واژه وابستگی متقابل یا هم وابستگی، چهار دهه است که ابداع شده. این واژه در ابتدا در رابطه با زوجین الکلی به کار برده شد ولی بعدها تحقیقات نشان داد که این مفهوم در مورد افراد غیر الکلی هم صدق می کند در حقیقت محققان دریافتند که اگر فردی در شرایط نامناسب خانوادگی یا توسط والدین بیمار بزرگ شود احتمال ابتلا به این مشکل را دارد.

همچنین تحقیقات نشان می دهند که اگر این مشکل درمان نشود در آینده بیشتر تشدید خواهد شد. و نکته خوب آن این است که این اختلال قابل درمان است.

 

علایم وابستگی متقابل

۱ ـ وابستگی

مهمترین نشانه هم­وابستگی گیر افتادن در رابطه نامناسب و غیر کارآمد است. هم­وابسته ها نیازمند دوست داشته شدن هستند و تنها در این صورت احساس خوب بودن می کنند. این افراد با وجود این که قادرند خود را اداره کنند ولی در هراس دایمی از وانهاده شدن و رها شدن به سر می برند، لذا به دیگران وابسته می شوند و بدون دیگران احساس تنهایی و افسردگی می کنند. آنها قادر نیستند تنهایی با خود را تحمل کنند و این خصوصیت آنها باعث می شود که حتی رابطه های نامطلوب و دردناک خود را ادامه دهند. این در حالی است که این افراد با وجود نیاز شدید به دیگران خود را بی نیاز جلوه می دهند.

۲ ـ کمبود عزت نفس

 احساس خوب نبودن در مقایسه با دیگران عزت نفس پایین نام دارد. این حس غالبا در بخش ناخودآگاه فرد وجود دارد و نشانه آن حس شرم و گناه و کمال طلبی است که در این صورت فرد زمانی احساس بدی ندارد که همه چیز کامل و بی عیب و نقص باشد که امری بسیار بعید است. افراد هم وابسته اغلب از چنین مشکلی رنج می برند.

۳ ـ سعی در راضی کردن دیگران

این طبیعی است که ما بخواهیم افرادی را که دوست داریم یا برای ما مهم هستند راضی نگهداریم ولی هم­وابسته ها در راضی کردن دیگران نوعی اجبار احساس می کنند لذا “نه” گفتن برای آنها دشوار است. در این افراد رضایت دیگران گاهی از منافع خودشان مهمتر است به طوری که گاهی این افراد به دلیل این خصوصیت ممکن است از مسیر طبیعی زندگی خود خارج شده نیازهای خود را از یاد ببرند.

۴ ـ مرزهای شخصیتی ضعیف

مرز شخصیتی خطی است فرضی بین شما و دیگران. این خط آنچه متعلق به شما است را از دیگران جدا می کند. این مرز نه تنها بدن شما را در بر می گیرد بلکه پول، متعلقات شما و نیز افکار و احساسات و نیازهای شما را هم شامل می شود این امر زمانی بیشتر خود را نشان می دهد که اطرافیان فرد به دردسر میافتند، در این صورت آنها احساس می کنند که مسئول تمام مشکلات و مسایل دیگران هستند و معمولا خود را به خاطر مشکلات دیگران سرزنش می کنند.

۵ ـ واکنش های عکس العملی

یکی از نتایج مرزهای شخصیتی ضعیف این است که رفتارهای فرد اصالت نداشته و سر منشاء آنها واکنش نسبت به افکار احساسات و رفتارهای دیگران است. در این صورت فرد بدون درنظر گرفتن عقیده، باور و منافع خود صرفا واکنش نشان می دهد.

۶ ـ مراقبت بیش از حد از دیگران

تاثیر دیگر مرزهای ضعیف شخصیتی این است که این افراد موقعی که دیگران دچار مشکل می شوند خود را فراموش می کنند. البته احساس همدلی و همدردی با نزدیکان طبیعی است ولی این افراد به قیمت قربانی شدنشان این کار را  انجام می دهند چرا که فکر می کنند اگر این گونه نباشند طرد خواهند شد. در واقع آنها نیاز دارند کمک کنند تا بر ترس از طرد شدن خود فایق آیند.

۷ ـ کنترل گری

تسلط و کنترل دیگران به افراد هم­وابسته کمک می کند تا احساس امنیت و اطمینان پیدا کنند که همه چیز تحت سیطره آنهاست. این افراد معتاد به کنترل نزدیکان خود هستند تا احساس خوبی داشته باشند، زیرا قادر به خطرپذیری و نیز در میان گذاشتن احساس خود نیستند. آنها حتی با خشنود کردن دیگران در صدد کنترل آنها هستند، لذا دایم به دیگران توصیه های ایمنی می دهند.

۸ ـ روابط ناکار آمد

این افراد قادر نیستند که افکار احساسات و نیازهایشان را در رابطه وارد کنند چرا که خود به روشنی از آنها آگاه نیستند و این خود باعث ایجاد مشکلات ارتباطی در آنها می شود. این افراد اگر هم زمانی به بخشی از شخصیت خود آگاهی یابند آن را متعلق به خود نمی دانند و بر آن صحه نمی گذارند، بنا براین دایم به آنچه نیستند تظاهر می کنند و روابط آنها غیر صادقانه است.

۹-وسواس فکری

این دسته افراد وقت زیادی را به طور وسواس گونه صرف فکر کردن درباره مردم و رابطه هایشان می کنند و این به دلیل ترس از طرد، اضطراب و نگرانی از ارتکاب به اشتباه است. این افراد با وسواس فکری می خواهند جلوی برخی از وقایع را بگیرند که این امر باعث می شود از زندگی خود غافل بمانند.

۱۰- نادیده گرفتن و انکار

افراد هم­وابسته مشکلات خود را انکار می کنند و فکر می کنند مشکل آنها متعلق به دیگران است و یا شرایط آنها. آنها یا از محیط شکایت می کنند و یا سعی می کنند محیط را تغییر دهند و یا مرتب روابط یا شغل خود را تغییر می دهند. دلیل این رفتار آنها این است که این افراد از نیازها، افکار و احساسات خود ناآگاهند و تمرکز خود را روی افکار احساسات و نیازهای دیگران می گذارند.

۱۱- مشکل در صمیمیت

اگرچه صمیمیت فقط سکس نیست ولی این افراد دچار بدعملکردی در سکس هم هستند و این یک واکنش در مقابل ناکارآمدی آنها در رابطه است. این افراد به دلیل مرزهای ضعیف، ترس از قضاوت دیگران، عدم آگاهی نسبت به ابعاد مختلف خود و نیز ترس از عدم پذیرش قادر به آغاز و ادامه رابطه صمیمانه نیستند و اغلب علت آن را به کمبود وقت، رفتار شریک خود و یا عوامل محیطی نسبت می دهند.

۱۲-تجربه عواطف دردناک

هم وابستگی خالق استرس است که سوق دهنده فرد به سوی عواطف دردناک می باشد. احساس شرم، عزت نفس پایین، اضطراب، افسردگی، ترس از طرد شدگی و قضاوت دیگران، رها شدگی و یا ارتکاب اشتباه، شکست، به دام افتادن، ناامیدی و آشفتگی از جمله عواطف دردناکی است که فرد هم­وابسته تجربه می کند. وقتی شدت این رنج ها زیاد باشد فرد به مکانیزم دفاعی بی تفاوتی رو می آورد.

اکنون که با ابعاد مختلف هم­وابستگی آشنا شدید اگر همه یا برخی از نشانه های آن را در خود یا نزدیکانتان ملاحظه کردید به دنبال یافتن کمک تخصصی باشید. یک مشاور ورزیده به شما کمک می کند تا خود را بهتر بشناسید، عزت نفس خود را افزایش دهید، روابط خود را بهبود بخشیده  و قاطعانه تر رفتار کنید.

* دکتر نسترن ادیب راد مشاور خانواده و جوانان در ایران و کانادا، مولف و مترجم پنج جلد کتاب در این زمینه است.