شایع‌ترین نوع بیماری‌های فراموشی بیماری آلزایمر است که به دلیل ایجاد اختلال جدی در کارکرد مغز و تاثیر مخرب بر ذهن و حافظه، زندگی روزمره را مختل می‌کند. ناگفته نماند که از دست دادن حافظه همیشه نشانه‌ی بیماری آلزایمر نیست، اما بنابه آمار ثبت شده در سازمان بهداشت جهانی از هر ده بزرگسال بالای ۶۵ سال یک نفر به بیماری آلزایمر دچار است و از هر ده سالمند بالای ۸۵ سال پنج نفر از این بیماری رنج می‌برند.
آلزایمر یکی از انواع برگشت‌ناپذیر بیماری فراموشی‌ست. پس از آلزایمر، فراموشی عروقی‌ست که در اولین بخش این بحث به آن پرداختیم، دومین نوع شایع برگشت‌ناپذیر این بیماری‌ست. فراموشی عروقی به‌دنبال سکته‌های مکرر مغزی ایجاد می‌شود. از آن‌جا که سکته‌ی مغزی به‌دنبال قطع خون‌رسانی به مغز رخ می‌دهد درمان علل زمینه‌ای، مثل فشار خون بالا، بیماری قلبی و بیماری قند می‌تواند از تکرار سکته و آسیب جدی و برگشت‌ناپذیر به مغز جلوگیری کند.
بیماری پارکینسون نیز به فراموشی برگشت‌ناپذیر می‌انجامد. البته فراموشی در این بیماران در مراحل اولیه‌ی بیماری اتفاق نمی‌افتد و معمولا در سنین بالا رخ می‌دهد. متاسفانه هنوز درمانی برای این بیماری نداریم تا از تاثیرش بر حافظه پیشگیری کنیم.
در این بخش شایع‌ترین نوع برگشت‌ناپذیر بیماری فراموشی یعنی آلزایمر را شرح می‌دهیم. علائم بیماری آلزایمر معمولا کم‌کم و با گام‌های آهسته رشد می‌کند و از فراموشی ملایم شروع می‌شود تا سرانجام به تخریب گسترده‌ی سلول‌های مغز می‌انجامد. به دنبال تغییرات شیمیایی و ساختاری مغز، توانایی یادگیری، اندیشیدن، یادآوری، قضاوت و برقراری رابطه با دیگران از بین می‌رود. همین‌طور که سلول‌های مهم مغز می‌میرند، تغییر اساسی‌ای در ساختار شخصیتی فرد ایجاد می‌شود و از پی آن کارکرد فیزیکی بدن نیز تحلیل می‌رود.
چه کسانی در خطر ابتلا به بیماری آلزایمرند؟
از عوامل اصلی ابتلا به این بیماری سن، سابقه‌ی مثبت خانوادگی و عامل ژنتیک است. البته عوامل دیگری هم می‌توانند در ایجاد و بروز این بیماری نقش داشته باشند. بیماری‌های قلبی، عروقی، فشار خون، قند و کلسترل بالا، سکته‌ی مغزی و هم‌چنین مصرف تنباکو، مصرف الکل زیاد و داشتن اضافه وزن از این عوامل‌اند. مراقبت از قلب، پیشگیری از بالا رفتن فشار خون، قند خون، کلسترل خون و پیشگیری از سکته‌ی مغزی خطر ابتلا به آلزایمر را کاهش می‌دهد. کاهش وزن در افراد چاق و جلوگیری از افزایش وزن در افراد با وزن معمولی، نکشیدن سیگار و قلیان، کنترل مصرف الکل، داشتن روابط اجتماعی، ورزش مغز و بدن نیز خطر ابتلا به این بیماری را کم می‌کند.
آلزایمر زودرس
بروز آلزایمر پیش از ۶۵ سالگی که به آلزایمر زودرس معروف است، معمولا در کسانی اتفاق می‌افتد که پدرومادر یا پدربزرگ و مادربزرگ‌شان در سنین پایین‌تر از ۶۵ سالگی به این بیماری مبتلا شده‌اند. آلزایمر زودرس از نظر ژنتیکی به‌دنبال موتاسیون در سه ژن از ساختمان زنتیکی این افراد اتفاق می‌افتد.
تشخیص بیماری آلزایمر
بسیاری از مردم با یافتن نشانه‌ی فراموشی در خود یا عزیزان‌شان بی‌درنگ به آلزایمر می‌اندیشند و نگران می‌شوند. نباید فراموش کرد که وقتی به سن ۶۵ سالگی می‌رسیم به دلیل کوچک شدن توده‌ی مغز تا اندازه‌ای فراموش‌کار می‌شویم. البته فراموشی حتا در نوع طبیعی‌اش هم اذیت‌کننده است، ولی در این نوع از فراموشی معمولا چیزهای مهم فراموش نمی‌شوند.
چون هیچ آزمایش خاصی برای تشخیص بیماری آلزایمر وجود ندارد، رسیدن به تشخیص درست شاید به زمان احتیاج داشته باشد. برای تمیز دادن آلزایمر از دیگر انواع فراموشی باید به عملکرد گذشته‌ی نزدیک فرد و تغییرات رخ داده توجه داشت.
ـ در این بیماران از دست دادن حافظه برای اطرافیان قابل تمیز است.
ـ بیمار آلزایمری دست‌کم در یکی از چهار حوزه‌ی زیر دچار اختلال می‌شود: ۱. بیان یا درک زبان. ۲. تشخیص اشیاء آشنا از طریق حواس پنجگانه. ۳. ضعف در هماهنگی عضلات و قدم‌ها. ۴. ضعف در برنامه‌ریزی، نظم دادن و قضاوت.
ـ مشکل در برقراری رابطه و انجام کارها.
ـ برخی از علائم کم‌کم و با پیشرفت بیماری ظاهر می‌شوند و با گذر زمان بدتر می‌شوند.
مراحل بیماری آلزایمر:
این بیماری دارای سه مرحله است:
مرحله‌ی اول: ۲ تا ۴ سال طول می‌کشد. حافظه‌ی نزدیک بیمار درگیر است. اتفاقات رخ داده در چند ساعت پیش یا حتا در چند دقیقه‌ی پیش را به‌خاطر نمی‌آورد. سوال‌ها را تکرار می‌کند. تا اندازه‌ای در بیان و فهم کلمه‌ها مشکل دارد. در هماهنگی اعضا در این مرحله کمی دچار مشکل است. مثلا نوشتن و استفاده از اشیا برایش سخت می‌شود. در این مرحله افسردگی و بی‌علاقه‌گی و تغییرات خلقی از بد به خوب و برعکس نیز می‌تواند ایجاد شود. برای فعالیت‌های روزانه به یادآوری نیاز دارد و شاید در این مرحله دیگر نتواند رانندگی کند.
مرحله‌ی دوم: ۲ تا ۱۰ سال طول می‌کشد. دیگر نمی‌تواند مشکلی را حل کند. ضعف حافظه از نزدیک به دور هم کشیده می‌شود و پایدارتر می‌شود. دیگر خاطره‌های شخصی را هم به‌یاد نمی‌آورد. دوستان و افراد خانواده را تشخیص نمی‌دهد. حرف‌ها و دلیل‌هایش بی‌ربط‌اند. زمان، مکان و حوادث روزمره را قاطی می‌کند. خوابش آشفته است و در خلق و رفتارش تغییر ایجاد می‌شود و این تغییرات به‌دنبال استرس یا تغییری در زندگی‌اش بیش‌تر می‌شود. برخی در این مرحله متوهم، عصبانی و بی‌پروا می‌شوند.
مرحله‌ی سوم: معمولا ۱ تا ۳ سال طول می‌کشد. در این مرحله بیمار گذشته و حال را با هم قاطی می‌کند. توانایی به‌یاد آوردن چیزها، برقراری ارتباط و درک مطالب را از دست می‌دهد. معمولا دیگر نمی‌تواند حرف بزند. دیگر از خودش مراقبت نمی‌کند. احتمال افتادن یا بی‌حرکت شدنش هست. در قورت دادن، کنترل ادرار و مدفوع دچار مشکل می‌شود. خلق و رفتارش کاملا تغییر می‌کند. دچار توهم شنوایی و بینایی می‌شود و هذیان می‌گوید. در این مرحله به مراقبت جدی و بیست‌وچهار ساعته نیاز دارد.
در برخی این مراحل به شش تا هفت مرحله هم می‌رسد و با گام‌هایی آهسته‌تر پیش می‌رود.
چگونه با بیمار آلزایمر روبرو شویم؟
برای روبرو شدن با این بیماران باید به راز چگونه پیمودن این راه پی ببرید و این راز یاد گرفتن مقابله با سختی‌ها، حمایت کردن از بیمار و عشق ورزیدن به اوست. گرچه درمانی برای خود بیماری وجود ندارد، راه‌هایی برای مقابله با علائم بیماری هست و این درمان‌ها اگر تشخیص بیماری به‌موقع باشد از سرعت پیشرفت آن جلوگیری می‌کند.
اگر فردی از خانواده‌ی شما به این بیماری مبتلا شد، تا جایی که می‌توانید در این زمینه آگاهی و دانش خود را بالا ببرید و روش‌های برخورد با او را بیاموزید. شاید گاهی حتا احساس کنید که این فرد را نمی‌شناسید و همین مسئله روحیه‌تان را تحت تاثیر قرار دهد. باید به یاد داشته باشید که این فرد همان انسان مهربان و باتوجه دیروزی‌ست و ابتلا به بیماری و تغییر در رفتار و خلقش از کنترل خود او بیرون است. ممکن است سنگینی بار مراقبت از او و برآورده کردن نیازهایش خسته‌تان کند و حتا رنجیده‌خاطر شوید که چرا دیگر اعضای خانواده در نگه‌داری از او به شما کمک نمی‌کنند یا به اندازه‌ی کافی کمک نمی‌کنند. این مشکل را به گونه‌ای حل کنید تا از میزان فشار بر خودتان بکاهید.
همان‌طور که گفتم اگر بیاموزید که قرار است با چه علائمی روبرو شوید برای نگه‌داری از او بهتر برنامه‌ریزی می‌کنید. آگاهی و داشتن برنامه‌ی درست به شما و او توانایی بیش‌تری می‌دهد تا هر مرحله را پشت سر بگذارید. ناگفته نماند که شما هر چه‌قدر هم خودتان را آماده کنید و با عشق و علاقه با مشکلات او کنار بیایید، هنوز این بار سنگین است و گاهی به جایی می‌رسید که به‌تنهایی نمی‌توانید آن را به دوش بکشید و به کمک احتیاج دارید.
در بخش بعدی به بیماری افسردگی در سالمندان می پردازیم.
* اکرم پدرام نیا، نویسنده، مترجم، پژوهشگر و پزشک ایرانی ساکن تورنتو ـ کانادا و از همکاران تحریریه ی شهروند است.
www.stayhomeseniorcare.ca
