شناخت موسیقی ایرانی
نام چهارمضراب برگرفته از اجرای قطعه ای است که در قدیم معمولا به وسیله ی نوازندگان ساز تار اجرا می شده است. این فرم ابتدا با چهار مضراب شروع می شده که مضراب اول و دوم روی سیم های سفید، مضراب سوم روی سیم های زرد و مضراب چهارم روی سیم بم ساز تار اجرا می شده است و به عنوان پایه چهارمضراب به کار می رفته است و به همین سبب این فرم چهارمضراب نام گرفته است و به گفته ی استاد پایور بهترین نمونه ی این فرم چهارمضراب اصفهان استاد ابوالحسن صبا است.
چهارمضراب معمولا با پایه شروع می شود که طول این پایه معمولا یک یا دو میزان است که ملودی هایی که در این فرم به کار می رود بسط و گسترش یافته ی همان پایه هستند یا به عبارت دیگر ملودی های چهارمضراب با توجه به پایه ساخته و پرداخته می شوند.
چهارمضراب همانند سایر فرم های موسیقی کلاسیک ایرانی می تواند در تمامی گوشه های ردیف نوشته و اجرا شود و هیچ محدودیتی برای آن وجود ندارد.
چهارمضراب از فرم هایی است که امروزه بسیار تغییر کرده و در آن پیشرفت های زیادی حاصل شده است. امروزه چهارمضراب فقط به وسیله سازهای مضرابی به خصوص تار اجرا نمی شود، بلکه سازهای کششی نیز این فرم را اجرا می کنند و از تغییرات عمده ی دیگری که در این فرم می توان به آن اشاره کرد تغییر شکل ثابت پایه آن است. در گذشته همانطور که به آن اشاره شد این فرم به وسیله ی چهار مضراب (دو مضراب روی سیم های سفید، یک مضراب روی سیم های زرد و یک مضراب روی سیم بم) اجرا می شده است، ولی امروزه این شکل پایه کاملا تغییر یافته و آهنگسازان از پایه های متنوع و متفاوت تری در مقایسه با گذشته استفاده می کنند. این فرم امروزه به یکی از تکنیکی ترین فرم های موسیقی کلاسیک ایرانی تبدیل شده است.
تصنیف
به نوعی قطعه ضربی که همراه با شعر اجرا می شود تصنیف گفته می شود. در قدیم تعدادی از خوانندگان که با ریتم آشنا بودند و ضرب می گرفتند نوعی آوازمی خواندند به نام آواز ضربی و معمولا وزن آن آواز شش هشتم بود. در مقاطعی از تاریخ شعر و آهنگ تصنیف توسط یک فرد ساخته می شد که از آن جمله به شیدا که شعر تصانیف او بیشتر دارای مضامین عارفانه و عاشقانه بوده و عارف که شعر تصانیف وی در رابطه با انقلاب مشروطه بوده است، می توان اشاره کرد.
در اوایل دهه ۱۳۲۰ ترانه سازی رونق گرفت. در واقع ترانه همان تصنیف است. در این زمان به شخصی که موسیقی تصنیف را می ساخت نواساز و به شخصی که شعر آن را می سرود ترانه سرا می گفتند و به عبارتی واژه ترانه سرا از این زمان به کار گرفته شد. در سال های اخیر آهنگسازان معمولا برای تصانیف خود از شعرهای مولوی، حافظ و سعدی و یا شاعرانی چون هوشنگ ابتهاج و اخوان ثالث استفاده کرده اند. تصنیف هم مانند سایر فرم های موسیقی کلاسیک ایران تغییرات عمده ای کرده است. در سال های اخیر از ریتم های لنگ برای ساختن تصانیف بسیار استفاده شده است. تغییر دیگری که به آن می توان اشاره کرد تغییر میزان نما است. در گذشته معمولا تصانیف در یک میزان نمای مشخص ساخته و اجرا می شده است ولی امروزه تغییر میزان نما در طول یک تصنیف دیده می شود که این تغییر باعث ایجاد تنوع در تصنیف می شود و آن را از یکنواختی خارج می کند.
منابع:
ـ سرگذشت موسیقی ایران – روح الله خالقی
ـ سی قطعه چهارمضراب – فرامرز پایور
*ماهان نه رودی، فوق لیسانس موسیقی از دانشگاه هنر، نوازنده و مدرس سنتور است.
