دژ اژدها پیکر ـ لار/جعفر سپهری

ایرانگردی

سپاهان به گودرز گشواد داد

به گرگین میلاد هم “لاد” داد

گویند که کیخسرو فرمانروای دانای ایرانی، منشور فرمانروایی بر این منطقه را به گرگین میلاد، پهلوان بزرگ ایرانی داد. نسب میلاد به بیست و سه پشت به پارس بن پهلو بن سام بن نوح می‌رسد. گرگین میلاد بنیانگذار شهری شد که به نام پسر بزرگ و جانشین او به (لاد) شهرت یافت. خاندان میلاد تا سال ۱۰۱۵ هجری خورشیدی و اتحاد دوباره ایران در زمان صفوی، در این منطقه نزدیک به دو هزار سال فرمانروایی کردند و بخشی هر چند کوچک از ایران بزرگ را از یورش‌های خون‌بار بیگانگان در امان نگاه داشتند. آثار باستانی شهر نشان می‌دهد که دست کم نزدیک به دو هزار سال از پی‌ریزی ساختار کنونی شهر کهن گذشته ‌است و زمان آن به مهرداد پادشاه توانای اشکانی می‌رسد. تمامی کاریزها و قنات‌های منطقه پیشینه‌ای بیش از یکهزار و پانصد سال دارند. این شهر در بخش جنوبی رشته کوه سربلند زاگرس، پلی ارتباطی بوده که مهم‌ترین بندر ایران در کرانه شمالی خلیج فارس به نام سیراف را به شهرهای مرکزی کشور پیوند می‌داده است

جعفر سپهری در پیرسرخ لار

.

از لار در تاریخ تبری با نام اَلار (به معنی سرزمین بلند که با واژه ایلام از یک ریشه است) و در متن‌های ارمنی پیش از اسلام با نام گِلار و گِلاره یاد شده است. از این رو مشخص می‌شود که نام کنونی آن برگرفته از نام پیش از اسلام است که در طول زمان، به دلایل گوناگون، تغییر شکل یافته ‌است. منطقه لارستان پیش از اسلام، به دلیل وجود آتشکده کاریان فارس و نیز پیوند راه دریایی ادویه به جاده ابریشم، به ویژه گذرگاه جاده‌های کاروان‌رو شمالی مسیر مهمترین بندر ایران در شمال خلیج فارس، سیراف، دارای اهمیت خاصی بوده ‌است و همین امر باعث شده تا در دوران اشکانیان مراکز شهری گوناگونی پیرامون آن به وجود آید که از آن جمله می‌توان شهرهای اسیر (ایراهستان باستانی) ، اشکنان، خنج، کاریان و فرشته جان را نام برد.

لار تنها منطقه فارس است که هنوز به زبان کهن پارسی (شکل دگرگون شده پهلوی باستان) سخن می‌گویند. این زبان خویشاوندی ژرفی با زبان‌های کردی و لری دارد. در دیگر نقاط استان فارس زبان مردم، فارسی دری با لهجه‌های گوناگون است.

بر فراز شهر دژ اژدهاپیکر با پیشینه از دوران ساسانی بر روی تپه‌ای در جانب شمالی شهر ساخته شده است. بین این تپه و تپه‌ای که «دژ نارین» بر روی آن ساخته شده، دره ای تنگ وجود دارد که مسیر رودخانه فصلی (وروند) است. در زمان ساسانیان، توسط مهندسان و فن‌سالاران ایرانی، بر روی این رودخانه و بین دو تپه سدی سقف‌دار بسته شد تا هم آب ذخیره شود و هم از تبخیر آن جلوگیری شود. این تنها آثار ساختمان سد سقف‌دار از جهان باستان است. این ساختار شکوه دانش مهندسی و ریاضی ایران باستان را به خوبی نشان می‌دهد.

استحکامات و تأسیسات داخلی آن چنان محکم و استوار بوده ‌است که در قدیم آن را طلسم کیانی می‌نامیده‌اند. این دژ از غروب آفتاب ساسانی تا یکپارچگی ایران در دوران صفوی به مدت یک هزار سال استقلال خود و این منطقه را حفظ کرد. بر فراز این کوه چاهی از دل سنگ تراشیده شده که به دولاب مشهور است و درباره آن داستان‌ها و افسانه‌های بسیاری گفته شده است.

آرامگاه مادر نادرشاه در ضلع شرقی دژ اژدها پیکر، بقایایی از یک ساختمان مربع شکل به جا مانده که به مزار مادر نادر شاه، مشهور است.

آتشکده کاریان یا آذرفرنبغ با ارتفاع تقریبی ۲۰ متر در مسیر کاریان. این آتشکده یکی آتش‏های سه‌گانه زردشتی ویژه موبدان، بوده است. ساسان نیای بزرگ اردشیر بابکان سرپرستی این آتشکده را بر عهده داشته و ساسانیان همواره علاقه خاصی به آن داشته‏اند. بر کتیبه‏ای به زبان پهلوی نگاشته‏اند که سی هزار دینار هزینه ساختمان آن شده‌ است. این آتشکده تا سده چهارم هجری روشن بوده است و پیروان دین زرتشت پیرامون آن زندگی می‌کردند. در این منطقه مراسم سوگواری نماد بیگناهی در ایران باستان به نام سوگ سیاوش و یا سووشون با شکوه فراوان برگزار می‌شده است.

قلعه دختر (آناهیتا) از دوران هخامنشیان دژی وجود دارد که آن را «قلعه دختر» می‌نامند. روایت است که دختر پادشاهی که حاکم این منطقه بوده ‌است در آن قلعه سکونت داشته ‌است. برطبق یافته‌های دانشمندان، ساختارهایی که نام دختر بر خود دارند مانند قلعه دختر، پل دختر، بیدخت، قزقلعه و …. نیایشگاه‌های ایزدبانوی آب‌ها، آناهیتا بوده‌اند. شاید بتوان شَروِه خوانی زنان لارستان در سوگواری‌ها را، برگرفته از نیایش و باران‌خواهی و درخواست آب از ایزدبانو آناهیتا در دوران خشک‌سالی و کم‌آبی دانست.

هم اکنون نیز رسم باران خواهی در شهر اوز و حومه چنین است که شبانه گروهی از زنان یا مردان به در خانه‌های مردم رفته و یک نفر خوش‌آوا، سرودهای درخواست باران را با صدای خوش می‌خواند و دیگران پاسخ می‌دهند. در پایان صاحب خانه به آنان پول، برنج، گندم، آرد، حبوبات و… هدیه می‌دهد و گروه نیز از گردآوری آن به پخت آش و هلیم می‌پردازند. باران‌خوانان پس از دریافت این هدایا می‌گویند: خانه بلندا بلند، پر از شربت و پر قند.

خود شهر اوز و دژ کهن کلاتو بر فراز آن ریشه در دوران شکوهمند هخامنشیان دارد. چاه‌های درپوش‌دار و کاریزهای سنگی اَنوِه در زمان فرمانروایی چیش‌پیش هخامنشی نیای بزرگ کوروش کبیر ساخته شده‌اند.

پیرسرخ ساختاری است هشت ضلعی از دوران ساسانی که در دوران صفوی آرامگاه یکی از بزرگان صوفیه شده است. پیر به معنی مرد بزرگ و ارجمند است و پسوند سرخ وابستگی احتمالی آن به مزدکیان و خرم‌دینان را می‌رساند. این ساختار به احتمال زیاد آرامگاه یکی از بزرگان و رهبران نهضت سرخ‌جامگان، شاید آرامگاه خود مزدک، باشد. بنا بر گفته اهالی محل در هنگام حفاری پنجه‌ای زرین در آن یافت شده است.

باغ نشاط درکنار رودخانه فصلی به نام رودخانه خشک در مرکز شهر کهن لار قرار دارد. ساختار باغ مربوط به دوره صفویه بوده و در بر دارنده ساختمانی دو طبقه با زیرزمین است. در میانه شاه‌نشین، روزنه‌ای هشت ضلعی، شوادون، جهت نورگیری و تهویه هوای زیرزمین قرار دارد. زیرزمین این ساختمان در سالیان پیش به عنوان زورخانه سنتی تغییر کاربری داده است. این ساختمان به عنوان دارالحکومه مورد استفاده بوده است. درکنار ساختمان، گرمابه‌ای با سقف هلالی و ستون‌های سنگی مارپیچ و آهک‌بری‌های زیبا واقع شده است. این باغ نیز از ویژگی‌های دیگر باغ‌های ایرانی برخوردار است.

بازار قیصریه یکی از آثار مهم معماری، بازرگانی و تاریخی استان دیرپای فارس محسوب می‌شود. منطقه لارستان بر سر راه جاده ادویه، از دیرباز به عنوان یک پل تجاری، بازرگانی مناطق مرکزی ایران را با دریای نیلگون جنوب، خلیج فارس، و از آنجا با هند و زنگبار برقرار می‌ساخته است. این منطقه از دوران شکوهمند اشکانیان دارای گمرگ‌خانه و بازاری بزرگ بوده است، اما زمان ساخت بازار کنونی احتمالا به سده هفتم و هشتم هجری خورشیدی می‌رسد که در زمان صفویه و زندیه بازسازی بنیادین شده است. این بازار شامل یک چهارسوق هشت ضلعی با سقف گنبدی و در چهارسو بوده که چهار بازار از آن منشعب می‌شوند. ارتفاع سقف آن حدود ۱۸ متر است. کتیبه‌ای به خط نستعلیق پیرامون چگونگی ساخت بازار در دهانه داخلی آن قرار داده شده است. بازار قیصریه شامل دو راسته بازار شرقی‌غربی و شمالی‌جنوبی است که در هر کدام ۲۴ دهانه حجره وجود دارد.

منطقه حفاظت شده هُرمود ـ هُرمد در شرق لار تنها زیستگاه قوچ مینیاتوری، کوچکترین نوع قوچ در جهان است. این منطقه همچنین زیستگاه جانورانی همچون بز، قوچ و میش لارستان، جبیر، پلنگ، کفتار، گرگ، روباه معمولی، شاه روباه، شغال، انواع گربه وحشی، تشی، خارپشت، هوبره، چاخ‌لق، کوکر، کبوتر، قمری، چکاوک، چک‌چک، جغد، زنبورخوار، سبزقبا، زرده پره، سنگ چشم، کبک، تیهو، انواع پرندگان شکاری، لاشخور، دارکوب و انواع پرندگان مهاجر همچون حواصیل، لک‌لک سیاه، اردک، آبچلیک و خزندگانی مانند مارمولک‌ها و مارها است. البته مواردی نیز در خصوص مشاهده یوزپلنگ و خرس سیاه گزارش شده است. از پوشش گیاهی این منطقه می‌توان به آکاسیا، کُنار، کهور، استنبراق، بادام کوهی، بنه، کیکم، زیتون، سرو کوهی، مورخش، گز، انار شیطان، قیچ، نخل، پامچال و … اشاره کرد.

* جعفر سپهری مدرس کامپیوتر در دانشگاه های آزاد، جامع علمی کاربردی و پیام نور و مدرس رسمی فدراسیون کوهنوردی و صعودهای ورزشی در زمینه “هواشناسی کوهستان” بوده است. او صدها مقاله در زمینه ی ایران شناسی و تاریخ علم در ایران به چاپ رسانده . سپهری از سال ۲۰۱۴ به کانادا مهاجرت کرده است.