لیلا سامانی
نگاهی به کتاب «متلک پتلک»، نوشته‌ی مریم رییس دانا
«متلک، پتلک» نام کتابی به قلم «مریم رییس‌دانا» است. کتابی مشتمل بر صد و نوزده «متلک» که به تازگی و به واسطه‌ی نشر آمازون منتشر شده است. نام کتاب، منادی اثری طنز است و بنا به قول نویسنده ـ در مقدمه‌ی کتاب ـ مجموعه‌ی «اصطلاحات، عبارات و جمله‌هایی‌ست که از منقار طوطیان شکرشکن می‌چکند.»
نویسنده با کاوش در لطایف، تیترهای روزنامه‌ها، گفت وگو‌ها و اصطلاحات خیابانی ایرانیان در طی دهه‌های اخیر، واگویه‌هایی را از خلال این بررسی دستچین کرده و گرد هم آورده است. او این عبارات کوتاه را «متلک» نام کرده و آنها را در سیزده بخش مجزا جای داده است.
«متلک، پتلک» نمایشی از خوش‌مشربی ذاتی ایرانیان است، روایتگر احوال مردمان جامعه‌ای‌ست که حتی در هنگامه‌های دشوار زندگی هم دست به دامان طنز و سرخوشی می‌شوند تا «غم ایام را خاک بر سر» کنند.
با این حال متلک های تالیفی- تدوینی مریم رییس‌دانا، با وجود رگه‌های طنز پیدا و پنهانشان، باری از جبر تاریخ و غم روزگار رفته بر ایران معاصر را به دوش می‌کشند. آنها بر احوال سخت و پرگزند جامعه‌ی ایرانی نیشخند می‌زنند؛ زبانشان گاه کنایی و گاه صریح و بی‌پرده است و همگی در ایجاز کلام مشترک‌اند.
«۶۰ تا شست؟ در «بقالی ادبیات» یکی از این ۶۰ تا شست وقتی است که نویسنده ایرانی بخواهد جهانی شود.» ( متلک هفدهم – جهانی شدن)
متلکها در یک طبقه‌بندی دقیق و سنجیده سامان داده شده‌اند و گستره‌ی وسیعی از موضوعات اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را در برگرفته‌اند. این مسائل همگی برای خواننده‌ی ایرانی ملموس‌اند؛ گاه قصه‌گوی گفت و گوهای خیابانی‌اند و گاه نقبی می‌زنند به رویدادهای سیاسی و اجتماعی ایرانیان:
«انقلابی اول: نان
اﻧﻘﻼﺑﻰ دوم: کنترل ﺟﻤﻌﻴﺖ
اﻧﻘﻼﺑﻰ ﺳﻮم: (دﺳﺖ درﺟﻴﺐ، ﺳﻮت می زند) این نیز بگذرد.» ( متلک بیست و سوم – انقلاب سوم)
اسامی بخش های کتاب همانند ماهیتش «متلک» گونه اند. در بخش پنجم که با عنوان «اﺳﻼﺣﺎت- ﺑﻮدن ﻳﺎ ﻧﺒﻮدن- ﻣﺎرﻛﺲ، اﻧﮕﻠﺲ، اﻧﮕﻠﻴﺲ و ﻫﺎﻳﺰﻧﱪگ» نامگذاری شده‌است می‌خوانیم:
«ـ ﻧﻔﺖ داره ﺗﻤﻮم ﻣﻰ ﺷﻪ …
ـ دﺧﱰﻫﺎ ﻛﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ .اوراﻧﻴﻮم ﺧﺎک، آب… »
«متلک، پتلک» گونه ای از ثبتِ کلام کوتاه (Small Talk) است، که اگر چه در فرهنگ غرب جایگاهی ویژه دارد، اما میان ایرانیان مهجور مانده است. اصطلاحات، بگو مگوها، کنایه‌های شیرین و لطیفه‌هایی که نمایانگر حال و هوای راستین رایج در جامعه اند و ثبت و ضبط آنها بی شک مردمان روزگار آینده را با احوال جامعه‌ای آشنا می‌کند که مردمش در عین دشواری و تنگنا، احوال آشفته‌ی دنیا، سلطه‌طلبی حاکمان خودی و دسیسه‌ی سیاستمداران غربی را به ریشخند گرفتند و کوشیدند با جادوی کلام و طنازی زبان، غم از دل بزدایند:
«سهم آدمی از تمام جهان زمین است،
سهم ایرانی ایران است
سهم ایران:
زﻟﺰﻟﻪ، اﻧﻘﻼب، ﮐﻮدﺗﺎ، اﻧﺮژی هسته‌ای، بسته‌ای» ( انرژی بسته‌ای، چینی بندزده)
بنا به گفته‌ی نویسنده، این کتاب نزدیک به ده سال در انتظار انتشار بوده است. مجوز ندادن وزارت ارشاد و اوضاع آشفته‌ی نشر فارسی زبان از دلایل معطل ماندن این کتاب بوده‌اند. تا اینکه سرانجام نویسنده، راه رهایی کتابش را از طریق نشر آمازون جسته است.
«مریم رییس دانا» روزنامه‌نگار، مترجم و نویسنده‌ی ایرانی‌‌ست و حدود یک دهه است که خارج از ایران زندگی می‌کند. کتاب «متلک پتلک» نخستین اثر اوست که در خارج از ایران منتشر می‌شود. از این نویسنده آثار متعدد دیگری هم به چاپ رسیده‌است که از این میان می‌توان به «زمان گمشده- ترجمه شعرهای ژاک پروه‌ر» (۱۳۸۷) و مجموعه داستان عبور (۱۳۸۲) اشاره کرد.
