* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
سوزش معده بر اثر ریفلاکس گاسترو ازوفاژین می باشد که بر اثر بازگشت قسمتی از محتویات معده به داخل مری (لوله ای که دهان را به معده وصل می کند) تولید می شود. معده شیره ای ترشح می کند که بسیار اسیدی است و به هضم مواد غذایی کمک می کند ولی جدار مری برای مقاومت در مقابل این مواد اسیدی ساخته نشده و این ریفلاکس باعث تولید انفلاماسیون در مری می شود. این انفلاماسیون باعث التهاب و احساس سوزش می شود که با گذشت زمان و تکرار آن می تواند عامل تولید زخم در مری شود. این بازگشت شیره معده به مری را اصطلاحا سوزش معده می گوییم.
علل
در نزد اکثر اشخاص این بازگشت شیره اسیدی به مری بر اثر بدکاری اسفنکتر (دریچه) پائینی مری می باشد که حلقه ای است عضلانی که در محل اتصال مری به معده قرار دارد و مسئولیتش جلوگیری از بازگشت شیره معده به مری است و فقط وقتی باز می شود که مواد غذایی از مری وارد معده می شود و هنگام ریفلاکس از اسفنکتر در مواقع نامناسب باز شده و اجازه می دهد که شیره معده بالا برود و کسانی که از سوزش معده رنج می برند این بازگشت مواد اسیدی پس از غذا خوردن و یا شب ها صورت می گیرد. این مسئله بازگشت مواد معده به مری در نزد شیرخواران بسیار دیده می شود، زیرا این دریچه هنوز کامل نیست. بازگشت مواد اسیدی به مری می تواند بر اثر هرنی هیاتال (فتق هیاتال) هم باشد. در این حالت قسمتی از معده از دیافراگم (پرده ای که شکم را از قفسه سینه جدا می کند) وارد قفسه سینه می شود ولی هرنی هیاتال همیشه با ریفلاکس همراه نیست.
پیشگیری
در کانادا به نظر می رسد که ۲۹ درصد مردم گاهگاهی دچار این ریفلاکس شده و از آن رنج می برند و در آمریکا ۴۴ درصد افراد بالغ حداقل یکبار در ماه به آن دچار می شوند.
بازگشت مواد غذایی به مری همان طور که گفته شد در نزد شیرخواران بسیار زیاد دیده می شود ولی علت آن همیشه یک ریفلاکس واقعی نیست و متخصصان عقیده دارند که فقط ۲۵ درصد شیرخواران دچار یک ریفلاکس واقعی اسیدی می شوند.
پیشرفت
در نزد اکثر بزرگسالان دچار شده سیمپتوم های ریفلاکس، مزمن هستند و تکرار می شوند. درمان ها در بیشتر مواقع باعث آرامش کامل ولی موقتی سیمپتوم هاست و باعث درمان بیماری نمی شود. در نزد شیرخواران ریفلاکس معمولاً بین ماه های ششم تا دوازدهم است و با بزرگ تر شدن نوزاد از بین می رود.
مشکلاتی که پیش می آید
تماس طولانی مری با شیره معده می تواند باعث تولید عوارض زیر بشود:
ـ یک انفلاماسیون شدید و زخم های سطحی مری که به آن ازوفاژیت می گویند مخصوصاً در نزد افراد سالخورده.
ـ زخم های عمیق در جداره مری.
ـ تنگ شدن و کم شدن قطر مری که باعث اشکال و درد هنگام بلعیدن مواد غذایی می شود.
ـ مری بارت (Barrett) یعنی تبدیل سلول های جداره مری به سلول هایی که معمولاً در روده کوچک تولید می شوند. این تبدیل و تعویض نوع سلول ها بر اثر حملات تکراری اسید معده به مری ایجاد می شود که همراه هیچ گونه سیمپتوم خاصی نیست ولی در اندوسکوپی به خوبی مشخص است، زیرا سلول های مری که صورتی رنگ کدر هستند (صورتی ـ خاکستری) تبدیل به سلول های ملتهب صورتی روشن شده اند. مری بارت باعث تولید زخم و مخصوصاً سرطان مری می شود.
باید دانست که کسانی که دچار ریفلاکس هستند در خطر خرابی دندان ها به علت اسیدیته زیاد در دهان هستند. هم چنین به نظر می رسد ریفلاکس ها می توانند باعث شروع حمله یا شدت حمله های آسم بشود.
چه موقعی به پزشک مراجعه کنیم
در یکی از شرایط زیر باید با پزشک مشورت کرد:
ـ اگر احساس سوزش و بالا آمدن اسید چندین بار در هفته وجود داشته باشد.
ـ اگر سیمپتوم های ریفلاکس باعث بدخوابی می شود.
ـ سیمپتوم ها پس از این که داروهای آنتی اسید قطع شد به سرعت برگردند.
ـ اگر بیش از یکسال این سیمپتوم ها وجود دارند و تا به حال با پزشک مشورت نشده.
ـ سیمپتوم های نگران کننده وجود دارند که در قسمت سیمپتوم ها به آن می پردازیم.
سیمپتوم های سوزش معده
سمپتوم های اساسی بعد از خوردن غذا یا وقتی شخص در حالت دراز کشیده است تولید می شوند، عبارتند از:
ـ احساس سوزش که به طرف جناق سینه بالا می آید و پزشکان به آن pyrosis می گویند.
ـ بالا آمدن مواد اسیدی باعث تلخی در دهان می شود.
سیمپتوم های عمومی که کمتر از سیمپتوم های اساسی دیده می شوند.
ـ گرفتگی صدا مخصوصاً صبح ها
ـ گلودرد مزمن
ـ آسم های شبانه و بدون علت آلرژیک
ـ سرفه های مزمن و سکسکه های تکراری
ـ حالت تهوع
ـ بوی بد دهان که مقاوم است
ـ از دست دادن عاج دندان و مشکلات همراه آن
در نزد شیرخواران سیمپتوم ها عبارتند از:
ـ بالا آوردن مقدار کم ولی تکراری زیاد و یا استفراغ
ـ درد، رد کردن شیر و گریه های شدید
ـ تاخیر در رشد و در مراحل بسیار شدید کم خونی
سیمپتوم های نگران کننده
در صورت وجود سیمپتوم های نگران کننده باید بلافاصله با پزشک مشورت کرد، زیرا ممکن است علامت یک مشکل جدی و یا یک بیماری دیگر باشد مثل:
ـ اشکال در بلع
ـ درد در هنگام ریفلاکس
ـ سرفه، تنفس آسماتیک و یا احتیاج تکراری به شستن گلو (غرغره کردن)
ـ دل درد و استفراغ
ـ از دست دادن وزن
ـ خلط حاوی خون، یا خون در استفراغ یا در مدفوع (مدفوع سیاه رنگ)
باید دانست که درد تولید شده بر اثر سوزش ریفلاکس گاهی می تواند به قدری شدید باشد که شخص تصور کند دچار حمله قلبی شده. اگر دچار درد بی دلیل در قفسه سینه شدید حتما با پزشک مشورت کنید مخصوصاً اگر به طرف بازو یا فک تیر کشید، زیرا می تواند یک حمله قلبی واقعی باشد.
چه کسانی ممکن است مبتلا شوند
ـ کسانی که دچار هرنی هیاتال هستند
ـ خانم های باردار در ماه های آخر بارداری که جنین باعث فشار زیاد بر روی معده می شود. این ریفلاکس ها موقتی هستند.
ـ افراد چاق و بسیار چاق
ـ اشخاصی که سنشان ۵۰ سال به بالاست. با بالا رفتن سن بعضی اشخاص اسفنکتر مری شان کفایت لازم را از دست می دهد و باعث می شود که ریفلاکس ایجاد شود.
ـ افرادی که دچار اسکلرودرمی (نوعی بیماری نادر) هستند.
عوامل تولید کننده
استعمال دخانیات امکان به وجود آمدن ریفلاکس را زیاد می کند. ترک دخانیات و رعایت سایر مسائل مربوط به بهداشت زندگی می تواند به آرامش سیمپتوم ها کمک کند.
بخش دوم و پایانی هفته آینده
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است.
