یک دهه از آخرین گردهمایی جهانی “عهد دیجیتال” در سال ۲۰۰۵ میلادی گذشته است. در آن زمان تمرکز اصلی بر سودمندی اینترنت بود. هدف اصلی گردهمایی هم دسترسی بیش از پنجاه درصد جهان به سیستم آنلاین در سال ۲۰۱۵ بود. ماه دسامبر امسال، باز هم رهبران و مدیران سیستم اینترنت جهان گرد هم خواهند آمد تا موضوع ظهور “جامعه‌ی اطلاعات” را بحث کنند. انتظار می‌رود در این گردهمایی در مورد خطاهای اینترنت و چگونگی اصلاح آن هم بحث شود.
برای مشاهده‌ی کلاهبرداری، تقلب و ناراستی‌ها کافی است که خبرها را به دقت دنبال کنید. شرکت‌های آمریکایی گوگل، اپل و آمازون همه‌ی بازار را قبضه کرده‌اند و تسلط کامل بر آن دارند. افزایش رو به رشد مسایلی مانند حمله‌های سایبری، جاسوسی سایبری و سرقت‌های سایبری چشم‌گیر است. نگرانی کاربران اینترنت برای حفظ حریم خصوصی، جاسوسی و کنترل دولت‌ها و سانسور هر روزه رو به فزونی است.
این نگرانی‌ها اندک و موضوع بی‌اهمیتی هم نیستند. به عنوان نمونه، به گزارش سازمان دیده‌بان خانه آزادی، آزادی اینترنتی در چهار سال گذشته کاهش یافته است. سرقت هویت یکی از رایج‌ترین ناراستی‌های اینترنتی است که بسیاری از کاربران آن را تجربه کرده‌اند. سراسر اروپا می‌تواند همانندی داشته باشند با شهر سیلیکان ولی “Silicon Valley” که مرکز شرکت‌های انفورماتیک جهان است. در مورد ابداع فن‌آوری اینترنت، اروپا اکنون هم‌پای آمریکا حرکت می‌کند و دست‌کمی از آن ندارد.
تردیدی نیست که چنین نگرانی‌هایی باید در گردهمایی‌های جهانی به بحث گذاشته شوند تا قوانین دیجیتالی روشن شوند. یک نمونه کاربردی این است: احتمال دارد که گفتمان مشارکت ترانس پاسیفیک ” Trans-Pacific Partnership”، هم یکی از بحث‌های گردهمایی سال جاری باشد. هدف این سازمان جهان ” TPP” به وجود آوردن حوزه‌ی تجاری و اقتصادی جدیدی است که چهل درصد اقتصاد جهان را شامل شود. این کنش به این خاطر است که بتوانند برای معاملات و مبادلات دیجیتالی قانون معینی وضع کنند.
اینترنت طرح و گفتمان موضوع‌های دشواری درباره‌ی اموری مانند حاکمیت ملی و شخصی، ذات رقابت و دینامیک قدرت بین کشورهایی مانند چین و آمریکا را ساده‌تر کرده است. اما در گردهمایی پیش رو، براساس یکی از گزارش‌های سازمان ملل در مورد «اقتصاد اطلاعات» نیاز طرح توانمندی‌های بالقوه‌ی اینترنت به ویژه در کشورهای در حال توسعه و برداشتن محدودیت آن پیش‌بینی شده است. افزون بر این، در کنفرانس سالانه‌ی سازمان تجارت و توسعه‌ی سازمان ملل بر رشد تجارت الکترونیکی در دهه‌ی گذشته تأکید شده است.
در آغاز، همه‌ی سودمندی‌های اینترنت به جیب شرکت‌های اینترنتی واریز نشد، بل‌که سود سرشار اینترنت به جیب شرکت‌های صنعتی و بازرگانی سنتی واریز شد. تا سال ۲۰۱۳ مبلغ مبادله بین شرکت‌های جهان از مرز ۱۵ تریلیون دلار گذشت. این مبلغ ده برابر میزان مبادلات بازرگانی صورت گرفته به صورت سنتی است. توانایی اینترنت برای انتقال داده‌ها بین مرزهای بین‌المللی ضمن شتاب، تغییر گسترده‌ای از جهت خدمات اینترنتی یافته است. خدمات صنعتی مانند بانک‌داری، بخش مسلط بازار شده و بیش از نیمی از بازار کار جهان را به وجود آورده است.
در حال حاضر بیش از یک‌سوم مردم جهان می‌توانند از شبکه‌های موبیل استفاده کنند. بدیهی است که در چنین شرایطی توجه جهان باید متمرکز باشد بر شفافیت اینترنت، میزان دسترسی، بهره‌وری از عصر دیجیتال و نامحدود شدن آن برای همه. راه‌حل و برون‌رفت از دشواری و پیچیدگی‌های اینترنت ساده هم نیست، اما این معنا نباید موجب شود از تلاش برای دست‌یافتن به وعده‌های داده شده به مردم جهان دست بشوییم. به همین خاطر، باید در گردهمایی دسامبر که سران کشورهای جهان برای بررسی سال‌های پیش رو و برنامه‌ریزی آینده دیدار می‌کنند، مذاکرات یافتن راهی برای برون‌رفت از دشوار‌های یاد شده فراموش نشود. دسترسی به اینترنت و توانایی‌های بالقوه‌ی آن ضمن اهمیت، نمی‌تواند همه‌ی پیچیدگی‌های برون‌رفت آن را تضمین کند. جهان شاهد است که در برخی از کشورهای جهان ضمن داشتن سریع‌ترین و دست‌یافتنی‌ترین شبکه‌های اینترنت، سانسور، محدودیت‌ها و فیلترینگ نقش بزرگی در کاستن دسترسی مردم به اطلاعات دارند. نمونه‌ی چنین کشورهایی چین و روسیه هستند که ضمن داشتن شبکه‌های پرسرعت اینترنت، کنترل‌های دولتی گاه دسترسی مردم به سایت‌های مشخصی را ناممکن می‌کند. بنابراین تمرکز به توانایی بالقوه‌ی اینترنت، نمی‌تواند سانسور را از سر راه بردارد.
* عباس شکری دارای دکترا در رشته ی “ارتباطات و روزنامه نگاری”، پژوهشگر خبرگزاری نروژ، نویسنده و مترجم آزاد و از همکاران تحریریه شهروند در اروپا است.
Abbasshokri @gmail.com
