* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
فیبرومیالژی سندرومی است همراه با درد تمام بدن و خستگی شدید و مشکلات خواب. این سندروم مشکلات جدی تولید نمی کند ولی بسیار اذیت کننده است و باعث می شود که شخص مبتلا نتواند فعالیت های روزانه اش را کاملاً انجام دهد و یا به شغل تمام وقت بپردازد. این سندروم از سال ۱۹۹۲ توسط سازمان بهداشت جهانی به عنوان بیماری شناخته شده است ولی متاسفانه هنوز به خوبی شناخته و فهمیده نشده است. با این که دردها واقعی و شدیداً مزاحم است پزشکان نتوانسته اند انفلاماسیون یا صدماتی را در بدن پیدا کنند که علت آن را بیابند به همین دلیل فیبرومیالژی در جامعه علمی مورد بحث است تا حدی که پزشکان وجود آن را قبول نداشتند.
امروزه به نظر می رسد که بعضی عوامل فیزیولوژیک مثل ناهنجاری های دستگاه عصبی یا تغییرات هورمونی و غیره با مشکلات ژنتیک یا عوامل خارجی مانند عفونت یا صدمات ضربه ای ممکن است در آن موثر باشند. علت واقعی آن هنوز مشخص نیست.
کلمه فیبرومیالژی از کلمه فیبرو برای فیبروز و میو به معنای عضله و آلژی نشان دهنده درد تشکیل شده ولی این کلمه مورد قبول بعضی از پزشکان نیست.
آمار نشان می دهد که در کشورهای صنعتی ۲ تا ۶ درصد مردم به آن مبتلا می شوند. در کانادا نهصد هزار نفر به آن مبتلا هستند.
تشخیص
بر اثر داشتن علائم زیاد و شبیه به هم و یا همراهی با بیماری های دیگر مانند رماتیسم های مفصلی، سندروم خستگی مزمن، سندروم روده حساس، میگرن و غیره تشخیص فیبرومیالژی سخت می شود و هم چنین در آمریکای شمالی بیمار مبتلا باید حداقل ۵ سال و یک دوجین ویزیت های پزشکی انجام بدهد تا تشخیص فیبرومیالژی داده شود و پزشک قبل از تشخیص آزمایش های مکمل خون و عکسبرداری تجویز می کند تا اگر بیماری های دیگری وجود دارند به نحوه دیگری درمان شوند.
کالج آمریکایی Rheumatology دو عامل را برای تشخیص پیشنهاد کرده که توسط یک کمیته بین المللی مورد قبول قرار گرفته و در تمام کشورها با آن بیماری را تشخیص می دهند:
ـ وجود دردهای منتشر در بدن به مدت بیشتر از سه ماه. درد باید در هر دو طرف بدن (چپ یا راست) وجود داشته باشد در بالا و پایین کمربند و ستون فقرات (در ۱۱ نقطه از ۱۸ محلی که معمولاً درد وجود دارد).
ـ سندروم خستگی مزمن همراه با خستگی شدید و دردهای عضلانی و مفصلی شباهت زیادی به فیبرومیالژی دارد و به آسانی نمی توان فرقی بین آن ها قائل شد و تفاوت این دو بیماری این است که در سندروم خستگی مزمن خستگی شدیدتر است و در فیبرومیالژی دردها.
بیماری های همراه: بیماری های زیر در اغلب موارد همراه با فیبرومیالژی دیده می شوند، سردرد، مشکلات روده بزرگ مثل روده ملتهب، سندروم ساق پای بی قرار، مشکلات چشمی و لرز.
علل
علل به وجود آمدن این سندروم هنوز شناخته نشده با این که فیبرومیالژی باعث تولید دردهای مزمن می شود ولی هیچ صدمه ای بر روی عضلات دیده نمی شود که بتواند علت درد را مشخص کند و عوامل زیادی می تواند منشاء آن باشد.
هپیوتزهای مختلفی در این باره وجود دارد که به چند تای آن می پردازیم.
*خستگی محور هیپوتالامو، هیپوفیزو، سوررنال (فوق کلیوی) یا محور استرس
به نظر می رسد که در نزد افرادی که آمادگی برای بیماری دارند یکی از دو عامل زیر بسیار مهم است:
ـ اگر در کودکی یا نوجوانی یک حادثه احساسی روانی اتفاق افتاده باشد که باعث استرس قوی شده باشد، مثل مورد تجاوز جنسی قرار گرفتن معمولاً در خانواده.
ـ در بزرگسالی معمولاً در سنین ۳۰ تا ۵۰ سالگی بر اثر یک استرس قوی جدید شخص به طرف بیماری کشیده می شود که معمولاً در افراد مبتلا دیده می شود.
ـ کم شدن قدرت تحمل درد، افراد مبتلا به بیماری فیبرومیالژی زودتر درد را احساس می کنند تا دیگران و دستگاه عصبی آنها به طور غیرطبیعی به عوامل خارجی جواب می دهد. یک فشار خفیف پیام های درد را به مغز می فرستد و باعث حساس بودن به درد بر اثر بدکاری بعضی از نواحی مغز و غیر طبیعی بودن پیام وارده می شود.
ـ غیرطبیعی بودن فیزیولوژی دستگاه عصبی: چندین مطالعه کم شدن مقدار neurotransmitters مانند گلوتامات یا سروتوئین را در بیماران نشان داده، همین طور غیرطبیعی بودن هورمون ها در هیپوفیز، تالاموس و در مغز بیماران وجود دارد ولی هیچ کدام از این ها به تنهایی عامل بیماری نیست.
ـ عوامل ژنتیک: امروزه ثابت شده که فیبرومیالژی یک علت ژنتیک هم دارد و چندین نفر در یک خانواده مبتلا هستند و ژن های مختلفی می توانند حامل بیماری باشند ولی مطالعات در این باره نتایج قانع کننده تا به حال نداشته است.
عوامل دیگری که ممکن است در بیماری موثر باشند
ـ عوامل بیولوژیکی مانند مشکلات متابولیک که حساسیت به درد را شدید می کند، همراهی آن با استرس، نگرانی و دپرسیون شناخته شده است.
ـ کمبود مزمن خواب آسایش بخش و ترمیم کننده، بدخوابی ممکن است تنها سیمپتوم نباشد ولی یک عامل بیماری هم باشد.
ـ عوامل خارجی: بیماری های عفونی مانند هپاتیت B یا C و یا بیماری لیم. در حدود ۱۰ درصد بیماران مبتلا به فیبرومیالژی قبل از شروع سیمپتوم های بیماری شان مبتلا به یک بیماری عفونی شده بودند.
در بیشتر موارد یک صدمه شدید بدنی مانند تصادف باعث شروع بیماری شده، تصادفات اتوموبیل که باعث ضربه گردنی و صدمه به مهره های گردنی شده اند. صدمات احساسی هم می توانند باعث بیماری بشوند مثل مورد استفاده قرار گرفتن جنسی و یا حوادث سنگین مثل مورد حمله قرار گرفتن و یا در محل انفجار بودن در هنگام جنگ و امثالهم.
چندین مطالعه نشان داده که رابطه ای بین فیبرومیالژی، نگرانی و دپرسیون در یک سوم بیماران دیده شده است. نگرانی ها اغلب قبل از شروع درد در نزد سه چهارم بیماران وجود داشته در صورتی که دپرسیون اغلب پس از شروع دردها دیده می شود. افراد مبتلا به فیبرومیالژی دارای وضع روانی خاصی هستند و بدبینی شدید و غلو کردن مخصوصاً در احساس درد دارند که خود همین حالات باعث شدت درد و احساس عدم قابلیت و نگرانی بیشتر می شود.
باید دانست که دپرسیون مزمن باعث تولید درد و دردهای مزمن باعث تولید دپرسیون می شوند که این دو با فیبرومیالژی رابطه مستقیم دارند.
علائم
علائم در اشخاص مختلف متفاوت است و یکسان نیست. عواملی مانند وضعیت هوا ساعت مختلف روز، میزان استرس شخص و فعالیت های بدنی عواملی هستند که بر روی شدت بیماری و کم و زیادی آن اثر دارند.
ـ دردهای عضلانی در بدن که می تواند ماه ها طول بکشد و همراه با سختی عضلات باشد. بعضی مناطق بدن با لمس کردن دردناک می شوند و در شرایط بسیار شدید تماس با بدن شخص عامل درد می شود.
ـ خواب ناکامل که باعث استراحت بدن نمی شود همراه با سختی عضلات در بیدار شدن.
ـ خستگی دائمی در تمام روز
ـ سردردها و میگرن های شدید که می تواند بر اثر فشار و عضلات گردنی و شانه ای و یا بدکاری راه های طبیعی کنترل درد در بدن باشد.
ـ سندورم روده ملتهب، شکم روش، یبوست و دردهای شکمی.
ـ حالت افسردگی یا نگرانی (در یک سوم بیماران فیبرومیالژی دیده می شود)
ـ عدم تمرکز
ـ پرکاری احساسات حواس پنج گانه مانند حساس بودن شدید در مقابل بوهای مختلف، نور، سرو صدا، تغییرات درجه هوا و از همه بیشتر احساس درد در تماس با بدن شخص
ـ احساس خواب رفتن و مور مور شدن و بی حسی در دست و پا
ـ پریودهای دردناک
ـ سندروم مثانه ملتهب
بخش دوم و پایانی هفته ی آینده
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی Kisangani است.
