افسردگی دومین بیماری شایع در میان افراد بالای ۶۵ سال یا حتا ۶۰ سال است. اما در بسیاری از موارد این بیماری تشخیص داده نمی‌شود و طبیعی‌ست که وقتی تشخیص داده نشود، درمان هم نمی‌شود.گرچه روش‌های تشخیص این بیماری در میان این گروه با دیگر گروههای سنی یکسان است، علائم بیماری در افراد بالای ۶۵ سال می‌تواند متفاوت باشد و همین سبب انحراف پزشکان از تشخیص درست بیماری می‌شود. مثلا سالمندان افسرده معمولا از دردهای بدنی، بی‌خوابی، بدخوابی، یا خستگی دائمی شکایت می‌کنند.
افسردگی در سالمندان
دلیل دیگر عدم تشخیص افسردگی در سالمندان این است که خود فرد یا اطرافیانش نمی‌دانند یا باور ندارند که شکایت سالمند از مشکلات جسمی می‌تواند نشانه‌ای از افسردگی باشد و یا مشکلات جسمی و روانی آن‌ها را به پای پیری یا سن بالای‌شان می‌گذارند. اما وقتی فردی در این گروه سنی از مشکلی شکایت می‌کند یا افراد خانواده متوجه تغییر یا تغییراتی در خلق و رفتار او می‌شوند، پذیرفتن مشکل یا تغییرات خلقی و رفتاری او گام اول در جهت بررسی و درمان اوست و از پیشرفت افسردگی و حتا گاهی مرگ و خودکشی سالمند پیشگیری می‌کند.
مطالعه‌ها و پژوهش‌ها نشان می‌دهند که ۱۵ درصد از کسانی‌که از افسردگی رنج می‌برند، از گروه سنی بالای ۶۵ سال‌اند. البته این رقم و نرخ خودکشی در میان سالمند زن و مرد متفاوت است. روی‌هم رفته، نرخ ابتلا به افسردگی در زنان بالای ۶۵ سال دوبرابر مردان است و مردان بالای ۶۵ سال نسبت به زنان و نسبت به همه‌ی گروههای سنی جامعه بالاترین نرخ خودکشی را دارند (Health Canada). این را هم اضافه کنم که نرخ افسردگی در افرادی که در خانه‌های سالمندان یا دیگر مراکز نگهداری از شهروندان ارشد زندگی می‌کنند به ۳۰ تا ۴۰ درصد می‌رسد (National Advisory Council on Aging).
در کشورهایی چون آمریکا هر هشتاد دقیقه یک شهروند ارشد خودکشی می‌کند. شیوه‌ی خودکشی در میان این گروه سنی خشن‌تر از جوان‌هاست. مثلا از اسلحه استفاده می‌کنند یا خود را با گاز متان خفه می‌کنند.
علل افسردگی در شهروندان ارشد
افسردگی در این گروه سنی از پی عوامل گوناگون روانی، اجتماعی و بیولوژیکی رخ می‌دهد و روی‌هم رفته عبارتند از:
ـ مشکلات جسمی و ناتوانی، دردهای مزمن یا شدید، ضعف حافظه و اختلال در کارکرد حواس، تغییر ظاهر به خاطر عمل جراحی یا بیماری.
ـ تنهایی و منزوی شدن.
ـ نداشتن هدف. بازنشستگی یا کم شدن توانایی فرد برای ادامه‌ی فعالیت‌های اجتماعی.
ـ ترس، ترس از مرگ یا مردن و اضطراب حاصل از مشکلات مالی یا مشکلات جسمی.
ـ عواملی چون زن بودن، از دست دادن همسر، مصرف زیاد الکل نیز در افسردگی سالمندان موثرند.
ـ گاهی بیماری‌های دیگر در سالمندان سبب ایجاد افسردگی می‌شوند. این بیماری‌ها عبارتند از:
پارکینسون، سکته‌ی مغزی، بیماری‌های قلبی، سرطان، دیابت، اختلالات غده‌ی تیروئید،کمبود ویتامین B12، بیماری فراموشی و آلزایمر ، لوپوس، مولتیپل اسکلروزیس یا ام‌اس
برخی از داروها از جمله داروهایی که برای درمان اضطراب و افسردگی تجویز می‌شوند می‌توانند باعث افسردگی سالمندان شوند، به‌ویژه اگر برای مدت زمان طولانی استفاده شوند یا یک‌باره قطع شوند. شایع‌ترین داروهایی که افسردگی از عوارض جانبی آن‌هاست یا سبب بدتر شدن افسردگی می‌شوند، عبارتند از:
داروهای فشار خون، داروهای خواب، داروهای بیماری پارکینسون، استروئیدها مثل کورتیزون، داروهای ضد درد، برخی داروهای قلبی، استروژن‌ها، قرص‌های درمان کلسترول بالای خون
اگر پس از شروع دارویی احساس افسردگی می‌کنید حتما با پزشک‌تان در میان بگذارید. شاید بتوانید دوز پایین‌تر مصرف کنید یا برای درمان بیماری‌تان از دارویی استفاده کنید که بر روحیه شما تاثیری ندارد.
سابقه‌ی مثبت افسردگی در طول زندگی
کسانی‌که در زندگی‌شان به بیماری افسردگی مبتلا شده‌اند، احتمال ابتلا به افسردگی آن‌ها در سن بالای ۶۵ سالگی بیش از دیگران است.
آزار جسمی یا روحی از سوی اعضای خانواده یا دیگر اطرافیان
ماتم و اندوه ناشی از مرگ همسر یا شریک زندگی و دیگر اعضای خانواده و یا دوست، اندوه ناشی از تغییر در نقش اجتماعی فرد و یا تغییر در سلامتی او طبیعی‌ست. اما اگر فردی حامی یا کمکی برای گذراندن این دوره نداشته باشد، این ماتم می‌تواند به درازا بکشد و به افسردگی بیانجامد.
از دست دادن توانایی‌هایی مثل توان جنب‌وجوش و حرکت، از دست دادن استقلال فردی، از دست دادن کار و رسیدن به سن بازنشستگی و از دست دادن عزیز بسیار دردناک است و ما را به اندوه و ماتم فرو می‌برد، اما این ماتم گاهی طبیعی‌ست و گاهی از حد طبیعی‌اش خارج می‌شود و به حیطه‌ی افسردگی وارد می‌رسد.
چگونه اندوه و ماتم طبیعی را از بیماری افسردگی تشخیص دهیم؟
اندوه و ماتم ناشی از مثلا مرگ عزیز توفانی‌ست و احساسات زیادی را درگیر می‌کند، اما فرد ماتم‌زده روزها یا ساعت‌های خوب هم دارد. حتا زمانی که در اوج ماتم و عزاست، لحظه‌هایی‌ست که می‌خندد. در حالی‌که هنگام افسردگی احساس ناامیدی و بیهودگی دائمی‌ست.
اگر فرد از همه‌ی خوشی‌ها دوری جوید، حتا در برابر یک سخن خوش یا لطیفه حالش تغییر نکند، یا از زیبایی طلوع یا غروب لذت نبرد، باید افسرده باشد.
علائم دیگری که بیانگر افسردگی‌اند و نه ماتم، عبارتند از:
احساس شدید گناه، فکر کردن به خودکشی یا داشتن مشغله‌ی ذهنی با مرگ، احساس شدید ناامیدی و بیهودگی، آهسته حرف زدن و حرکات کند، ناتوانی در انجام کارهای روزمره، شنیدن صداها و دیدن چیزهای غیرواقعی
الکل و افسردگی در سالمندان
برخی از سالمندان برای فرار از روحیه افسرده یا مشکلات عاطفی به نوشیدن مشروبات الکلی روی می‌آورند. شاید نوشیدن الکل به آن‌ها کمک کند که دیگر به مشکل جسمی‌شان فکر نکنند یا کم‌تر احساس تنهایی کنند یا حتا باعث شود که بهتر بخوابند. اما همه‌ی این‌ها کوتاه‌مدت است و مصرف الکل در درازمدت می‌تواند سبب مشکلات دیگر شود. حتا سبب ایجاد افسردگی، بی‌قراری و اضطراب می‌شود و کارکرد مغز را مختل می‌کند. از سوی دیگر نوشیدن مشروبات الکلی بر کارکرد بسیاری از داروها از جمله خود داروهای ضدافسردگی تاثیر منفی می‌گذارد.
علائم افسردگی در سالمندان
برای تشخیص افسردگی در سالمندان لازم است علائمی را که ویژه‌ی این گروه سنی‌ست بدانیم. چراغ قرمز افسردگی با علائم زیر روشن می‌شود:
غمگین بودن، خستگی، از دست دادن علاقه نسبت به سرگرمی‌های گذشته، دوری از جمع و انزواطلبی، از دست دادن وزن و اشتها، آشفتگی خواب، سخت به خواب رفتن، و بیداری‌های شبانه. بیش از اندازه خوابیدن و خواب‌آلود بودن در طول روز، احساس بیهودگی، سربار بودن و بیزاری از خود، افزایش مصرف الکل یا مواد دیگر، مرگ‌اندیشی، افکار خودکشی یا حتا مبادرت ورزیدن به خودکشی
در بخش بعدی، افسردگی بدون اندوه در سالمندان، مقایسه‌ی افسردگی با بیماری فراموشی و چگونگی مقابله با افسردگی در سالمندان را شرح می‌دهیم.
* اکرم پدرام نیا، نویسنده، مترجم، پژوهشگر و پزشک ایرانی ساکن تورنتو ـ کانادا و از همکاران تحریریه ی شهروند است.
www.stayhomeseniorcare.ca
