* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
بیماری آلزایمر یک بیماری دژنراتیو(پس رونده) بر اثر بالا رفتن سن است که به تدریج هوش و حواس شخص بیمار را از بین می برد و این به علت از بین رفتن تدریجی سلول های عصبی در قسمتی از مغز که مرکز حافظه و گفتار است می باشد.
با گذشت زمان شخص مبتلا بیشتر و بیشتر در به یاد آوردن و شناسایی اشیاء و چهره ی اطرافیانش مشکل پیدا می کند و معانی کلمات و این که در کجا قرار دارد را از دست می دهد. بیماری آلزایمر یک نوع بی عقلی است که در نزد افراد مسن شیوع دارد و تقریباً ۶۵ درصد دیوانگی ها را در بر می گیرد. کلمه دیوانگی که اینجا به کار رفته منظور مشکل سلامتی مغز است که به طور غیر قابل برگشت فعالیت های خود را از دست می دهد و به طور مشخص در آغاز بیماری به آهستگی ولی تدریجی شخص مبتلا حوادث اتفاق افتاده اخیر را از یاد می برد.
فرق بین پیر شدن طبیعی و بیماری آلزایمر
Jude Poirier دانشمند مرکز دانشگاهی بخش سلامتی مغزی دانشگاه داگلاس چنین می گوید:
در سنین ۴۰ ـ ۳۰ سالگی به بعد به تدریج هر ده سال بین ۴ تا ۱۰ درصد نرون های ما از بین می روند و اگر می توانستیم ۱۵۰ تا ۱۶۰ سال زندگی کنیم همه مان دچار آلزایمر می شدیم. همین طور بیماری پارکینسون، زیرا اگر سلول های مرکز حرکات ۷۰ تا ۸۰ درصد از بین بروند دچار پارکینسون و اگر در مرکز حافظه این اتفاق بیفتد دچار آلزایمر می شویم. این مسئله در پیری طبیعی اتفاق می افتد ولی چون ما به این سنین نمی رسیم باید در نظر داشت که این بیماری ها نوعی پیر شدن زودرس است که در سنین ۶۵ ـ ۶۰ سال پیش می آید.
بیماری آلزایمر در حدود یک درصد اشخاص ۶۵ تا ۶۹ و ۲۰ درصد اشخاص ۸۵ تا ۸۹ و ۴۰ درصد افراد ۹۰ تا ۹۵ سال را مبتلا می کند. به نظر می رسد که از هر ۸ نفر مرد یک نفر و از هر ۴ نفر زن یک نفر در طول زندگی به آن دچار می شوند. علت دو برابر بودن زنان بیمار نسبت به مردها این است که زنان عمرشان طولانی تر است و در نتیجه امکان دچار شدن بیشتری دارند. به علت افزایش طول عمر بیماری بیشتر دیده می شود و به نظر می رسد که در ۲۰ سال آینده در کانادا تعداد بیماران دو برابر بشود.
علل
برای اکثر بیماران بیماری آلزایمر به علت همکاری چندین عامل مختلف تولید می شود که پیری عامل اولیه آن است. بیماری های قلبی ـ عروقی، فشار خون بالا، کلسترول بالا، و چاقی عواملی هستند که به پیشروی بیماری کمک می کنند. احتمال است بیماری های عفونی و مواد سمی هم در بعضی مواقع از علل کمک کننده باشند. تماس مداوم با آلومینیوم که در آب نوشیدنی، ظروف آشپزخانه و غذاها وجود دارد، طبق مطالعاتی که تا امروز انجام شده، گویا تأثیر زیادی ندارد. طبق مطالعات اخیر بیماری بیشتر در نزد افرادی دیده می شود که آمادگی ژنتیکی دارند و مطالعات جدید نشان می دهد که حدود ۶۰ درصد بیماران مبتلا به آلزایمر حامل ژن APOE4 هستند.
البته نوعی بیماری آلزایمر ارثی نیز وجود دارد ولی فقط ۸۰۰ فامیل در دنیا شناخته شده اند و فرزندان این فامیل ها ۵۰ درصدشان مبتلا به بیماری می شوند. حتی اگر چند عضو یک فامیل هم مبتلا شده باشند نمی توان آن را یک بیماری ارثی نامید.
تغییر حالت دادن مغز
Dr Alois Alzheimer متخصص اعصاب اهل آلمان که نام بیماری از اوست در سال ۱۹۰۶ در حال اتوپسی زنی که بر اثر جنون مرده بود متوجه شد که در مغز جسد پلاک های غیرطبیعی و درهم رفتگی سلول های عصبی وجود دارد که بعد به عنوان علائم فیزیولوژیکی مهم بیماری آلزایمر شناخته شد.
سه عامل مهم فیزیولوژیکی در مغز افراد مبتلا دیده می شود:
۱ـ تجمع پروتئین (بتا آمیلوئید) در مناطق کورتیکال مغز، این پروتئین ها تولید پلاک هایی می کنند که باعث مرگ نرون ها (سلول های عصبی) می شوند.
۲ـ تغییر حالت دادن پروتئین های اصلی مغز، به طوری که نرون ها در هم پیچیده شده و تغییر حالت می دهند.
۳ـ انفلاماسیون
در حال حاضر درمانی وجود ندارد که بتواند این تغییر حالت های پاتولوژیک را به حالت اولیه برگرداند.
پیشرفت بیماری
پیشرفت بیماری به تدریج در چندین سال انجام می شود و این پیشرفت در همه افراد یکسان نیست. بیماری معمولاً در حدود ۶۰ سالگی شروع می شود و وقتی تشخیص داده شد امکان زنده ماندن بیمار بین ۸ تا ۱۲ سال است. هر چه بیماری در سن بالاتری شروع شود سرعت پیشرفت آن بیشتر است. اگر بیمار در سن ۶۰ تا ۶۵ سالگی مشخص شود امید زنده ماندن بیمار ۱۲ تا ۱۴ سال است و اگر در سنین بالاتر به وجود آید امید زنده ماندن بین ۵ تا ۸ سال است.
ـ بیماری در مرحله سبک: کم حافظه گی گاه گاهی دیده می شود و خاطرات کوتاه مدت فراموش می شود و شخص اطلاعات جدید درباره مثلاً یک شماره تلفن جدید را به خاطر نمی آورد و شخص مجبور است در یک دفترچه کوچک یادداشت بردارد و یا از اطرافیانش سئوال کند.
در این مرحله هنوز مشخص نیست که آیا بیماری آلزایمر است یا نه. با گذشت زمان این علائم می تواند ثابت بماند و یا بهتر شود. وقتی تشخیص داده می شود که فعالیت های دیگر مغزی به خوبی کار نکنند و شخص مشکلاتی در حرف زدن، تشخیص اشیاء، تعادل حرکات و غیره پیدا کند.
ـ بیماری در مرحله متعادل: بیمار به تدریج دچار اشکالاتی در انتخاب کارهایش می شود و تصمیم گیری برایش سخت تر می شود مثلاً به تدریج کنترل حساب پول و خرجش را از دست می دهد و نمی تواند برای کارهای روزانه خود تصمیم بگیرد و به تدریج نمی تواند مطالب جدید را یاد بگیرد و به خاطر داشته باشد ولی خاطرات نوجوانی و جوانی را به خوبی به یاد دارد.
از مرحله اوائل تعادل تا تعادل پیشرفته یک مرحله عبوری وجود دارد که گاهی مشکلات اخلاقی غیرطبیعی در شخص دیده می شود مثلاً شخص دچار خشونت و یا گفتار کلمات زشت و ناهنجار می شود.
ـ مرحله پیشرفته بیماری: در این مرحله بیمار باید تحت مواظبت دائمی و یا اقامت در مراکز بهداشتی مخصوص باشد، و مشکلات روانی شروع می شود، دیدن و شنیدن تصورات خیالی و ترسیدن از آنها، که بیمار با از دست دادن حافظه و جهت یابی به آن دچار می شود، و اگر تحت مراقبت نباشد می تواند ساعت های طولانی در حالت آوارگی و بیهودگی قرار بگیرد و بدون این که بفهمد کجا می رود به راه رفتن ادامه دهد.
بیمار در هر مرحله از بیماری می تواند به علت بیماری دیگری بمیرد ولی در مرحله پیشرفته آلزایمر یک بیماری کشنده حساب می شود مانند سرطان. علت مرگ بیشتر بیماران پنومونی است که بر اثر اشکال در بلع به وجود می آید و مقداری از آب دهان و یا مواد غذایی و نوشیدنی از راه لوله های تنفسی وارد ریه ها شده و تولید عفونت می کند و این بر اثر پیشرفت بیماری به وجود می آید.
تشخیص
پزشک باید نتیجه آزمایشات پزشکی مختلفی را مطالعه کند تا بتواند تشخیص بدهد. اول از همه می خواهد بداند چگونه و در چه مواردی کمبود حافظه و مشکلات دیگری در زندگی شخص پیش می آید و چگونه روی زندگی روزانه او اثر می گذارد. بعد نیاز به آزمایشات پزشکی دیگر است تا مشخص شود این علائم بر اثر بیماری و یا مشکلات سلامتی دیگر مانند کمبود ویتامین B12 و یا بدکاری غدد تیروئید، یک سکته خفیف مغزی و یا دپرسیون و غیره نیست.
آزمایش های نشان دهنده قدرت درک و فهم شخص که شامل، تست های بینایی، نوشتن، حافظه و پیدا کردن راه حل برای مشکلات و غیره است و در صورت لزوم پزشک می تواند پیشنهاد کند شخص یک آزمایش تصویری مغزی برای دیدن ساختمان و فعالیت قسمت های مختلف مغز انجام دهد که شامل یکی از آزمایشات زیر می شود.
۱ ـ CT scan که یکسری عکسبرداری از مغز توسط اشعه ایکس انجام می شود.
۲ـ MRI که جای اشعه ایکس از نیروی مغناطیسی استفاده می کند و تصاویری بسیار دقیق تر و متفاوت تر از CT scan تولید می کند.
PET scan یک ماده رادیو اکتیو به بدن تزریق می شود که نشان دهنده فعالیت های مغز است و قسمت های مختلف مغز بر اثر درجه تحریک شده به رنگ های مختلف در روی اکران دیده می شوند، با همه این احوال امکان این که بیماری تشخیص داده نشود و پس از پیشرفت علائم مشخص شود هست. متاسفانه امروزه تشخیص صددرصد بیماری پس از مرگ و باز کردن جمجمه و مطالعه مغزی داده می شود.
امید برای تشخیص بهتر
مطالعات زیادی برای تشخیص بهتر بیماری در مراحل اولیه انجام می شود که شاید روزی بتوان در مرحله سبک بیماری آن را تشخیص داد. فعلاً بیماری موقعی تشخیص داده می شود که چند سالی است که بیماری در مغز شخص نفوذ کرده است. یک آزمایش خون که توسط دانشگاه استنفورد پیدا شده می تواند تشخیص بدهد که شخص امکان زیادی دارد که در دو تا ۶ سال آینده دچار عوارض اولیه بیماری بشود. این آزمایش تا ۹۰ درصد دقیق است و میزان ۲۰ نوع پروتئین خون را نشان می دهد و باعث امیدواری برای عقب انداختن بیماری و یا آهسته کردن پیشرفت آن می باشد.
علائم
ـ خراب شدن حافظه کوتاه مدت به خاطر نیاوردن نام اشخاصی که جدیداً ملاقات شده اند و یا چیزهایی که اخیراً اتفاق افتاده است.
ـ اشکال در به خاطر آوردن مطالب جدید.
ـ اشکال در انجام کارهای معمولی روزانه مثل قفل کردن در با کلید، خوردن داروها، پیدا کردن اشیاء.
ـ اشکال در حرف زدن (پیدا کردن کلمات)
ـ اشکال و یا عدم قابلیت برنامه ریزی (پختن غذا ـ بودجه مخارج و غیره)
ـ از دست دادن تدریجی حس جهت یابی و یا درک وقت
ـ اشکال در تشخیص
ـ اشکال در تشخیص و درک حقایق کارهای روزمره
ـ اشکال در شناختن اشخاص
ـ از دست دادن حافظه دور (بیاد نیاوردن خاطرات کودکی و جوانی)
ـ عوض شدن اخلاق و رفتار و شخصیت
ـ اشکال در حرف زدن
چه کسانی در خطر ابتلا هستند
ـ همه افراد ۶۰ سال به بالا، سن علت اصلی بیماری است.
ـ زنان
ـ اشخاصی که پدر، مادر، خواهر یا برادر آنها به بیماری آلزایمر دچار شده اند امکان ابتلای آنها ۱۰ تا ۳۰ برابر بیشتر از سایرین است.
علل در خطر بودن
ـ فشار خون سیستولیک
ـ کلسترول بالا
ـ دیابت که تحت درمان دارویی نبوده
ـ استعمال دخانیات
عللی که به مهمی عوامل بالا نیستند
ـ صدمات وارده به جمجمه، که با بی هوشی همراه باشند مثل صدمات وارده به سر بوکسورها یا بازیکنان هاکی.
ـ چاقی
ـ داشتن سابقه دپرسیون
بخش دوم و پایانی هفته ی آینده
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
ataansari@videotron.ca
