ترجمه: حمید پرنیان
«من مستقل هستم، پولی ندارم، یک کارمند دارم که به من کمک می کند. برای رفتن به ایران و آماده‌کردن گزارش‌های‌ام، فقط بودجه‌ای برای دو سفرِ ۱۴روزه به من داده‌اند. هر سال دو گزارش بر عهده‌ی من گذاشته می‌شود، هر گزارش باید۱۰۷۰۰ واژه داشته باشد، من محدودیت‌های بسیار سفت و سختی دارم».
این‌ها را دکتر احمد شهید، گزارشگر ویژه‌ی سازمان ملل در امور ایران، خطاب به جمعِ کوچکی از روزنامه‌نگاران و فعالانِ حقوقِ بشر در تورنتو گفت.
سخنرانی احمد شهید در مدرسه مانک دانشگاه تورنتو
شورای حقوق بشرِ سازمان ملل متحد، دکتر احمد شهید را در جون ۲۰۱۱ به این مقام منصوب کرد؛ وی چهارمین گزارشگر ویژه‌ی ایران است. اختیاراتِ او صرفا گزارش‌دادن درباره‌ی وضعیتِ حقوقِ بشر در جمهوری اسلامی است. تا امروز، وی چهار گزارش درباره‌ی وضعیتِ حقوق بشر در این کشور به مجمع عمومی سازمان ملل و شورای حقوق بشر تسلیم کرده است.
در محدوده‌ی ۱۰۷۰۰ واژه‌ای که به دکتر شهید اختصاص داده شده است، او می‌بایست تمام تحلیل‌هایش درباره‌ی وضعیت بحرانی حقوق بشر در ایران و هم‌چنین پیشنهادهایی برای تغییرات لازمه را در این محدوده‌ی واژگانی بگنجاند. تازه‌ترین گزارش‌اش در بهار منتشر شد که حاوی این بخش‌ها بود: حقوق بشر و مدافعانِ حقوق بشر، انتخابات، آزادی بیان، انجمن، اجتماع، شکنجه، اعدام‌ها، حقوق زنان، اقلیت‌های قومی، اقلیت‌های مذهبی، اجتماع لزبین و گی و دوجنسگرا و دگرجنسگونه، و حقوق اجتماعی- اقتصادی.
نیازی به گفتن نیست که ممکن نبود به همه‌ی مواردِ مربوطه اشاره شود و این‌که در موردِ بسیاری از مسائلِ کلیدیِ دیگر فقط اشاره‌ای گذرا شده است.
دکتر شهید، علاوه بر گزارش‌هایش به عنوان گزارشگرِ ویژه، می‌تواند با مطالبه‌کردن اقدامِ ضروری از سوی دولت‌های مربوطه و درخواست از حکومت‌ها برای پرداختن به ادعاهای ویژه‌ی نقضِ حقوق بشر، از قربانیانِ مواردِ نقضِ حقوقِ بشر نیز دفاع کند.
دکتر شهید با حکومتی رودر‌رو است که لیست بلندبالایی از موارد نقض حقوق بشر دارد، و برای همین نیز دچار محدودیت‌هایی می‌شود.
وی در تورنتو درباره‌ی گزارش‌هایی که در موردِ وضعیتِ حقوق بشر در جمهوری اسلامی داده است، سئوال باران شد. از او سئوال شد که چه‌طور پرونده‌ها را انتخاب می‌کند، چرا روی بعضی از موضوعات تمرکز می‌کند و به موضوعاتِ دیگر توجه کمی نشان می‌دهد. وی بدون دست‌پاچگی و با خونسردی، محدودیت‌هایی را توضیح می‌دهد که بر کارش تحمیل شده است.
شهید می‌گوید «مشکلات در ایران خیلی متنوع هستند، من تلاش کردم تا همه‌ی حوزه‌های مهمِ حقوق‌بشری را در گزارشم وارد کنم».
وقتی پای صحبتِ کارهای حقوق بشری باشد، دکتر شهید یک کهنه‌کارِ حرفه‌ای است. وی از سال ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ و از ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰ در مقامِ وزیر خارجه‌ی جمهوری مالدیو خدمت کرده است، و در طول این مدت دست به اقداماتی زده تا همه‌ی ۹ پیمان‌نامه‌ی بین‌المللی حقوق بشر امضا و تصویب شوند؛ تا آن‌ها را در قانون و عمل پیاده کند؛ و تحققِ تعهداتِ گزارش‌دهیِ «مجموعِ معاهداتِ سازمان ملل» را در این کشور بهبود دهد.
علاوه بر این، وی در زمینه‌ی افتتاحِ نمایندگیِ دائمِ مالدیو در ژنو در سال ۲۰۰۶ فعالیت کرد تا بتواند با «شورای حقوق بشر سازمان ملل» همکاری داشته باشد؛ او در مالدیو سازمان حقوق بشریِ غیردولتی تاسیس کرد؛ و در مقامِ عضوِ «کمیسیونِ ریاست‌جمهوری برای تفحص در زمینه‌ی فساد» نیز کار کرده است.
وی جدیدا سخنرانِ مدعو در دانشگاهِ اِسکس در کولچسترِ انگلستان و در دانشگاهِ شهر نیویورک در ایالات متحده بوده است.
دکتر شهید با بیان چالش‌هایی که بر سرِ تهیه‌کردنِ گزارش‌اش داشته، نبودِ شفافیتِ ایران در زمینه‌ی وضعیتِ حقوق بشر را مساله‌ی اصلی عنوان می‌کند. او توضیح می‌دهد زمانی راضی خواهد شد که، حکومتِ ایران جهت تهیه‌ی گزارش‌های‌اش اجازه‌ی دسترسیِ نامحدود به وی بدهد.
دکتر شهید اضافه می‌کند «من برای آماده‌کردنِ گزارش‌ام با بیش از ۵۰۰ نفر مصاحبه کرده‌ام، و نزدیک به ۳۰ درصد افرادی که با آن‌ها مصاحبه کرده‌ام درونِ ایران هستند. … دسترسی به افرادِ خارج از شهرهای بزرگی چون تهران، دشوار بود».
دکتر شهید توضیح می‌دهد که در راستای تضمینِ اعتبارِ شهادت‌ها، وی همه‌ی شهادت‌ها را دست‌کم به تاییدِ دو منبعِ مستقل می‌رساند.
دکتر شهید، با اشاره به ویژه‌بودنِ کاربردِ قانونِ شریعت می‌گوید «ایران نمی‌تواند برای گریز از تعهداتِ بین‌المللی، به قانونِ بومی متوسل شود».
«فقدانِ برابری نزدِ قانون، ناشی از تفسیرِ ایران از قانونِ شریعت است».
او می‌گوید «کشورهایی در جهان اسلام هستند که قانونِ شریعت را اصلاح کرده‌اند، مثلا چندهمسری را ممنوع کرده‌اند، ایران نیز می‌تواند تغییراتی اعمال کند».
دکتر شهید بخشِ اعظمِ کارش را به صحبت‌کردن درباره‌ی وضعیتِ نظامِ عدالتِ کیفری در ایران، به‌ویژه کاربردِ شایعِ مجازاتِ مرگ اختصاص می‌دهد.
دکتر شهید می‌گوید «نرخِ جنایاتی که مجازاتِ مرگ دارند در ایران شوک‌آور است» اما اشاره می‌کند که گاهی رژیمِ ایران از پذیرفتنِ حقایقِ مسلمی سر باز می‌زند و چالش‌هایی ایجاد می‌شود.
وی برای مثال توضیح می‌دهد که «حکومتِ ایران می‌گوید سنگسار، روشِ اعدام نیست، چون قربانیِ چال‌شده از لحاظِ نظری این امکان را دارد که فرار کند».
از چالش‌های دیگر می‌توان به سرپیچی رژیمِ ایران از پایبندی به قوانینِ ملیِ خودش اشاره کرد: «ایران بارها قوانینِ خودش را در مورد شکنجه و دسترسی به وکیل یا طولِ مدتِ محاکمه زیر پا گذاشته است».
دکتر شهید مواردی را برمی‌شمارد که افرادی پس از محاکمه‌ای که فقط چند دقیقه طول کشیده است، محکوم به اعدام شده‌اند.
موضوعِ مهمِ دیگری که احمد شهید مطرح می‌کند، کاربردِ شکنجه در ایران است. «شکنجه در ایران، نظام‌مند و شایع است».
طبق آمار مرکز رهایی از شکنجه (بعد از انتخابات سال ۲۰۰۹) ۲۳درصد مردان و ۶۰ درصد زنانی که قربانی شکنجه هستند، مورد تجاوز قرار گرفته اند.
دکتر شهید می‌گوید «تا زمانی که بخشودگی از شکنجه کردن وجود دارد، شکنجه خاتمه پیدا نمی‌کند».
دکتر شهید، در خصوصِ زندانیانِ سیاسی می‌گوید «ایران باید نه تنها دو رهبر اصلاحات، که همه‌ی زندانیان سیاسی را آزاد کند».
وی در نشست‌ها و سخنرانی‌های متوالی‌اش در تورنتو، مانند سخنرانی‌اش در Munk School of Global Affairs، سعی می‌کند تا به گروه‌ها و موضوعاتِ گوناگونی اشاره کند که از عدمِ پایبندیِ رژیم به استاندارد‌های بین‌المللیِ حقوق بشر متاثر شده‌اند.
او که به‌سرعت سخن می‌گفت، به اقلیت‌های قومی و مذهبی مثل عرب‌های اهوازی در ایران و اجتماعِ بهایی‌ها به‌عنوان نمونه‌هایی از گروه‌هایی اشاره کرد که هدفِ حملاتِ رژیم قرار گرفته‌اند. افرادی از اجتماعِ عرب‌های اهوازی فقط به جرمِ مشارکت در فعالیت های فرهنگی در صفِ اعدام به سر می‌برند.
«برخی از اعضای اجتماع بهایی نیز متهم به کارهایی مانند نامه نوشتن به ریاست‌جمهوری در ایران یا به دبیرکل سازمان ملل شده‌اند و بابتِ چنین جرم‌هایی به ۲۰ سال زندان محکوم شده‌اند».
دکتر شهید در مورد حقوق زنان می‌گوید «بالاترین مناصبِ کشورِ ایران، هنوز به روی زنان باز نیست».
او با اشاره به اجتماع LGBTQ (لزبین، گی، دوجنسگرا، دگرجنسگونه، و کوئیر) به عدمِ صداقتِ رژیم ایران اشاره می‌کند: «دولت، بودجه‌ی برنامه‌های تغییر جنسیت در ایران را تامین می‌کند، اما انتخابی که این افراد با آن روبه‌رو هستند اعدام یا زندان یا تغییردادنِ بدن‌شان است، این جراحی‌ها بدون نظارت بر هورمون‌درمانی انجام می‌شود و هیچ مشاوره‌ای در این زمینه صورت نمی‌گیرد».
دکتر شهید اشاره می‌کند که در گزارشِ بعدی‌اش درباره‌ی ایران، به بخشِ LGBTQ عمیق تر می پردازد.
دکتر شهید با پرداختن به میزانِ تاثیرِ چنین روش‌هایی در ایجادِ تغییر در ایران می‌گوید «تنها کاری که می‌شود برای کمک به این مسائل در سطح بین‌المللی کرد، نام‌بردن و شرمنده‌کردن است، وقتی کمپینی برگزار نمی‌شود، موضوعات هم فراموش می‌شوند».
«مردمی که من درباره‌شان گزارش داده‌ام، اغلب به من می‌گویند که با ذکر اسم‌شان در گزارش هیچ مشکلی ندارند».
دکتر شهید در مواردِ ضروری می‌تواند فراخوان‌های ضروری جهتِ اقدام صادر کند، «می‌توانم درخواستی ضروری بنویسم، مثل مواردِ اعدام‌های قریب‌الوقوع، و معمولا این کار را در ائتلافی با دیگر گزارشگران می‌کنم».
دکتر شهید می‌گوید «ایران بسیار نگرانِ اعتبارش درون جامعه‌ی بین‌الملل است».
او اضافه می‌کند «فکر می‌کنم ایران نسبت به انتقادهایی که از واقعیت‌های محض برآمده‌اند بسیار حساس است. ایران اگر به کشورهای همسایه‌اش خوب نگاه کند، باید بفهمد که نمی‌تواند به همین نحو ادامه دهد».
وقتی از دکتر شهید درباره‌ی تاثیر گزارش‌اش بر تحققِ تغییراتِ واقعی در ایران پرسش شد، وی پاسخ داد که «حتی اگر هر یک از گزارش‌های من فقط جانِ یک نفر را هم نجات دهد، فکر می‌کنم ارزش دارند که وقت صرف‌شان شود».
برای اطلاعاتِ بیش‌تر درباره‌ی کار دکتر شهید و یا خواندنِ گزارش‌های‌اش به این نشانی بروید:
