ماهیچه‌های قلب هم مثل همه‌ی ماهیچه‌های بدن یا دیگر اعضای بدن به خون و اکسیژن نیاز دارند و این کار را رگ‌های مخصوصی به‌نام «سرخرگ‌های کرونر» انجام می‌دهند. گاهی لخته‌ای خون سبب بسته شدن این رگ‌ها می‌شود و جلو خون و اکسیژن‌رسانی به ماهیچه‌ی قلب را می‌گیرد. وقتی خونرسانی به ماهیچه‌ای از قلب مختل می‌شود، به آن ماهیچه آسیب وارد می‌آید و همین باعث احساس درد در قفسه‌ی سینه می‌شود. اگر جریان خون به قلب بازنگردد و در فاصله‌ی۲۰ تا ۴۰ دقیقه اکسیژن به قلب نرسد، مرگ برگشت‌ناپذیر ماهیچه‌ی قلب شروع می‌شود و این ماهیچه در مدت شش تا هشت ساعت می‌میرد. در این مدت شش تا هشت ساعت سکته‌ی قلبی کامل می‌شود و سرانجام جای ماهیچه‌ی آسیب‌دیده را بافتی مرده می‌گیرد.
نحوه به وجود آمدن سکته قلبی در عکس دیده می شود
به زبان ساده «سکته‌ی قلبی» یعنی مرگ ماهیچه‌ی قلب در اثر بسته شدن ناگهانی یکی از رگ‌های قلب و قطع خون و اکسیژن‌رسانی.
چه عاملی باعث سکته‌ی قلبی می‌شود؟
سخت شدن دیواره‌ی سرخرگ‌ها از اصلی‌ترین عوامل موثر در رخداد سکته‌ی قلبی‌ست. سخت شدن دیواره‌ی سرخرگ‌ها روندی تدریجی دارد. بدین ترتیب که در طی سال‌ها کلسترول یا چربی خون در دیواره‌ی سرخرگ‌ها رسوب می‌کند و رفته‌رفته قطر داخلی سرخرگ را کوچک و کوچک‌تر می‌کند. سرخرگ تنگ شده نمی‌تواند خون کافی به عضو مورد نظر برساند و بسته به این‌که سرخرگ مورد نظر کدام عضو را تغذیه می‌کند آن عضو علامت‌دار می‌شود. مثلا سخت شدن سرخرگ‌های پا سبب کم شدن جریان خون در پا می‌شود. وقتی خون به اندازه‌ی کافی به پا نرسد، پا هنگام راه رفتن یا ورزش درد می‌گیرد و اگر زخمی در پا ایجاد شود، ترمیم آن به تاخیر می‌افتد یا حتا کمبود خون و اکسیژن سبب ایجاد زخم‌هایی در پا می‌شود.
یا اگر سرخرگ‌هایی که خون و اکسیژن به مغز می‌رسانند درگیر شوند فرد دچار بیماری فراموشی می‌شود. به عبارت دیگر به دنبال کمبود خون و اکسیژن، بافت مغز به تدریج و طی سال‌ها می‌میرد و ذهن درست کار نمی‌کند یا در اثر آسیب به مغز، در بافت مغز مرگ ناگهانی ایجاد می‌شود و به سکته‌ی مغزی می‌انجامد.
در بسیاری از افراد سخت شدن سرخرگ‌ها خیلی آهسته رخ می‌دهد و فرد تا سالیان سال هیچ علامتی ندارد. به‌واقع شروع سخت شدن سرخرگ‌ها می‌تواند از نوجوانی هم آغاز شود، اما علائم، زمانی آشکار می‌شوند که تنگ شدن سرخرگ‌ها شدید باشد.
برخی عوامل در سخت شدن سرخرگ‌ها نقش دارند و برخی به روند آن شتاب می‌دهند. بعضی از این عوامل در هر دو فرایند موثرند.
عواملی که به روند سخت شدن دیواره‌ی سرخرگ‌ها شتاب می‌دهند و سبب بروز زودرس علائم می‌شوند، عبارتند از:
مصرف سیگار
فشار خون بالا
چربی یا کلسترول بالا
دیابت
سابقه‌ی مثبت خانوادگی
سخت شدن و تنگی سرخرگ‌های قلب نه‌تنها به ایجاد درد در قفسه‌ی سینه و سکته‌ی قلبی می‌انجامد که ریتم طبیعی قلب را نیز دچار اختلال می‌کند و آریتمی رخ می‌دهد و هم‌چنین به‌خاطر ضعف ماهیچه‌های قلب سبب نارسایی قلبی نیز می‌شود.
عوامل موثر در سخت شدن سرخرگ‌ها
بالا بودن کلسترول خون ـ بالا بودن کلسترول خون به بالا رفتن فشار خون می‌انجامد. کلسترول مثل روغن است و در خون حل نمی‌شود مگر آن‌که با پروتئین خاصی به نام لیپوپروتئین ترکیب شود و اگر با این پروتئین ترکیب نشود در جریان خون به ماده‌ای سخت و جامد تبدیل می‌شود. اگر کلسترول با لیپوپروتئین کم تراکم یا «ال دی ال» ترکیب شود، به کلسترول بد تبدیل می‌شود و در دیواره‌ی رگ‌ها رسوب می‌کند. بنابراین بالا بودن میزان کلسترول بد در خون احتمال سکته‌ی قلبی را بالا می‌برد. و اگر با کلسترول پرتراکم یا «اچ دی ال» ترکیب شود به کلسترول خوب تبدیل می‌شود. به عبارتی کلسترول خوب خون بالا می‌رود و کلسترول‌هایی را که روی دیواره‌ی رگ‌ها نشسته‌اند پاک می‌کند. پس میزان کم کلسترول خوب هم احتمال سکته‌ی قلبی را بالا می‌برد. در بخش های بعدی درباره‌ی چگونگی بالا بردن کلسترول خوب توضیح خواهم داد.
فشار خون بالا نیز به سخت شدن سرخرگ‌ها و سکته‌ی قلبی می‌انجامد. بالا بودن فشار خون سیستولیک و دیاستولیک معروف به فشار خون بالا و پایین، هر دو سبب سکته‌ی قلبی می‌شوند.
سیگار مواد شیمیایی‌ای دارد که به دیواره‌ی رگ‌ها آسیب وارد می‌کند و به سخت شدن سرخرگ‌ها سرعت می‌دهد و احتمال سکته‌ی قلبی را بالا می‌برد.
دیابت، چه از نوع وابسته به انسولین و چه از نوع دیابت دو نیز به سخت شدن سرخرگ‌ها در سرتاسر بدن سرعت می‌دهد. بنابراین بیمارانی که دیابت دارند چون خونرسانی به قسمت‌های مختلف بدن مثل پاها، قلب و مغز ضعیف‌تر می‌شود، در سنین پایین‌تر به سکته‌ی قلبی و مغزی مبتلا می‌شوند.
مردان در سنین زیر ۷۵ سال بیش‌تر از زنان سکته می‌کنند و پس از این سن احتمال سکته در هر دو جنس برابر می‌شود.
سابقه‌ی مثبت خانوادگی ـ در کسانی که اعضای خانواده‌شان به بیماری‌های قلبی مبتلا هستند و به‌ویژه در آن‌هایی که مردی از اعضای درجه‌ی یک خانواده‌شان در سن زیر ۵۵ سال و یا زنی زیر ۶۵ سال بیماری قلبی، سکته‌ی قلبی یا مرگ ناگهانی داشته، خطر ابتلا بیش‌تر است.
سخت شدن سرخرگ‌ها و درد
گفتیم وقتی سرخرگ‌ها سخت می‌شوند، سرعت جریان خون کند می‌شود. وقتی خون و اکسیژن به اندازه‌ی نیاز به ماهیچه‌ی قلب نمی‌رسد، در قفسه‌ی سینه درد یا احساس فشار ایجاد می‌شود و زمانی که سرخرگ‌های قلب بیش از ۵۰ تا ۷۰ درصد تنگ می‌شوند دیگر هنگام ورزش یا کارهای سنگین که ماهیچه‌های قلب به اکسیژن بیش‌تری نیاز دارند این سرخرگ‌ها نمی‌توانند به اندازه‌ی کافی خون و اکسیژن به قلب برسانند و همین باعث درد می‌شود. در برخی از افراد، به ویژه بیماران دیابتی کاهش شدید خونرسانی به قلب می‌تواند بی‌علامت و بدون درد باشد یا فقط تنگی نفس یا خستگی زودرس ایجاد کند. به همین دلیل آن‌هایی که بیماری دیابت دارند باید به همین علائم ساده نیز توجه نشان دهند.
درد ناشی از ورزش یا کار سنگین بیش‌تر به‌صورت احساس فشار، سنگینی، یا درد در سراسر قفسه‌ی سینه بروز می‌کند. این درد می‌تواند به گردن، فک، پشت یا حتا دندان‌ها هم منتشر شود و ممکن است با تنگی نفس، حالت تهوع یا عرق سرد همراه باشد. این نوع درد معمولا از یک تا پانزده دقیقه طول می‌کشد و با استراحت یا قرص‌های نیتروگلیسیرین، معروف به زیرزبانی، آرام می‌شود. مصرف قرص نیتروگلیسیرین به همراه استراحت از میزان نیاز ماهیچه‌های قلب به اکسیژن می‌کاهد، به همین دلیل درد آرام می‌گیرد. این نوع درد در قفسه‌ی سینه شاید اولین علامت هشداردهنده‌ی بیماری پیشرفته‌ی عروق قلبی باشد.
دردهای قفسه‌ی سینه که فقط چند ثانیه طول می‌کشند به ندرت ناشی از بیماری‌های عروقی هستند.
قفسه‌ی سینه در حال استراحت هم می‌تواند درد بگیرد و این نشان می‌دهد که عروق قلبی به قدری تنگ شده‌اند که قلب حتا در حال استراحت هم اکسیژن دریافت نمی‌کند. به‌طور کلی درد در قفسه‌ی سینه هشداری‌ست برای خطر سکته‌ی قلبی در آینده.
سختی سرخرگ‌ها و سکته‌ی قلبی
همان‌طور که در تصویر می‌بینید کلسترول اضافی بدن در دیواره‌ی رگ‌ها رسوب می‌کند. مشخص است که کلسترول برای رسوب، رگ‌ها را انتخاب نمی‌کند و روی دیواره‌ی رگ‌هایی که به خود قلب هم خونرسانی می‌کنند می‌نشیند. گاهی تکه‌ای از این رسوب کلسترول کنده می‌شود و در مسیر جریان خون قرار می‌گیرد. خون با برخورد به این تکه لخته می‌شود و دور آن را می‌گیرد. معلوم است که لخته‌ی خون جلو جریان خون را سد می‌کند. معلوم است که وقتی این اتفاق در سرخرگ‌های تغذیه کننده‌ی قلب رخ دهد، خون لخته شده جلو جریان خون را به ماهیچه‌های قلب سد می‌کند و وقتی خون به ماهیچه‌ی قلب نرسد، سکته‌ی قلبی رخ می‌دهد.
تا امروز علت کنده شدن رسوب کلسترول و رها شدنش در میان سرخرگ‌ها تقریبا ناشناخته مانده اما عواملی چون کشیدن سیگار یا دیگر مواد نیکوتینی، بالا رفتن چربی بد خون (ای دی ال)، بالا رفتن میزان آدرنالین در خون و فشار خون بالا از عوامل محرک به‌شمار می‌آیند.
پس از سکته‌ی قلبی ماهیچه می‌میرد و این مرگ، دائمی‌ست، مگر این‌که جریان خون در مدت کم‌تر از شش ساعت به قلب بازگردد. به همین دلیل بهتر است هنگامی که در قفسه‌ی سینه دردی نسبتا طولانی، بیش از ده تا پانزده دقیقه احساس می‌کنید، هرچه زودتر خود را به نزدیک‌ترین بیمارستان برسانید.
سکته‌ی قلبی در هر ساعتی از شبانه‌روز اتفاق می‌افتد اما عمدتا بین ساعت ۴ صبح تا ۱۰ صبح رخ می‌دهد. علتش هم این است که در این ساعات آدرنالین خون به بالاترین میزان ممکن می‌رسد و همان‌طور که در بالا شرح دادیم آدرنالین یکی از عوامل موثر در کنده شدن رسوب کلسترول است.
حدود ۵۰ درصد از کسانی که سکته می‌کنند هنگام ورزش یا هنگام بالا رفتن از تپه یا کوه یا انجام کارهای سنگین علامت دارند و در قفسه‌ی سینه‌شان درد یا فشار احساس می‌کنند. نادیده گرفتن این علائم به سکته‌ی قلبی می‌انجامد.
در بخش بعدی به علائم سکته‌ی قلبی و دردسرها و عوارض ناشی از آن می‌پردازیم.
* اکرم پدرام نیا، نویسنده، مترجم، پژوهشگر و پزشک ایرانی ساکن تورنتو ـ کانادا و از همکاران تحریریه ی شهروند است.
www.stayhomeseniorcare.ca
