گزارش هفتگیِ نه ما نه سینما
روز شنبه هفته گذشته “نه ما نه سینما” شاهد نمایش فیلم “فانوس قرمز را بیافروز” به کارگردانی ژانگ ییمو بود که از زاویه فمینیستی، توسط دو سخنران دعوت شده هومن رضوی و حمید پرنیان نقد و آنالیز گردید.
ژانگ ییمو از نسل پنجم فیلم سازان چینی و فارغ التحصیل آکادمی فیلم پکن در دهه ۸۰ میلادی است، و در کارنامه درخشان او آثاری مثل سر قو (۱۹۸۷)، چی جوو (۱۹۹۲)، سه‌گانه شانگهای(۱۹۹۵)، قهرمان (۱۹۹۵) و خنجرهای پرنده (۲۰۰۴) به چشم می خورد. ژانگ ییمو علاوه بر کارگردانی، به عنوان نویسنده، بازیگر، فیلمبردار و طراح اپرا، باله و برنامه‌های موزیکال هم فعال بوده است و به خاطر همین مهارت ها و تجربیات، نقش کارگردانی را در اجرای برنامه اختتامیه المپیک آتن در سال ۲۰۰۴ و همچنین در پکن در سال ۲۰۰۸ به عهده داشته است.
نمایی از فیلم
در این فیلم، که به موضوع چند همسری در جامعه فئودالی چین در سال های نزدیک به ۱۹۲۰ می‌پردازد، کارگردان به تمامی روابطِ نابرابر لایه‌های این مجموعه و جامعه، که شامل ستم و استثمار زنان در این سیستم بسته می شد، پرداخته و آن را به تصویر کشیده است.
در بخش اول ارائه، موضوعاتی در ارتباط با تاریخِ جنبش فمینیستی، اهداف روش نقد فمینیستی، و چگونگی ایجاد آن به عنوان چالشی بر سینمای پدرسالار مطرح شد.
سخنرانِ اول با اشاره به آثار متعدد سینمای هالیوود و چگونگی به تصویر کشیدن زن به عنوان کالا و وسیله، به تلاش کارگردان های فمینیست در شکستن این بازنمایی قالب اشاره نمود. رضوی با اشاره به روش‌هایی همانند استفاده آگاهانه از دوربین برای تصویر سازی، استفاده خلاقانه از ابزار‌های دیگر سینما مثل صدا و تدوین و قرار دادن زنان قدرتمند و فعال در متن داستان، به نمونه‌هایی از کارهای کارگردانان آوانگارد اشاره و شرکت کنندگان را به فکر در مورد نوعی تماشاگری تیزبینانه و فعال در مورد به تصویر کشیدن زنان در فیلم دعوت کرد.
در بخش دوم، سخنران با استفاده از نظریه قدرت فوکو و مفهوم عاملیت به بررسی چهار شخصیت اصلی زن فیلم پرداخت. پرنیان با توضیح نحوه کارکرد سیستم در اعمال قدرت، تلاش، مقاومت و مبارزات شخصیت‌های زن را کنشی هر چند نافرجام در مواجهه با سوژه شدن خود قلمداد کرد، و با اشاره به دیوانه شدن “گنگ آلی” زن چهارم در انتهای فیلم، آن را نشانه‌‌ای از پیام کارگردان برای بیرون آمدن از این گفتمان قدرت محور دانست و رهایی بخش ارزیابی نمود.
همانند جلسات گذشته، قسمت پرسش و پاسخ با حضور فعالِ حاضران از جمله چند دانشجوی چینی در رشته سینما برگزار شد و موضوعات مختلفی مطرح و بحث گردید. عده‌ای فیلم را فاقد محتوای کافی برای نقد فمینیستی دانستند و کار را بیشتر جشنواره پسند، ایدئولوژیک و فاقد پیچیدگی های لازم برشمردند. عده‌ای دیگر با اشاره تکنیک‌های استفاده شده توسط کارگردان، از جمله استفاده هوشمندانه از رنگ، نمادها، قاب بندی، فضا، زوایای دوربین و شخصیت پردازی قوی، این اثر را نقدی موجه بر نظام پدرسالار چین دانستند، و بخش دیگری از شرکت کنندگان، با مقایسه نقش هر کدام از این چهار زن و بقیه شخصیت‌ها از جمله کلفت زن چهارم، به نحوی به مواجهه هر کاراکتر با سیستم در جهت زیر سئوال بردن آن پرداختند.
شنبه این هفته، جلسات این فصل، با پخش فیلم “ماما روما” از کارگردان ایتالیایی پازولینی با حضور استاد دانشگاه تورنتو آنجلیکا فنر ادامه خواهد داشت.
* برنامه ی هفتگی “نه ما نه سینما” به همت تعدادی از دانشجویان دانشگاه تورنتو، روزهای شنبه در این دانشگاه برگزار می شود.
