شماره ۱۱۹۵ ـ ۱۸ سپتامبر ۲۰۰۸
نارین قلعه یکی از مهمترین بناهای خشتی جهان و یکی از مهمترین آثار تاریخی پیش از اسلام است که دوره های مختلف تمدن بشری را در خود تجربه کرده است. قدمت این بنای خشتی طبق کاوش های اخیر باستان شناسی، هزاره سوم پیش از میلاد تخمین زده شده است. بنای این کهندژ بر بالای مرتفع ترین پشته گلی شهر به ارتفاع ۲۵ متر و در پهنه ای به مساحت ۴ هکتار و در ۵ طبقه ساخته شده، که با اشراف کامل بر شهر، از دور به عنوان یک عنصر شاخص دیده می شده است. مصالح به کار رفته در این مجموعه متراکم خشت و گل بوده و خشتهای مشاهده شده در آن منتسب به معماری هخامنشی است. این بنا در اغلب دوره ها به صورت ارگ حکومتی بوده و در بعضی از دوره ها به عنوان پناهگاه از آن استفاده می شده است.
نارین قلعه که باید آن را آغاز یک جانشستی و بنابراین شروع ساخت شهرها و آبادیها دانست، در دوره ساسانیان روند گسترش را تجربه کرده و با گسترش از شمال باعث شکل گیری محدوده های داخل حصار و مجموعه ای که امروزه از آن به عنوان محلات اصلی شهر قدیم میبد نام برده می شود، گردیده است.
با شکل گیری مجموعه های جدید خارج حصار و در طی یک تحول شهرنشینی، آبادیهایی که بیرونه های میبد نامیده می شدند شکل گرفته و روند توسعه شهر ساسانی میبد را تکمیل کرده اند.
نارین قلعه یکی از پر رونق ترین دوران خویش را در دوره آل مظفر (در دوره ای که حاکمانی از شهر میبد برخاسته بودند) تجربه کرده و باز هم بر گسترش خود افزوده است. پس از پایان عهد آل مظفر این بنای سترگ به حال خود رها شد و به تدریج از گزند طبیعت و بخصوص انسانها در امان نماند به طوری که بخش بزرگی از این بنا شامل دروازه، خندق و محوطه های مسکونی، در سال ۱۳۴۳ بر اثر احداث خیابان از بین رفت. این بنا در سال ۱۳۵۴ با شماره ۱۰۸۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و کار پژوهش و مطالعات باستانشناسی و همچنین مرمت آن از سالهای آغازین دهه ۱۳۷۰ شروع شده و تا کنون ادامه دارد.
ویژگیهای معماری
مجموعه نارین قلعه متشکل از محدوده های طبقاتی و عناصری نظیر دربند، دیوارهای تو در تو، خندق و برج و باروهایی بوده که این بنا را از پیرامون خود جدا کرده است. دیوارهای اصلی این بنا پلان مدور به شکل بیضی نا منظم بنا شده که قسمتی از آن به همراه درگاه اصلی و محوطه های جنوبی از بین رفته است. درگاه اصلی نارین قلعه در سمت غرب آن قرار داشته که با داشتن دری محکم و مخصوص و استفاده آن به صورت تخته پل، عبور پیاده ها و سواره ها را به داخل میسر می ساخته است. محوطه خالی مشاهده شده در روبروی نارین قلعه در پشت دیوار دوم آن جای داشته که به عنوان اماکن و فضاهای مورد نیاز ساکنان قلعه مورد استفاده قرار می گرفته است.
آنچه امروزه به عنوان نارین قلعه شناخته می شود بنای خشتی روبروی این محوطه است که درگاه اصلی آن درگاه و دربند سوم نارین قلعه قدیم بوده است . این درگاه در کنار دیوار شرقی محوطه مذکور است که درگاههای آن ـ معروف به بوکن ـ به فضای اصلی و مجموعه های نسبتاً پر اهمیت قلعه و در طبقات بالا گشوده می شود، و این درگاه ها در بدنه ی تپه ی رُسی نارین قلعه بدون هیچ نظم خاصی کنده شده اند.
دهانه ی تعدادی از این بوکن ها به راههای زیرزمینی که تاکنون هیچ پژوهشی در نظم آنها صورت نگرفته است، متصل می شود. بخش شاه نشین این قلعه در مرتفع ترین قسمت آن قرار دارد که شامل راهروها و اتاقهای تو در تو است که جرزهای اصلی آن با خشتهای تاریخی بنا هم دوره می باشد.
مصالح به کار رفته در این مجموعه خشت و گل بوده و ابعاد خشتهای مشاهده شده در آن که منتسب به معماری هخامنشی، اشکانی و ساسانی است اکثراً ۱۰در۲۴ در۴۰ سانتیمتر می باشند. کلیه فضاها، دیوارها ، برجها و دربندهای مشاهده شده در این بنا مجهز به تیرکشها و روزن ها است که جنبه های تدافعی قلعه را آشکارتر می سازند.
