* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
آمنوره یعنی پریود نشدن در سنینی که دختران پریود می شوند.
بین ۲ تا ۵ درصد زنان دچار آمنوره می شوند و مهم است علل آن را بدانیم.
پریود نشدن در مواقع زیر طبیعی است مثلاً هنگام بارداری، شیر دادن و یا نزدیک شدن به یائسگی ولی در سایر موارد می تواند علامت یک مشکل سلامتی مانند استرس مزمن و یا آنورکسی و یا بدکاری غده تیروئید باشد.
انواع آمنوره
آمنوره اولیه: هنگامی که در ۱۶ سالگی هنوز پریود شروع نشده ولی علائم جنسی ثانویه کم و بیش دیده می شوند مانند بزرگ شدن سینه ها، رشد مو در محل آلت تناسلی و زیر بغل و تولید نسوج جدید (ادیپو) در باسن و ران ها به آن آمنوره اولیه می گویند.
آمنوره ثانویه: وقتی که خانمی که قبلاً پریود می شده و حالا به هر دلیلی دیگر مرتب پریود نمی شود مثلاً هر سه ماه یکبار و یا ۶ ماه پشت سر هم پریود نشده آمنوره ثانویه نامیده می شود.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
ـ در صورتی که آمنوره بر اثر قرص های ضدبارداری تولید شده یک مطالعه پزشکی لازم می شود. اگر بیمار شش ماه پس از قطع قرص یا استفاده از استریله هورمونی یا ۱۲ ماه پس از آخرین تزریق هنوز پریود نشده است.
ـ زنانی که فعالیت جنسی زیاد دارند و قرص های ضدبارداری هورمونی مصرف نمی کنند اگر پریود شدنشان بیشتر از ۸ روز عقب بیفتد باید تست بارداری انجام دهند حتی اگر مطمئن باشند که باردار نشده اند. باید توجه داشت که خونریزی بر اثر مصرف قرص های هورمونی مخصوصاً خونریزی تولید شده بر اثر قرص های ضد تولید جنینی دلیلی برای باردار نبودن نیست.
تشخیص
در اغلب موارد آزمایش های کلینیکی، بارداری و گاهی یک اکوگرافی اعضای جنسی برای تشخیص کافی است.
علل
آمنوره علل زیادی دارد که مهمترین آنها را شرح می دهیم:
بارداری: بیشتر از هر علت دیگری در آمنوره ثانویه دیده می شود.
تأخیر در بلوغ بدون خطر: بیشتر از هر علت دیگری در آمنوره اولیه دیده می شود. سن بلوغ در دخترها معمولاً بین ۱۱ تا ۱۳ سالگی است ولی بر اثر نژاد، فامیلی، محل زندگی از نظر جغرافیایی، تغذیه و وضع سلامتی بسیار متغیر است.
در کشورهای پیشرفته تأخیر در بلوغ در نزد دختران جوان که خیلی لاغرند یا ورزشکارند زیاد دیده می شود. به نظر می رسد زنانی که به اندازه کافی نسج چربی ندارند به اندازه کافی هورمون استروژن تولید نمی کنند. استروژن باعث تقویت جدار رحم و ضخیم شدن آن و تولید پریود می شود.
اگر علائم جنسی ثانویه بلوغ یعنی بزرگ شدن پستان ها و درآمدن موهای زیر بغل و شرمگاه از ۱۴ سالگی به بعد دیده نشوند باید مشکلات کروموزومی یعنی یک کروموزم x بجای دو یا یک بیماری که به آن سندروم Turner می گویند، یا یک مشکل هورمونی و مشکلی که باعث کامل نشدن دستگاه تولید مثل شده را مورد مطالعه قرار داد.
شیردادن: در اغلب اوقات زنانی که شیر می دهند پریود نمی شوند، ولی باید در نظر داشت که می توانند تولید اوول بکنند و دوباره باردار بشوند، شیر دادن ۹۹ درصد از تولید اوول جلوگیری می کند اگر:
* نوزاد فقط از شیر مادر استفاده کند.
* نوزاد کمتر از شش ماه داشته باشد.
ـ نزدیک شدن یائسگی: یائسگی علت طبیعی قطع پریود در نزد زنان ۴۵ تا ۵۵ ساله است. تولید استروژن به تدریج کم می شود و به همین دلیل فرد بطور مرتب پریود نمی شود و بعد به طور کامل قطع می شود. امکان این که تولید اوول تا دو سال پس از قطع پریود انجام شود هست.
ـ مصرف داروهای ضدبارداری هورمونی: پریودهایی که بین مصرف دو بسته قرص های ضدبارداری تولید می شوند پریودهایی که به دوره تولید اوول بستگی دارند نیستند، بلکه خونریزی بر اثر قطع قرص است. بعضی از قرص ها باعث کم شدن خونریزی می شوند و بعضی وقت ها پس از مصرف چند ماه یا چند سال دیگر خونریزی تولید نمی شود.
قرار دادن استریله های هورمونی در داخل رحم، تزریقی، قرص خوردن طولانی و استفاده از دیگر وسایل جلوگیری از بارداری می تواند باعث آمنوره بشود که خطرناک نیست.
ـ قطع یک سیستم ضدبارداری بعد از چندین ماه یا چند سال ممکن است باعث شود که مدتی طول بکشد مثلاً چند ماه تا مرحله طبیعی اوولاسیون و پریود شدن برقرار شود که به آن آمنوره بر اثر داروی ضدبارداری می گویند. در واقع سیستم های ضدبارداری وضع هورمونی بدن را مانند زمان بارداری نگه می دارند و باعث قطع پریود می شوند و مدت زمانی طول می کشد تا پریود شروع شود مانند پس از زایمان و مخصوصاً در نزد زنانی که دوره پریودشان طولانی است.
ـ ورزش های سنگین مانند ماراتن، وزنه برداری، بدن سازی، ژیمناستیک یا باله حرفه ای باعث آمنوره ورزشی می شود که گویا دلیل آن کمبود نسج چربی و استرسی است که بدن متحمل می شود و در نزد این زنان کمبود استروژن دیده می شود. همچنین زنانی که رژیم های سخت لاغری دارند به علت کمبود مواد پروتئینی بدن برای جبران کمبود انرژی جلوی پریود شدن را می گیرد. آمنوره ۴ تا ۲۰ برابر بیشتر در نزد زنان ورزشکار دیده می شود تا دیگر زنان.
ـ استرس یا یک ضربه روحی: آمنوره روانی نتیجه یک ضربه روحی است مانند مرگ یک عزیز، طلاق، از دست دادن شغل و یا انواع دیگر استرس های مهم مانند یک سفر یا تغییرات مهم در وضع زندگی این موارد می توانند به طور موقت بر روی کارکرد هیپوتالاموس اثر گذاشته و باعث قطع پریود شود تا مدتی که منشاء استرس از بین نرفته ادامه داشته باشد.
ـ از دست دادن شدید وزن و یا داشتن وضع غذائی پاتولوژیک، لاغری شدید باعث می شود که تولید استروژن کم بشود و باعث قطع پریود بشود. نزد بیشتر زنان که از آنورکسی و یا بولیمی رنج می برند پریود قطع می شود.
ـ ترشح بیش از حد پرولاکتین توسط هیپوفیز: پرولاکتین هورمونی است که باعث رشد غدد شیری و تولید شیر می شود. زیاد بودن ترشح این هورمون توسط هیپوفیز می تواند بر اثر یک غده کوچک که همیشه خوش خیم است و یا بعضی از داروها مخصوصاً آنتی دپرسورها تولید شود. اگر بر اثر داروها باشد درمان آن آسان است چند هفته پس از قطع داروها پریود برمی گردد.
ـ چاقی شدید و وزن زیاد هم باعث قطع پریود می شود.
ـ مصرف بعضی داروها مانند کورتیکوئیدها از راه دهان، آنتی دپرسورها، روان گردان ها و یا شیمی درمانی و مواد مخدر هم می تواند تولید آمنوره بکند.
ـ صدمات وارده به رحم: پس از جراحی برای درمان فیبروم های رحمی یا برداشتن آندمتر و بعضی وقت ها پس از سزارین ممکن است که مقدار پریود به اندازه زیادی کم شود و یا حتی آمنوره موقتی یا دائمی ایجاد شود.
علل زیر خیلی کمتر دیده می شوند
ـ غیرطبیعی بودن اعضای تولید مثل که ژنتیکی نیستند مانند سندروم حساس نبودن به آندروژن ها در نزد افراد XY که ژنتیک مردانه دارند و اعضای جنسی زنانه بر اثر هورمون مردانه. این افراد که دارای آلت زنانه هستند و بعد از بلوغ به علت آمنوره اولیه به پزشک مراجعه می کنند آزمایش های کلینیکی و اکوگرافی نشان می دهد که رحم ندارند و بیضه های آنها در داخل شکم قرار دارد.
ـ بیماری های مزمن و آندوکرینین: یک غده در لوله رحم و یا سندروم تخمدان های پلی کیستیک، هایپرتیروئیدی، هیپوتیروئیدی و غیره، بیماری های مزمن که همراه با از دست دادن وزن همراهند مانند سل، سرطانها، پلی آرتیریت روماتوئید و سایر بیماری های التهابی.
ـ درمان های دارویی مانند برداشتن رحم و یا تخمدان ها، شیمی درمانی(کیموتراپی) و رادیوتراپی سرطان ها.
ـ اختلال در آناتومی اعضای تناسلی: اگر پرده دارای سوراخ نباشد پریود در داخل محوطه زندانی شده و تولید آمنوره دردناک در نزد دختران تازه بالغ می کند.
بخش دوم و پایانی هفته آینده
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است.
