در روزهایی که ورود صدها هزار مهاجر جدید در آلمان دو دستگی ایجاد کرده است، نخستین فستیوال ادبیات مهاجرت با حضور ۲۶ نویسنده خارجی تبار از جمله یک نویسنده زن ایرانی در شهر کلن برگزار شد. نماینده دولت ایالتی حرکاتی مشابه این جشنواره را پاسخی مناسب و بموقع به گرایش های خارجی ستیزانه دانست
جامعه آلمان روزهایی سرشار از تناقض را سپری می کند. از یک سو پیش بینی ورود ۸۰۰ هزار پناهجو تا پایان سال خارجی ستیزان و نوفاشیست ها را برانگیخته است تا با تمام قوا برای تحریک مردم علیه پناهجویان بکوشند. از سوی دیگر، احزاب مترقی، سیاستمداران هومانیست، سندیکاهای کارگری و محافل هنری و روشنفکری به پا خاسته اند تا حتی المقدور میان بومیان و مهاجران تفاهم برقرار کنند.
پوستر جشنواره ادبیات چندفرهنگی
در فاصله روزهای ۳۱ اوت تا دوم سپتامبر، موزه “ژوزف راوتن اشتراوخ” شهر کلن محل برگزاری نخستین جشنواره ادبیات چندفرهنگی با عنوان “مبادله زبان و دینامیسم ادبیات” بود. جشنواره را انجمن نویسندگان ایالت نوردراین وستفالن آلمان با همکاری فولکس هوخ شوله کلن برگزار کرد.
در نخستین جشنواره، که هنوز با قوام یافتن فاصله بسیار دارد، ۲۶ نویسنده خارجی تبار که سال ها است در آلمان زندگی می کنند و به زبان آلمانی نوشته اند، حضور داشتند. فهیمه فرسایی تنها نویسنده و روزنامه نگار ایرانی آلمانی زبان بود که در بحث های میزگرد روز نخست شرکت داشت و یکی از میزگردهای روز سوم را نیز به عنوان مجری اداره کرد.
یک آغاز ضعیف، اما….
نوشتم که فستیوال ادبیات چند فرهنگی (یا مهاجران) تا قوام یافتن فاصله زیادی دارد. طبیعی نیز هست، هر حرکتی در آغاز لنگی هایی دارد که باید به تدریج برطرف شوند. روز دوشنبه ساعت چهار بعدازظهر با این انتظار به محل گشایش جشنواره رفتم که در آنجا اگر نه هزاران نفر، دست کم صدها نفر برای آشنایی با ۲۶ نویسنده ای که برخی از آن ها تاکنون چندین کتاب موفق هم منتشر کرده اند، جمع شده باشند، اما هنگام آغاز برنامه در سالنی که برای ۱۶۰ نفر جای نشستن داشت، تنها ۱۶ نفر حضور داشتند. یعنی دقیقا نود درصد صندلی ها خالی بود.
در همین روز البته بخش دوم برنامه که یک میزگرد سه ساعته را با حضور چهار نویسنده زن و یک نویسنده مرد در بر می گرفت، تعداد حاضران به حدود ۵۰ نفر یا کمی بیشتر می رسید.
ابتدا خانم دکتر “پیلار باومایستر” مدیر فستیوال که نابینا است، با کمک دستیاران خود پشت تریبون قرار گرفت و برای همان ۱۶ نفر که در واقع بیشترشان هنرمندان شرکت کننده بودند و نه شرکت کنندگان علاقمند به ادبیات سخنرانی کرد. او درباره برنامه هایی که قرار است برگزار شود، توضیح داد. سپس خانم “کریستینا مسنر” قطعاتی با ویلن نواخت که با استقبال حاضران روبرو می شود. در این زمان چند نفری به جمعیت افزوده شده بودند.
یکی از پنل های جشنواره
مراسم گشایش رسمی جشنواره در سایه بحث داغی که همین روزها در آلمان بر سر پناهجویان به راه افتاده است، در ساعت ۵ و نیم تا شش برگزار شد. در این بخش، نمایندگان دولت ایالتی، اداره فرهنگ کلن، آموزشگاه فولکس هوخ شوله کلن، خانه ادبیات کلن، و جامعه ادبی کلن سخنانی کوتاه ایراد کردند.
نقش مهاجران در بازسازی و توسعه آلمان
سخنان نماینده دولت ایالتی از اهمیت ویژه ای برخوردار بود. او با اشاره به نقشی که مهاجران پس از جنگ جهانی دوم در بازسازی آلمان و توسعه فرهنگی این کشور داشته اند، گروه هایی را که با ورود مهاجران جدید مخالفت می ورزند، به ویژه گروه های نژادپرستی را که در برابر اقامتگاه های پناهجویان دست به حرکات مشمئزکننده می زنند، مایه شرم جامعه آلمان دانست. او در عین حال تصریح کرد که رفتار این گروه های کوچک نباید باعث بدنامی جامعه آلمان شود، زیرا در مقابل، آمادگی آلمانی ها برای پذیرش مهاجران و کمک به آن ها، نسبت به دهه های گذشته، بسیار بالا رفته و این باعث امیدواری است.
نماینده دولت ایالتی همچنین تأکید کرد که در سراسر آلمان هر روز هزاران نفر برای کمک افتخاری به پناهجویان جدید و آموزش زبان و ایفای نقش مترجم برای آن ها ثبت نام می کنند.
سخنان نماینده دولت ایالتی در این مورد با واقعیات انطباق دارد. در ثبت نام برای یاری رساندن به پناهجویان مهاجران و بومیان آلمان حرکتی مشترک را آغاز کرده اند و در همه عرصه ها در کنار هم قرار دارند. در اینترنت نیز شبکه های اجتماعی می کوشند به تفاهم میان بومیان و پناهجویان کمک کنند.
بیشتر سخنرانان مثل نماینده دولت ایالتی ضمن تاکید بر نقش مثبت مهاجران در پیشرفت جامعه آلمان، تاکید کردند که پناهجویان قربانی جنگ و برادرکشی هستند و مردم باید نسبت به آن ها تفاهم نشان دهند و درد و رنجی را که آن ها کشیده اند بفهمند.
قصه پردازان بزرگ ادبیات نوین جهانی
یکی از سخنرانان جشنواره
پس از یک تنفس یکساعته، بخش نهایی روز نخست فستیوال با سخنرانی ۵۰ دقیقه ای خانم زیگرید لوفلر آغاز شد. خانم لوفلر که به تازگی کتاب موفقی در بررسی نقش مهاجران در ادبیات انگلیسی منتشر کرده است، عنوان “ادبیات جهانی” را به جای ادبیات مهاجرت برگزیده است. او برای سخنرانی خود نیز عنوان “ادبیات نوین جهانی و قصه پردازان بزرگ” را برگزیده بود. خانم لوفلر، معتقد بود که اگر مهاجرت ها در نیمه دوم قرن بیستم رخ نداده بود، امروز اصولا ما چیزی به نام ادبیات جهانی نمی داشتیم. وی از نویسندگان زیادی نام برد که در این هفتاد سال از کشورهای مختلف به اروپا و آمریکا مهاجرت کردند و بعدا به بزرگ ترین نویسندگان ادبیات نوین جهانی تبدیل شدند و تعدادی از آن ها نیز بزرگترین جوایز ادبی را از آن خود کردند.
در میزگرد پس از سخنرانی خانم توفلر، یوکو تاوادا (نویسنده ژاپنی تبار)، ایمره توروک (قائم مقام رییس انجمن نویسندگان آلمان) فهیمه فرسایی (ایرانی/ آلمانی) و آنجلیکا هنسگن نماینده انجمن نویسندگان کلن در بحث جالبی شرکت کردند که هدف آن یافتن پاسخی بر این پرسش بود:”سهم نویسندگان فرهنگ های مختلف بر ادبیات آلمان در ۵۰ سال گذشته را چگونه می توان ارزیابی کرد.”
اداره این میزگرد را دکتر روبرت دی بلا استاد ادبیات مهاجرت در دانشگاه کلن به عهده داشت. او نشان داد که بر موضوع کاملا تسلط دارد، اما در عین حال می کوشید چنان که در سال های اخیر در آلمان مد شده است، میزگرد یک فستیوال ادبی را شبیه میزگردهای تلویزیونی معروف به “تاک شو” برگزار کند و این امر سبب می شد که بعضا پرسش هایی سطحی به میان کشیده شوند و بحث ها محور اصلی خود را گم کنند.
با این همه میزگرد برای علاقمندان به ادبیات آلمان و مهاجران جالب و بعضا آموزنده بود. مثلا در حالی که ایمره توروک قائم مقام انجمن نویسندگان آلمان همواره بر ضرورت مبارزه با فاشیسم تاکید و نسبت به رسوخ اندیشه های نژادپرستانه در آلمان ابراز نگرانی می کرد؛ فهیمه فرسایی نویسنده ایرانی معتقد بود که حضور ۸۰۰ هزار مهاجر جدید سبب تبلور ادبیات مهاجرت خواهد شد که او ترجیح می دهد آن را “ادبیات چهل تکه” بنامد.
فهیمه فرسایی
فرسایی تاکید کرد که این ۸۰۰ هزار پناهجو حتما نمایندگان ادبی متعددی خواهند داشت که درباره رنج هایی که کشیده اند، آرزوهایی که داشته اند، سرنوشتی که از سر گذرانده اند، مسیر پر خطری که پیموده اند و برخوردی که از جامعه میزبان دیده اند، خواهند نوشت و چه بسا که در دهه های آینده از میان آن ها چهره هایی سرشناس در عرصه ادبیات جهان حضور یابند.
قصه، شعر و موسیقی در کنار هم
برنامه روز دوم جشنواره (اول سپتامبر) از ساعت ۴ بعد از ظهر تا ۱۰ شب در سه بخش با حضور ۶ نویسنده ترک تبار، مجار، روس و اسپانیایی برگزار شد. در این برنامه ها نویسندگان بخشی از آثار خود را خواندند و به پرسش های علاقمندان به ادبیات مهاجرت پاسخ گفتند. اداره سه برنامه را به ترتیب آنجلیکا هنسگن، هرمان اکسپیکس و مونیکا لیتاو به عهده داشتند.
نخستین برنامه روز سوم جشنواره با عنوان “ترجمه و نوشتن میان دو زبان” به قرائت بخش کوچکی از آثار ۶ نویسنده و شاعر از پرو، مونته نگرو، مقدونیه، کردستان و ترکیه اختصاص یافت و در چند مورد آثار نویسندگان با ملودی های محلی همراه بود. این بخش با کتاب خوانی موزیکال ایزابل لیپتای از شیلی پایان گرفت.
در دومین بخش برنامه روز سوم از ساعت ۱۸ تا ۲۰ رومیانا زاخاریوا از بلغارستان و دراییکا شرودر از صربستان آثار خود را خواندند و به پرسش ها پاسخ گفتند. اداره این بخش از برنامه به عهده فهیمه فرسایی نویسنده ایرانی بود.
بخش سوم برنامه روز سوم جشنواره از ساعت ۲۰ تا ۲۲ به بررسی ادبیات روسی/ آلمانی و نقش روس ها در آن و کتاب خوانی “ترازا روییس روزاس” از پرو اختصاص یافت.
جشنواره از سوی انجمن نویسندگان آلمان، شهرداری کلن بزرگ، بنیاد هنر نوردراین وستفالن، وزارت خانواده، فرهنگ و ورزش ایالت نوردراین وست فالن، بنیاد فرهنگی کنسرن راین انرژی، جامعه ادبیات نوردراین وست فالن و انجمن نویسندگان مستقل راین روهر پشتیبانی امکاناتی و مالی شده بود.
ظاهرا قرار است این جشنواره سالی یکبار در شهر کلن آلمان برگزار شود. نخستین فستیوال به لحاظ پوشش خبری و ایجاد امکانات برای رسانه ها و همچنین مستندسازی بسیار ضعیف برگزار شد. امیدوارم در سال های آینده این نقص ها نیز برطرف شود. علاوه بر این خوب خواهد بود اگر یک هیئت داوران برای جشنواره تعیین شود و همه نویسندگان خارجی تبار منطقه دعوت شوند که آثار خود را برای بررسی به این هیئت بفرستند. پس از این بررسی ها می توان آثار برتر را برگزید و نویسندگان آن ها را برای شرکت در برنامه های جشنواره دعوت کرد.
*جواد طالعی، شاعر، نویسنده و روزنامه نگار آزاد با بیش از ۴۰ سال سابقه روزنامه نگاری حرفه ای از سال ۲۰۰۰ میلادی به این سو مسئولیت دفتر اروپائی شهروند را به عهده دارد. او همزمان با رسانه های معتبر فارسی زبان دیگر مثل بی بی سی، رادیو فرانسه، دویچه وله و سایت های اینترنتی متعدد همکاری داشته است.
