشمه سروده های ایرانی و در وصف دو ویژگی ارزشمند و اصیل ایرانیان یعنی راستی و پهلوانی می باشد. ایزدمهر تمامی کوشش خود را به کار می گیرد تا با دشمنان راستی و پیمان شکنان به مبارزه برخیزد و آرامش همیشگی را بر سرزمین آریایی جاویدان سازد.
در مهریشت به نجوم و باورهای کیهانی اشاره های زیادی رفته و قدیمی ترین سند در رابطه با علم و آگاهی ایرانیان باستان از کروی بودن زمین است. از تعاریفی که برای ایزدمهر در اوستا آمده است این ایزد به عنوان داور و مجری عدالت (میزان) و موکل بر پیمان و عهود مردم است که با دقت و وسعت علمی و عملی نظارت کامل بر حوزه شناخته شده خود دارد. بر اساس این باورها، به هر نمودی از خلق و خوی ایرانی مزدایی است که دشمن بی امان دروغ و دروغگویی است. به وی دروغ نمی توان گفت و هر جایی که دروغ و دروغگویی باشد او به تندی به آن سو فرود آمده و آنها را سخت کیفر می دهد.
همچنین مهر ایزدی است که شکوه و حشمت می بخشد، نعمت و ثروت ارزانی می دارد، خانه و خانواده را سرشار از سرور و شادی می کند، به درست کرداران پاداش می بخشد و بدکرداران را کیفر می دهد. او نظام راستی و درستی را برقرار می کند. جایگاه مهر در سرتاسر زمین است. هشت ایزد از یاران او هستند که ناظر بر نیک رفتاری مردمان می باشند. اهورامزدای بزرگ برای ایزدمهر جایگاه بلند و آسمانی ساخته است که از فراز آن بر حوزه کاری خود نظارت و عمل می کند.
به همین علت است که جشن مهرگان از اعتبار و عظمت خاصی برخوردار است و به عنوان جشن پاسداری پیمان های اجتماعی شناخته می شود. به طوریکه اگر در باورها به نوروز، روز “زمین و طبیعت” گفته می شود، مهرگان روز “انسان” است. بی تردید انسان و میثاق های او در ادوار کهن راز ماندگی حیات و روابط سالم در روی زمین بوده است که می بایست براساس آموزه های درست زرتشت بر محور افکار نیک، کردار نیک و گفتار نیک دنیایی از راستی و خوبی و دشمنی با دروغ و کژی را در روی زمین ایجاد نماید.
جشن مهرگان در دهم مهرماه هر سال علاوه بر آن که بر اساس باورهای ایرانیان به مناسبت های
ـ پیروزی فریدون بر ضحاک
ـ تطابق مهرروز و احترام بر ایزدمهر
ـ جشن برداشت محصول و شکرگزاری
برگزار می گردد ولی از لحاظ فلسفه و اهدافی که در آن نهفته است دارای ابعاد معنوی بسیار بالایی است. ایرانیان به پاسداشت رهایی از چنگال اندیشه و ظلم بیگانه و قیام در مقابل بی دادگری و فساد در جامعه که الگوی آن کاوه آهنگر بود، در حقیقت پیروزی راستی و خوبی را بر کژی و بدی جشن می گیرند.
از طرفی دیگر سرزمین ایران همیشه از خشکسالی و عدم بارش کافی برای به دست آوردن محصولات کشاورزی در رنج بوده است. بنابراین برگزاری مراسم بزرگداشت برای برداشت محصول و شکرگزاری در مقابل موهبت های الهی آئین زیبایی است که در فلسفه برگزاری جشن مهرگان نمود عینی پیدا می کند. کما این که ماه مهر و مهرگان در جامعه کشاورزی ما فصل و زمان برداشت و انباشت فرآورده های کشاورزی و پرداخت خراج و مالیات و اندوختن نیازهای زمستانی برای آمادگی در فصل آینده کشاورزی است.
جشن مهرگان به عنوان جشن نیایش به پیشگاه ایزدمهر، ایزد روشنایی، پیمان، دوستی و محبت، ایزد بزرگ و کهن ایرانیان، به هنگام اعتدال پائیزی در مهرروز آئین بس مقدس و قابل ستایش است که از محتوای معنوی و الهی خاصی برخوردار می باشد.
پس همان گونه که بیان گردید در تک تک این جنبه های برگزاری جشن مهرگان “فلسفه و اهدافی” نهفته است که موجب شادی و تعالی روح انسان می گردد. همین فلسفه است که در طول تاریخ موجب گردیده فرهنگ و سنت ایرانی با موج تهاجم ها و درگیری ها، همچنان پایدار و مقاوم باقی بماند و هویت و فرهنگ ایرانی در ستیز با فرهنگ های مهاجم همواره پیروز بیرون بیاید.
بنابراین بر نسل ما واجب است جشن مهرگان را که میراث گرانبهای نیاکانمان است همچون گنجینه ای گرانقدر به نسل های آینده انتقال دهیم. چون هویت و معنویت فرهنگ ایرانی در این جشن نهفته است. به عبارت دیگر هر جا که نوروز و مهرگان جشن گرفته شود آنجا ایران است و هر که این دو جشن با شکوه و زیبا را برگزار کند، ایرانی است.
مهرگان و نوروز در کنار یکدیگر هزاران سال است که مانند دو ستون محکم و استوار پایه های استقلال زبان و فرهنگ ایرانی را حفظ کرده اند و برگزاری همین آئین های ساده ولی شادی آفرین ایرانیان را همدل ساخته و در کنار یکدیگر قرار داده است.
نسل های آینده ایرانی نیز باید بدانند که در صحنه تاریخ جهان موقعی برجسته و استوار و محکم و سرفراز خواهند بود که از شکوه و عظمت باورها و فلسفه های ذهنی نیاکان خردمند خویش به خوبی آگاهی داشته باشند و در پاسداری و به کار بستن آن در کلیه شئون زندگی برای رسیدن به کمال و تعالی که در آموزه های خردمندانه ی اعتقادی و در کلام رسا و زیبای “افکار نیک، کردار نیک، گفتار نیک” عینیت یافته از هر کوششی دریغ ننمایند.
نکته دیگری که به عنوان حسن ختام این مطلب می توان بیان کرد آن است که مدتی است ما در داخل و خارج کشورمان بیشتر به جنبه های ظاهری و مادی برگزاری جشن های ملی مان پرداخته ایم. در حالی که نیاکان ما همزمان با برگزاری شکوهمند این گونه مراسم به بیان اهداف و فلسفه های ارزشمند آنها برای نسل های آینده می پرداختند. بنابراین بسیار شایسته است ما نیز با هر هدفی که این جشن ها را بر پا می داریم از افراد مطلع و کارشناس دعوت به عمل آوریم تا هنگام برگزاری این گونه مراسم برای شرکت کنندگان به اهداف و فلسفه های معنوی و ارزشی آنها نیز اشاره کنند و ذهن افراد را با آموزه های سازنده نیاکانمان آشنا سازند.
