شهروند ۱۲۲۵ پنجشنبه ۱۶ اپریل ۲۰۰۹
گزارش کنفرانس مطبوعاتی “مورتن برمر” کارشناس انرژی هسته ای در نروژ
در حالی که کشورهای غربی نگران دستیابی ایران و کره شمالی به تکنولوژی هسته ای و احتمالا بمب اتم هستند و هر نوع آزمایش هسته ای را در این کشورها برابر با تهدید سایر کشورها و ناامنی جهان می خوانند، هنوز خود کشورهای غربی دست از تولید و توزیع آن، علیرغم امضای “پیمان منع گسترش سلاح هسته ای” برنداشته اند. در برنامه های “باراک اوباما” رئیس جمهور آمریکا که در پراگ هم بر آن تأکید دیگر بار شد، جهانی تهی از سلاح اتمی گنجانده شده است.
این که کشورهایی مثل ایران بنابر پیشینه ی ناپسندشان در پنهان کاری آنچه در زیرزمین های آشکار و پنهان شان در گسترش احتمالی تکنولوژی دستیابی به بمب اتم انجام داده اند، موجب عدم اعتماد جامعه ی جهانی شده است، بحثی است که سال ها جهان گرفتار آن است، اما همین جهانی که تحمل ذره ای پیشرفت در امور هسته ای در بعضی کشورها را ندارد، بی سر و صدا و با چراغ سبزهای پنهان شان در جاهای دیگری از کره ی خاکی اجازه ی تولید همان تکنولوژی و حتما پیشرفته ترش را هم به هم پیمانان خودشان می دهند و هرگز هم نگران آینده ی جهان نیستند. مثال روشن این کره خاکی با “یک بام و دو هوا” را می توان در مورد اسرائیل، کره جنوبی، هند، برزیل و خیلی از کشورهایی که هنوز به طور رسمی اعلام نشده که به تکنولوژی هسته ای دست یافته اند، مشاهده کرد.
پیش از هرچیز بگویم که من شخصا از مخالفان استفاده از هر نوع سلاح کشتار جمعی و کلا جنگ هستم. بنابراین با هر نوع گسترش سلاح اتمی، بیولوژیکی یا شیمیایی که منتهی به مرگ انسان و جامع تر، حیات شود، موافق نیستم. پس آنچه می نویسم دفاع از کشور یا برنامه های خاصی برای دست یافتن به فن آوری هسته ای نیست، اما سیاست “یک بام و دو هوا” را هم نباید تحمل و در صورت ممکن باید در مقابل آن ایستادگی کرد. این که من با عملکردهای غیرانسانی جمهوری اسلامی چه در داخل ایران و چه در برنامه های برون مرزی اش مخالف هستم، نمی تواند دلیل این باشد که هر نوع بی حقوقی و فشار بی مورد بر مردم ایران را از سوی دیگر کشورها پذیرا باشم. کره جنوبی می تواند از انرژی هسته ای برای دستیابی به برق استفاده کند، اما ایران یا هر کشور دیگری به این خاطر که جهان تردید در صلح آمیز بودن برنامه های هسته ای شان دارد، نباید به این تکنولوژی مجهز شوند.
کنترل برنامه های هسته ای از سوی سازمان های مربوطه یقینا موجب جلوگیری از هرنوع خطری خواهد بود، اما آیا این کنترل در مورد خود کشورهای غربی هم اعمال می شود؟ آیا در قرارداد دو جانبه ی دولت آمریکا با هند که به تصویب مجلس نمایندگان و سنای آمریکا هم رسیده است، هند اجازه ی بازرسی هسته ای در بخش نظامی به سازمان های بین المللی یا حتی آمریکایی داده است؟ آیا سازمان های جهانی از برنامه های آشکار و پنهان هسته ای اسرائیل باخبرند؟
به همین دلیل و برای روشن تر شدن وضعیت تهدیدهای اتمی در سال های آینده، گزارش کنفرانس مطبوعاتی یکی از کارشناسان فیزیک اتمی نروژ که اخیرا هم کتابی با عنوان “بمب هسته ای، آنچه می دانیم و نمی خواهیم که بدانیم” منتشر کرده در ادامه خواهد آمد. این کارشناس نروژی که فوق تخصص فیزیک اتمی دارد، نگران سال های نه چندان دوری است که دیگر بار از بمب اتم به وسیله ی کشورهای دارنده ی این سلاح مرگ بار، استفاده خواهد شد.
ع. شکری
شما در کتاب تان نوشته اید: “بعداز شصت سال که برای اولین بار بمب اتم مورد استفاده قرار گرفت، بار دیگر امکان استفاده مجدد از بمب اتم وجود دارد” بر چه اساسی چنین ادعایی مطرح کرده اید؟
ـ تهدید و خطر استفاده از بمب اتم در روزهای آینده ترکیبی است از خطرات کهنه و نو. کشورهای پیشرفته اتمی هنوز هم زرادخانه هایشان پر است از سلاح اتمی. برنامه های موجود اتمی هم خبر از این می دهند که بیشترین و خطرناک ترین نوع سلاح اتمی در جهان در اولویت است. کشورهای جدیدی هم مدام متقاضی دستیابی به این تکنولوژی مرگبار هستند. چرا که به باور آنها با دسترسی به این فن آوری، ضمن به دست آوردن اعتبار جهانی، از قدرتی همسان سایر کشورهای دارنده ی آن در مذاکرات بین المللی برخوردار خواهند شد. مورد آخری که مطرح کردم فقط منحصر به دولت ها نمی شود، که حتی نهادهای تروریستی هم خواهان دستیابی به سلاح هسته ای می باشند. در صورتی که چنین اتفاقی رخ دهد و سازمان های تروریستی به این سلاح کشنده دست یابند، معادله ی سیاسی جهان بدون تردید برهم خواهد خورد.
به نظر می رسد کنوانسیونی که براساس آن گسترش و تولید سلاح های کشتار جمعی محدود یا ممنوع می شود، موفق نبوده است. درست است؟
ـ هم آری هم نه. امروز به طور رسمی ۹ کشور جهان از تکنولوژی بمب اتم برخوردارند. دقت کنید ۹ کشور، ۲۰ یا ۳۰ کشوری که در چهار دهه ی پیش ادعای دسترسی به آن را داشتند، هنوز هم نتوانسته اند به این فن آوری دست یابند. بنابراین پیمان منع توسعه سلاح هسته ای توانسته است به طور مؤثری عمل کند، اما برنامه عمل جدیدی که با سیزده ماده برای کاهش سلاح هسته ای و منع گسترش آن در سال دو هزار به تصویب رسیده است چنانچه باید، نتوانسته است تأثیر بسزایی داشته باشد.
چقدر سلاح اتمی در جهان موجود است و چند کشور از آن برخوردار هستند یا توان استفاده از آن را دارند؟
ـ معمولا رقم و آمار چنین فعالیت هایی سری است و افشای آن هم خیلی آسان نیست، اما منابع آگاه تخمین می زنند که این رقم بالغ بر بیست و پنج هزار سلاح هسته ای در جهان است. جالب توجه است که بگویم این رقم نسبت به دوران جنگ سرد که هفتاد هزار سلاح اتمی بود، کاهش چشمگیری داشته است که نود و پنج درصد این رقم شامل سلاح های هسته ای است که در آمریکا و شوروی سابق و روسیه امروز وجود داشته و دارد. سایر کشورهای جهان که از فن آوری هسته ای نظامی برخوردارند، بین ده تا صد بمب اتمی دارند.
در کتاب تان نوشته اید که تعداد سلاح های اتمی آمریکایی از سال ۱۹۹۳ به این سو، بیست درصد افزایش داشته است که به سوی سه هزار هدف نشانه رفته اند که ۲۱۶۰ هدف در روسیه می باشد. این اطلاعات و با این دقت را چگونه کسب کردید؟
ـ هانس کریستن سن دانمارکی، سامانه ی اینترنتی را اداره می کند که واقعا اطلاعات عمیق و دست اولی در مورد سلاح های اتمی و هسته ای به عموم مردم ارائه می دهد. آدرس این سامانه را هم من در اینجا اعلام می کنم: “www.nukestart.com” هانس کریستن سن به طور عملی از ماده ی قانونی “آزادی دسترسی به اطلاعات و اطلاع رسانی” استفاده می کند تا اطلاعات هسته ای، بیولوژیکی، شیمیایی و اتمی جهان را برملا کند. به همین سبب هم برنامه های اتمی آمریکا را مو به مو دنبال می کند. در همین مورد اما کمتر اطلاعاتی در باب برنامه های اتمی و هسته ای روسیه در دست است که علت آن سیستم بسته و کاملا سری روسیه است.
به نظر شما درگیری های اخیر هند و پاکستان موجب این شده است تا تخمین زده شود که بار دیگر از بمب اتم استفاده خواهد شد؟
ـ این هم سناریوی ممکنی است. ساختار نیروها و شکل کنترل بر انرژی هسته ای در ساختن بمب اتم و سپس استفاده از آن هم موضوع نگران کننده دیگری ست. در بعضی از کشورها که هم اکنون دارای بمب اتم هستند، چگونگی کنترل بر استفاده از این سلاح مهلک و مرگبار، اصلا معلوم نیست. در این مورد می توانم پاکستان را نمونه بیاورم. بدیهی است که نگرانی بزرگ دیگر آن است که، روسیه و آمریکا می توانند در عرض یک دقیقه چند هزار بمب اتمی به سوی یکدیگر پرتاب کنند. روند پرتاب بمب های اتم اکنون در همه ی جهان طوری طراحی شده اند که نیمه خودکار باشند. این کار به عمد صورت گرفته است که با صرف زمان بیشتر شاید جان انسان های بیشتری از مرگ نجات پیدا کند. اگر درپی آن هستیم که در ده سال آینده انسان را از خطر سلاح هسته ای نجات دهیم باید براین اصل اصرار بورزیم که همه ی کشورهایی که توان پرتاب سلاح هسته ای دارند، از صلاحیت و شایستگی های لازم در مواقع لازم برخوردار باشند. نمایندگان این کشورها که در ارکان هسته ای مشغول به کار هستند، نه تنها باید شایسته باشند که باید ملاحظه کار، منطقی، فرهیخته و انسان باشند. ظرف یکی دو دقیقه رهبران سیاسی دولت هایی که صاحب بمب اتم هستند می توانند تصمیم بگیرند که میلیون ها انسان به هلاکت برسند یا زنده بمانند.
نوشته اید که فشارهای زیاد از حد بین المللی بر ایران می تواند آنها را بیشتر تحریک کند که به سلاح هسته ای دست یابند. به باور شما ایران می تواند سلاح اتمی بسازد؟
ـ نمی دانم. برنامه های اتمی ایران باید از سوی سازمان های بین المللی ذیربط به دقت کنترل شود، اما از سوی دیگر، می دانم که انگیزه دست یابی به انرژی هسته ای از سوی ایران بسیار قوی است. علت پافشاری ایران بر این انگیزه این است که ایرانی ها معتقدند، به عنوان یکی از کشورهای عضو “پیمان منع گسترش سلاح اتمی”، حق دارند که از این فن آوری در جهت صلح آمیز استفاده کنند. این در حالی است که هند که عضو پیمان منع گسترش سلاح های اتمی هم نیست، از این حق برخوردار شده و تا کنون بمب اتم را نه تنها تولید که آزمایش هم کرده است. مسأله و یا مشکل اصلی در مورد ایران این است که کارشناسان می گویند سانتروفیوژهایی که برای تولید سوخت انرژی هسته ای صلح آمیز نیاز است با کمی تغییر می توانند در ساخت بمب های اتمی هم کاربرد داشته باشند. یعنی با کمی تغییر می توان اورانیوم غنی شده سنگین که ماده سوخت بمب اتمی ست را تولید کرد. به همین خاطر است که جامعه بین المللی با تردید به صلح آمیز بودن برنامه های هسته ای ایران نگاه می کند. یا به زبان دیگر ایران نتوانسته اعتماد سازی کند.
تعداد زیادی از کشورهای خاورمیانه اکنون تمایل دارند که به فن آوری هسته ای صلح آمیز دست یابند، اما درخواست آنها جامعه ی بین المللی را با علامت پرسش بزرگی روبرو کرده و موجی از تردید را دامن زده است، چرا که احتمال سوء استفاده از انرژی هسته ای صلح آمیز برای هدف های نظامی هم وجود دارد. نظر شما در این مورد چیست؟
ـ بگذارید یکبار برای همیشه خیال همه ی شما را راحت کنم که نیروگاه برق اتمی هرگز نمی تواند به بمب اتم تبدیل شود. تولید بمب اتم نزد کشورهایی که از تکنولوژی نیروگاه های هسته ای هم برخوردار هستند، آسان نیست. اما یادمان باشد که از دانش انرژی اتمی صلح آمیز می شود در جهت دستیابی به هدف های نظامی هم استفاده کرد. دانش ساخت نیروگاه انرژی هسته ای می تواند زیرساخت تولید بمب اتمی باشد. البته اگر و هرگاه که دولتی بخواهد چنین کند.
آیا روسیه این تکنولوژی را به کشورهای جدید عرضه می کند؟
ـ هم شرکت های روسی و هم شرکت های سایر کشورهای غربی در کار فروش فن آوری اتمی هستند. نمونه بارز آن هم نیروگاه برق هسته ای بوشهر در جنوب ایران است که توسط روس ها به پایان رسیده، اما شالوده و سنگ بنای آن را شرکت زیمنس ریخته است.
اطلاعات ما در زمینه ی ماده اولیه و فن آوری اتمی چقدر است؟ آیا تروریست ها هم امکان دستیابی به آن را دارند؟
ـ پدر بمب اتمی پاکستان، “عبدالغدیر خان” شبکه ی گسترده ای برای فروش غیرقانونی تکنولوژی هسته ای در جهان داشته است. لیست مشتریان او خیلی بلند است و شامل کشورهایی چون ایران، کره شمالی و لیبی هم می شود. عبدالغدیر خان به طور رسمی از گردونه ی کار کنار گذاشته شده، اما هرگز به سبب اقدامات غیرقانونی اش مجازات نشده است. فعالیت های فروش فن آوری او کاملا آشکارا بوده و حتی بروشور تبلیغاتی ویژه ای هم درست کرده بودند. بی تردید، دست زدن به چنین اقدامی بدون همراهی و چراغ سبز مقامات سیاسی پاکستان در نیم قرن اخیر امکان پذیر نبوده است.
اما در مورد تمایل تروریست ها به سلاح اتمی، باید بگویم که فن آوری هسته ای عبدالغدیر خان مورد توجه تروریست ها نبوده و نیست. چرا که تروریست ها در اندیشه ساخت بمب اتم یا پلوتونیوم نیستند. در حقیقت اگر این کار دشوار نبود شاید برای آن ها هم این تکنولوژی قابل توجه می شد و نظرشان را جلب می کرد. یادمان هم نرود که در اثنای جنگ سرد به نام امنیت ملی و شاید جهانی مقدار زیادی مواد شیمیایی که در ساخت سلاح های خطرناک کشتار جمعی قابل مصرف هستند، تولید شده است. بله، به اندازه ی تولید دویست و پنجاه هزار سلاح هسته ای، ماده شیمیایی لازم تولید شده و در دسترس است. تروریست ها هم بیشتر علاقمند هستند که به این نوع از مواد اولیه در صورت لزوم دست یابند.
به نظر شما سیستم “سپر دفاع موشکی” آمریکا، آنطور که روس ها می گویند به سوی روسیه هدف گیری شده اند و نه ایران؟
ـ اجازه دهید تا در این زمینه هم صریح بگویم که “سپر دفاع موشکی” آمریکا می تواند بزرگترین مانع برای کاهش سلاح های کشتار جمعی در جهان به شمار آید. استفاده از سپر دفاع موشکی از سوی هیچ کشوری در “پیمان منع تولید و گسترش سلاح اتمی” نیامده است. این درحالی است که کارشناسان و پژوهش گران روسی و سایر کشورها به کارگیری سیستم سپر دفاع موشکی از سوی آمریکا و تعدادی از کشورهای هم پیمان اش را تضعیف قدرت دفاعی روسیه تفسیر می کنند و کارشناسان آمریکایی آن را بازی برای تقویت بنیه ی اتمی روسیه می خوانند. بدیهی است که تفسیر آمریکایی ها و همراهانشان خودخواهانه است و مصرف کوتاه مدت دارد. چرا که دفاع از خاک روسیه وظیفه ی روس ها است. اما واکنش های شدید روس ها هم مشکل بزرگ جامعه ی جهانی شده است. بدیهی است که اگر روس ها احساس تهدید و خطر کنند، تقویت سیستم دفاعی روسیه را در اولویت برنامه های خود قرار می دهند. واکنشی که غربی ها باید به ناچار با آن کنار بیایند. روس ها به خوبی آگاهند که نصب سپر دفاع موشکی از سوی آمریکا تأثیرات زیادی در روند سیستم فیزیک هسته ای آنها خواهد داشت.
چند ماهی است که رئیس جمهور جدیدی سکان دار سیاست های آمریکا شده است. امیدی به “باراک اوباما” برای بهبود وضعیت خطرناک جهان می باشد؟
ـ”اوباما” در برنامه های کاری خود لیست چهارده ماده ای را انتشار داده است که یکی از آنها، “جهانی عاری از سلاح اتمی” می باشد. این که او موفق خواهد بود که برنامه های خود را آنطور که اعلام کرده، اجرا کند یا نه، به زمان نیاز دارد و باید دید که با گذشت زمان چه خواهد کرد.
