* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
بخش اول
در هر دقیقه کلیه ها در حدود یک لیتر خون را تصفیه می کنند یعنی در حدود یک پنجم خونی که توسط قلب پمپ شده. کم کاری مزمن کلیوی یک بیماری خطرناک است که باعث تخریب تدریجی و غیرقابل برگشت قابلیت تصفیه خون توسط کلیه و دفع بعضی هورمون ها می شود. مواد ناشی از سوخت و سوز و آب زیادی که باید با ادرار خارج شود به تدریج کمتر و کمتر دفع شده و در نتیجه مقدار آن در خون زیاد می شود.
کم کاری مزمن کلیوی به دلیل مشکلات ناشی از عوارض دیابت، فشار خون بالا و سایر بیماری ها تولید می شود و کم کاری کلیوی حاد به طور ناگهانی بر اثر یک تصادف و یا یک عمل جراحی سخت دیده می شود و اغلب بر اثر یک کم خونی موقت جریان خون در کلیه ها به وجود می آید
.
عملکرد کلیه ها
کار اصلی کلیه ها دفع مواد زائد مایع تولید شده بر اثر سوخت و سوز بدن از خون می باشد. کلیه ها از سرخرگ کلیوی که خون حاوی اکسیژن را از قلب می آورد، خون را دریافت می کنند، خون وارد شده در کلیه وارد یک شبکه عروق خونی بسیار نازک می شود که به تدریج نازکتر شده و هر یک به یک نِفرون ختم می شوند. نفرون ها هر کدام یک کلیه مینیاتور هستند. در هر نفرون یک گلومرول هست که مسئول تصفیه کردن آب، املاح معدنی، کلسیم، اسیدهای آمینه و مواد دفعی است و یک لوله کوچک که مسئول حمل آب و همه املاح جمع شده است. خون دوباره همه املاح مورد نیاز بدن را جذب می کند که دوباره بدن از آن استفاده کند و باقی مانده را به لگنچه یا bassinet که شبیه قیف و به حالب مربوط است می فرستد که به مثانه بروند.
چه موقع باید به پزشک مراجعه کرد
اگر شخصی از دیابت یا بیماری دیگری که امکان دارد باعث کم کاری کلیوی بشود، رنج می برد، برای سلامتی کلیه هایش پزشک باید مرتباً با آزمایش خون و ادرار میزان کارکرد کلیه هایش را تحت نظر داشته باشد و اگر عارضه جدیدی در بین دو ویزیت دیده شد بلافاصله با پزشک تماس بگیرد. حتی اگر شخصی در خطر کم کاری کلیوی نیست اگر تغییر مهمی در میزان ادرار او پیدا شد و یا خون حتی به مقدار کم در ادرار وجود داشت باید فوراً با پزشک خود تماس بگیرد.
سیمپتوم های کم کاری کلیه
در سال های اولیه پیشرفت کم کاری مزمن کلیه به قدری کم است که اغلب شخص متوجه آن نمی شود، زیرا کلیه ها سعی می کنند که این کمبود را جبران کنند و بسیاری از بیماران وقتی متوجه مشکلی در سلامتی خود می شوند که کلیه های آنها کمتر از ۲۵ درصد از فعالیت های طبیعی خودشان را انجام می دهند. بعضی از عوارض غیر مشخص برای این بیماری مانند خستگی ممکن است تنها علامت بیماری در مدت زمان طولانی باشد. در نزد افرادی که امکان بیماری وجود دارد فقط آزمایشات خون و ادرار تنها راه اساسی تشخیص بیماری کم کاری کلیوی است.
وقتی که کلیه ها بیمار شدند علائم زیر ممکن است دیده شوند:
ـ تورم در پاها، مچ پاها، ساق پاها و پلک چشم بیمار
ـ درد در هنگام ادرار کردن و کم شدن مقدار آن
ـ تکرر ادرار
ـ وجود مخاط در ادرار، ادرار کدر و یا پررنگ
ـ فشار خون بالا
ـ خستگی و ضعف
ـ تهوع و استفراغ
ـ بی اشتهایی و بدمزه بودن دهان
ـ لاغر شدن بی دلیل
ـ خواب آلودگی و کم شدن عکس العمل های بدنی
ـ سردرد
ـ دردهای کمری و پائین تر از کمر یا در پهلوهای لگن
ـ انقباض های غیرقابل کنترل عضلات و کرامپ
ـ خارش های طولانی
عوامل خطر در نزد بیمارانی که ممکن است در خطر دچار شدن کم کاری کلیه ها باشند:
بالاترین علت کم کاری مزمن کلیه ها بیماری قند است چه نوع یک و چه نوع دو، زیرا دیابت باعث تخریب مویرگ های کوچک می شود و داخل کلیه ها مقدار زیادی مویرگ های کوچک وجود دارند که صدمه می بینند. عوامل دیگری که باعث کم کاری کلیوی می شوند عبارتند از:
ـ پیلونفریت (عفونت کلیوی)
ـ بیماری کلیه پولی کیستیک
ـ بیماری های اتوایمیون مانند لوپوس ارتیماتوی حاد
ـ فشار خون بالا
ـ بسته شدن مجاری ادراری که بیشتر در عفونت ها و سنگ های کلیوی یا حالبی دیده می شود.
ـ مصرف زیاد داروهاdی که باید توسط کلیه تصفیه و دفع شود.
پیشگیری از کم کاری کلیوی
در بعضی مواقع امکان پیشگیری وجود ندارد ولی دو علت اصلی کم کاری کلیه ها بیماری قند نوع یک و دو و فشار خون بالاست که اگر به خوبی کنترل بشوند به مقدار زیادی از تولید کم کاری کلیوی پیشگیری می کنند. داشتن یک زندگی سالم هم به کم کردن امکان ابتلا کمک می کند.
بیمارانی که دچار فشار خون بالا، دیابت یا لوپوس هستند باید دقیقاً دستورات درمانی پزشک شان را اجرا کنند.
فشار خون شان را مرتباً اندازه بگیرند. در کانادا در داروخانه ها این امکان وجود دارد، و یا اینکه از دستگاه های دیجیتال در منزل استفاده کنند.
از مصرف الکل زیاد و یا مصرف مواد مخدر و داروها خودداری کنند، حتی داروهایی که بدون نسخه می شود تهیه کرد مانند آسپرین، تایلنول و ادویل.
عفونت های ادراری و سایر عفونت های دستگاه ادراری را به سرعت درمان کنید.
درمان های دارویی
امکان این که کم کاری کلیوی را درمان کرد وجود ندارد ولی می توان سرعت پیشرفت بیماری را کم و یا قطع کرد. در مرحله اول باید بیماری هایی که باعث کم کاری کلیوی شده درمان بشود مانند دیابت و فشار خون بالا، و بعد در کنار آن خود کم کاری را درمان کرد.
* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانیKisanganiاست
