مادر بهکیش، صبح روز ١٣ دی ١٣٩۴ در منزل مسکونی‌اش در تهران به جاودانه‌گی پیوست.
واکنشی که از جانب بسیاری از مردم و کنشگران سیاسی و اجتماعی در داخل و خارج کشور نسبت به انتشار این خبر و بازتاب آن در شبکه‌های اجتماعی نشان داده شد؛ حکایت از جایگاه، اهمیت و نقش مادر بهکیش داشت. در پیام‌ها و اظهار نظرات فراوان و متفاوتی که درباره‌ی مادر بهکیش مطرح می‌شد؛ بر جنبه‌های مختلفی از شخصیت و مبارزات ایشان انگشت گذاشته می‌شد، اما به جرأت می‌توان گفت:
آن‌چه که نقش محوری و مرکزی داشت، پی‌گیری و پابرجایی مادر بر دادخواهی و ساکت نماندن‌اش بود؛ در برابر ستمِ آشکاری که از جانب حاکمیتی جنایت پیشه، بر او و دیگر خانواد‌های زندانیان سیاسی رفته بود. او نه تنها در کنار «مادران خاوران» مبارزه‌اش را دنبال می‌کرد، بلکه فعالانه در کنار مادران و خانواده‌های جانباختگانِ خیزش ۸۸ و بعد از آن نیز به مبارزه‌اش ادامه می‌داد.
طبیعی است جمع ما (حقوق بشر و دمکراسی برای ایران، کانون خاوران، کمیته‌ی همبستگی با مادران جانباختگان در ایران و جمعی از فعالین منفرد و مستقل) که سال‌ها است برنامه‌های متفاتی را در رابطه با جان‌فشانان دهه‌ی۶۰ و قتل‌عام شده‌گان تابستان ۶۷ برگزار کرده، نمی‌توانست نسبت به رخت بربستنِ یکی از مادران مبارز و پی‌گیر که نقشی چشم‌گیر در تداومِ دادخواهی و ایستاده‌گی مادران خاوران داشت، بی‌تفاوت باشد. به باور ما، مادر بهکیش شایسته‌ی بیشترین گرامی‌داشت‌ها است؛ از این‌رو تصمیم گرفتیم که در ادامه‌ی برنامه‌هایی که طی سالیان و با مضمونِ دادخواهی و فراموش نکردنِ کشتار زندانیان سیاسی ایران برگزار کرده‌ایم؛ برنامه‌ای نیز در گرامی‌داشت مادران مبارز- به نماینده‌گی مادر بهکیش – برگزار کنیم. از سوی دیگر، با توجه به اینکه طی سال‌های دهه‌ی ۶۰ و بعد از آن، مادران مبارز بسیاری بر دادخواهی فرزندانشان پای فشردند و در این راه رنج زیادی تحمل کردند، برآن شدیم که برنامه‌مان را با محوریت مادر بهکیش، به «بزرگداشت همه‌ی مادران مبارز دهه ی ۶۰ و بعد از آن» اختصاص دهیم. به‌‌همین جهت در پیام‌مان، و نیز در خلال برنامه از مادران دیگر نیز یاد کردیم (بدون در نظر گرفتن ایدئولوژی بچه‌هایشان)!
علیرغم اینکه جهت‌گیری اصلی برنامه‌ی اخیر‌مان، همچون سایر برنامه‌های برگزار شده از طرف این جمع، طرح مسئله‌ی «دادخواهی» بود، اما این برنامه، ویژهگیهای خودش را هم داشت که با ویژه‌گی برنامه‌ی یادمان کشتار ۶۷ فرق می‌کرد. این ویژه‌گی‌ها، ما را در برابر چند سوال قرار می‌داد
:
– ما به‌عنوان فعالین سیاسی ـ اجتماعی که مضمون فعالیت‌ها‌مان نه ایدئولوژیک، بلکه آزادیخواهانه و فراگیر است، به جنبش دادخواهی مادران مبارز و سمبل آن مادر بهکیش چگونه نگاه می‌کنیم و از چه زاویه‌ای آن‌را ارج می‌گذاریم؟
– تفاوت نگاه ما و در نتیجه مضمون برنامه‌مان با نگاه احزاب و سازمان‌های ایدئولوژیک چیست؟ و یا حتی تفاوت نحوه‌ی برگزاری این مراسم در خارج کشور با داخل و زیر تیغ مستقیم سرکوب رژیم جمهوری اسلامی چگونه باید باشد؟
در برابر این سئوالات اما دو نکته برای ما کاملن روشن بود؛ اول اینکه: برنامه‌ی ما «مجلس ترحیم و عزاداری نیست!» و دوم اینکه: برنامه‌ی ما مانعی برای برگزاری سایر برنامه‌ها برای مادربهکیش – با مضامین متفاوت – از جمله: (مجلس ترحیم و عزاداری و خواندن آیات قرآن) در بر نخواهد داشت؛ چرا که یکی از ویژهگیهای شخصیت‌های اجتماعی این است که جریانات و افراد مختلف، با انگیزه‌ها و شیوه‌های متفاوت، و با گذر از محدوده‌های تنگ «گروهی، قومی، خانواده‌گی و جغرافیایی» یاد آنها را گرامی می‌دارند که هیچ‌کدام ناقض حق دیگری نیست.
با توجه به این نکته‌ها و نیز سئوالات مطرح شده در بالا، نظر ما بر این بود که محور برنامه‌ی بزرگداشت باید حول جنبش دادخواهی باشد و از جمله ویژهگیهای آن «غیر ایدئولوژیک بودن آن» است؛ بدین معنی که برای ما هیچ تفاوتی نمی‌کرد که مادر بهکیش و یا هر مادر دادخواهِ دیگری، مسلمان، مسیحی، بهایی، سکولار، کمونیست و یا مجاهد بود؛ و نیز هیچ فرقی نمی‌کرد که این مادران خواهان سرنگونی جمهوری اسلامی باشند و یا مخالف آن. همین‌طور هیچ تفاوتی نمی‌کرد که فرزندانشان چه گرایش فکری و ایدئولوژیکی داشتند، به چه سازمان و حزبی تعلق داشتند و ارزیابی‌شان از حاکمیت و برخورد با آن چه بود. آن‌چه که ستون جنبش دادخواهی را تشکیل می‌دهد، در شعار “نه می‌بخشیم و نه فراموش می کنیم!” تجسم می‌یابد. جنبشی که پرچم “محاکمه و مجازات آمرین و عاملین کشتار بهترین فرزندان مردم ایران” را (تا محاکمه‌ی آخرین نفر آنها) برافراشته می‌خواهد!
طبیعی است که کسانی هم با نظر ما موافق نباشند. مادر بهکیش و دیگر مادران را از “تبار” فلان گروه و بَهمان سازمان در نظر بگیرند و یا در فکرِ این باشند که مراسم یادبودش را در مسجد بگیرند و یا در سالنی با قرائت قرآن برنامه شان را شروع کنند. محور برنامه‌شان تنها روی شخصیت و زندگی مادر بهکیش و علائق و سلیقه‌های شخصی ایشان باشد. می‌توانند معتقد باشند که اجتماعی‌شدنِ شخصیت یک فرد و “طبیعتن” در سایه قرار گرفتنِ حریم خصوصی‌اش، نه به خاطر مبارزه‌اش برای دادخواهی است (که البته از مبارزه برای آزادی و برابری قابل تفکیک نیست)، بلکه از دخالت رژیمی ارتجاعی و ستمگر ناشی می‌شود، و یا کسانی بر این باور باشند که «ما» به‌عنوان مخالفین یک حکومت فاشیستی و سرکوبگر، از همان شیوه‌های دشمن‌مان برای پیشبرد اهداف سیاسی استفاده کردیم و تقدم حق فرزند- برای برگزاری مراسم مادر- را به‌جا نیاوردیم، چونکه این مادر متعلق به فرزندان خویش است. و یا عده‌ای معترض باشند که برنامه‌ی ما از محتوا خالی شد، چون در مورد هویت سیاسی‌ـ‌ایدئولوژیک فرزندان مادر بهکیش و یا دیگر مادران هیچ گفته نشد و ما را محکوم بدانند که هویت مستقل مادر و مادران را؛ نه بر اساس هویت سیاسی تشکیلاتی فرزندانشان، بلکه بر اساس مبارزه‌ی مستقل خودشان به رسمیت شناختیم و سعی کردیم آنها را با نام خودشان مطرح کنیم و از آن «فرهنگِ عهدِ عتیق» که مادران به نام فرزندانشان شناخته می‌شدند فاصله بگیریم. و یا اینکه بگویند مراسمی حزبی، خطی و ربطی برگزار کردیم که در آن هویت مادر را تحریف کرده‌ایم و از او کلیشه ساخته‌ایم.
آری، همه آزادند که قضاوت خود را داشته باشند. خوشبختانه فیلم برنامه و کلیپ‌های نمایش داده شده در آن موجود است و به‌زودی هم در معرض داوری مردم آگاه قرار می‌گیرد.
نکته‌ی دیگری که اشاره به آن ضروری است اینکه: بعد از روشن شدن تم برنامه، از جعفر بهکیش نه تنها به عنوان فرزند مادر، بلکه چون خود او نیز از فعالین سیاسی است برای ایراد سخنرانی دعوت کردیم. ایشان گفتند که چون من در فکر برگزاری مراسمی برای مادرم هستم، چند روزی به من فرصت دهید تا درباره‌ی آن فکر کنم. چهار روز بعد، مجددن با ایشان تماس گرفته شد. ایشان عذر خواستند و گفتند نمی‌توانند در برنامه سخنرانی کنند و همچنین خواستند که در روز برنامه، نامى از ایشان به‌عنوان یکى از حاضرین در جلسه برده نشود.
طبیعی بود که این موضوع، برای تعدادی از دوستان شرکت کننده در مراسم سئوال به وجود آورد. برخی از دوستان بعد از برنامه با مطرح نمودن سئوال‌شان، پاسخ خود را دریافت کردند، اما در چند مورد، بعنوان نمونه در فیس‌بوک و یا گزارش شهروند از این مراسم، دوستان بدون آگاهی از روند برگزاری این یادبود، عجولانه و غیراصولی اظهار نظرهای اشتباهی نمودند که این برای ما دور از انتظار بود.
بدیهی است که ما در این روزهای سخت، در کنار یارمان جعفر و خانواده‌ی بهکیش ایستاده‌ایم و وظیفه‌ی خود می‌دانیم که در روند هم‌یاری با جنبش دادخواهی، یاد و خاطره‌ی مادر بهکیش را همواره گرامی بداریم.
کمیته‌ی برگزاری برنامه‌ی یادبود مادر بهکیش
سه شنبه / ۹/ فوریه. ۲۰۱۶
