جشنواره ی فیلم برلین؛ متعهد به انسان و حقوق بشر/سپهر عاطفی

شنبه بیست فوریه ۲۰۱۶، شصت و ششمین جشنواره‌ی فیلم برلین با معرفی برگزیدگان به کار خود پایان داد. بیست و سه فیلم در بخش مسابقه‌ی برلیناله حضور داشتند که از این میان هجده فیلم از جمله «اژدها وارد می‌شود» از ایران برای خرس طلا رقابت می‌کردند.

در نهایت این فیلم مستند «آتش روی دریا» محصول مشترک ایتالیا و فرانسه بود که خرس طلایی را برای کارگردانش جیانفرانکو روسی به ارمغان آورد

.

لامپدوسا جزیره‌ای در دریای مدیترانه ورودی اصلی بسیاری از پناهجویان شمال آفریقا به ایتالیا است. روسی اما همان‌قدر که ورود سخت و جان‌فرسای پناهجویان را به تصویر می‌کشد، روزمرگی‌ ساکنان این جزیره‌ی وحشی را نیز نشان می‌دهد. همچنان که روزانه ده‌ها نفر در میان آب‌های خروشان مدیترانه غرق می‌شوند یا نیمه‌جان به ساحل می‌رسند، کودکان تیروکمان می‌سازند و کاکتوس‌ها را سوراخ می‌کنند و زنان خانه‌دار برای همسران ماهی‌گیرشان به رادیو آهنگ‌های عاشقانه درخواست می‌دهند. «آتش در دریا» نشان می‌دهد چگونه در حالی که عده‌ای با آخرین رمق برای زنده ماندن تلاش می‌کنند، زندگی برای دیگران روند معمول خود را طی می‌کند

.

امسال اما مستند دیگری نیز در بخش مسابقه به نمایش درآمد. «روزهای صفر» تازه‌ترین ساخته‌ی الکس گیبنی مستندساز پرکار آمریکایی به جنگ سایبری و خطرات ناشی از آن می‌پردازد. این مستند که در ساختاری تحقیقی، خبرنگاری و به همراه مصاحبه با کارشناسان امنیتی و نیروهای اطلاعاتی سابق آمریکا و اسرائیل ارائه می‌شود به ماجرای حمله‌ی سایبری به تاسیسات اتمی ایران در سال ۸۹ می‌پردازد. «روزهای صفر» با انتقاد از عدم پاسخگویی دولت‌های آمریکا و اسرائیل، درباره‌ی عواقب جنگ سایبری که جنگ آینده نیز هست هشدار می‌دهد. داستان فیلم با توافق اتمی ایران و غرب به پایان می‌رسد که نشان از نگاه مثبت گیبنی به «دیپلماسی» به عنوان جایگزین برای هر جنگی است. الکس گیبنی در کنفرانس مطبوعاتی گفت که دوست دارد فیلم‌هایش در همه‌ی دنیا دیده شوند، اما مخصوصا برای این فیلم امیدوار است «روزهای صفر» در ایران نمایش داده شود.

اما فیلمساز مطرح بوسنیایی دانیس تانوویچ که با فیلم «مرگ در سارایوو» به برلین آمده بود، موفق به کسب جایزه بزرگ هیئت داوران شد. تانوویچ که سابقه‌ی بردن اسکار برای اولین فیلم خود «سرزمین هیچکس» را دارد پیش از این نیز و در سال ۲۰۱۳ خرس نقره‌ای ویژه هیئت داوران را برای فیلم «قسمتی از زندگی یک آهن جمع کن» برده بود

.

سوپرایز بزرگ شب جوایز اما فیلم «هدی» بود. هدی یک جوان تونسی است که پیش از این مادرش مسیر زندگی او را تعیین کرده است، اما پس از آشنایی با دختری مستقل دست به عصیان می‌زند و سعی می‌کند برخلاف جریانی که خانواده و جامعه برای او انتخاب کرده، پیش برود. مجد مستوره بازیگر نقش هدی موفق به کسب خرس نقره‌ای بهترین بازیگر نقش مرد شد. مستوره در کنفرانس مطبوعاتی گفت که زندگی گاهی خیلی بامزه است، سال پیش این موقع نمی‌دانستم باید با زندگی‌ام چکار کنم، اما حالا با یک خرس نقره‌ای اینجا نشسته‌ام. محمد بن عطیه نیز جایزه‌ی ۵۰ هزار یورویی بهترین فیلم اول را برای کارگردانی «هدی» دریافت کرد.

ترینه دیرهولم برای بازی در فیلم «کمون» خرس نقره‌ای بهترین بازیگر زن را از دستان مریل استریپ رییس هیئت داوران دریافت کرد. «کمون» تازه‌ترین ساخته‌ی فیلم‌ساز تحسین شده‌ی دانمارکی، توماس وینتربرگ برخلاف انتظار نتوانست برلیناله را به اوج برساند. اریک با بازی اولریش تامسن در دانشگاه کپنهاگ معماری درس می‌دهد. او که خانه‌ی بزرگ و قدیمی پدرش را به ارث برده است توسط همسرش متقاعد می‌شود که به همراه فرزندشان و گروهی از دوستان یک خانه‌ی اشتراکی درست کنند. مدلی که ظاهرا در دهه‌ی هفتاد میلادی در دانمارک و بعضی از کشورهای اروپایی محبوب و متداول بوده است، اما پس از مدتی کوتاه تغییراتی در رابطه‌ی اریک و آنا رخ می‌دهد که ادامه‌ی زندگی در کمون را برای آن‌ها مشکل می‌کند. وینتربرگ پس از نمایش فیلم گفت که دوران کودکی‌ش در یک خانه‌ی اشتراکی شبیه آن‌چه در فیلم بود زندگی کرده است. از نکات قابل توجه حضور هلنا نوی‌مان همسر وینتربرگ در این فیلم است.

توماچ واسیلفسکی برای فیلم «ایالات متحده عشق» از لهستان برنده‌ی بهترین فیلمنامه شد. همچنین خرس نقره‌ای بهترین کارگردانی به میا هنسن لاو برای فیلم «آینده» رسید. آینده روایتگر دوره‌ی مهمی از زندگی ناتالی با بازی تاثیرگذار ایزابل هوپر است. او یک معلم فلسفه است که در آستانه‌ی میان‌سالی ناگهان از قید بسیاری از مسئولیت‌هایش رها می‌شود. همسرش به او می‌گوید که به زن دیگری دلبسته است و به زودی زندگی جدیدی را با او شروع خواهد کرد. فرزندانش مستقل می‌شوند و مادرش پس از دست و پنجه نرم کردن با تنهایی و بیماری می‌میرد. شرایط جدید آزادی ناگهانی و تنهایی را به او هدیه می‌کند، دو موردی که او سال‌ها با آن بیگانه بوده است ولی حالا از آن گریزی ندارد. فیلم اشاره‌های زیادی به کتاب‌ها و فلاسفه‌ی مختلف دارد که تماشای آن را برای علاقه‌مندان جذاب می‌کند. در این میان ورود ناتالی به سینمایی که فیلم «کپی برابر اصل» عباس کیارستمی را نمایش می‌دهد جالب توجه است.

یانگ چائو فیلمبردار تایوانی نیز خرس نقره‌ای اثر برجسته‌ی هنری را برای فیلمبرداری فیلم «جریان مخالف» دریافت کرد. فیلم هشت ساعتی «لالایی برای راز غم‌انگیز» برنده‌ی خرس نقره‌ای بهترین فیلم با چشم‌اندازی نوین شد. این فیلم که محصول مشترک فیلیپین و سنگاپور است و از نظر مدت زمان یک رکورد برای برلیناله به حساب می‌آمد با یک توقف یک ساعته در میان فیلم به نمایش درآمده بود. در نهایت برلیناله با توجه ویژه به جنگ و بحران پناهجویی ثابت کرد همچنان به اصول خود یعنی توجه ویژه به حقوق بشر و انسان متعهد است.

هیاهوی بسیار برای هیچ

!

کشف فیلم‌های مستقل از سرتاسر دنیا و در بخش‌های جانبی جشنواره یکی از لذت‌های علاقه‌مندان به سینما در دوره‌ی ده روزه‌ی برلیناله است. بخش پانوراما که معمولا فیلم‌های محبوب و موفق جشنواره‌ها و کشورهای مختلف را نمایش می‌دهد امسال شاهد نمایش فیلم‌هایی از جشنواره‌ی ساندنس کانادا بود. «هیاهوی بسیار برای هیچ» ساخته‌ی آلخاندرو فرناندز آلمندراس یکی از همین فیلم‌ها است که از یک حادثه‌ی واقعی در شیلی الهام گرفته شده است. ویسنت یک جوان از طبقه مرفه شیلی است. مهمانی‌های شبانه، نوشیدن الکل و رابطه‌های متعدد جزو جدا نشدنی از سبک زندگی او است. در جریان یکی از همین مهمانی‌های شبانه اتفاق ناگواری می‌افتد که پسر یک نماینده‌ی مجلس شیلی مسئول آن است با این حال نفوذ سیاسی و ثروت این نماینده، بار گناه را به دوش ویسنت می‌اندازد. فیلمساز به گفته‌ی خودش برای ساخت این فیلم خطر کرده است. او که به همراه بازیگر نقش اول فیلم در برلین حاضر شده است در جریان پرسش و پاسخ گفت که نابرابری و فساد در همه‌جای دنیا هست و نگران نیست که برای نشان دادن حقیقت از او در کشورش شکایت شود.

از زندگی‌ات فیلم بگیر!

برلیناله‌ی ۶۶ را شاید باید سال درخشان مستند‌ها نام داد. هر چند برلیناله در سال‌های گذشته هم با نمایش مستند‌هایی مثل «عمل کشتن» نامزد اسکار ۲۰۱۴ و «چه اتفاقی افتاد، خانم سیمون؟» نامزد اسکار بهترین مستند در سال جاری موفق عمل کرده بود، اما حضور پر تعداد و موثر مستند‌های امسال قابل مقایسه با سال‌های پیشین نیست

.

استفان واگنر و موریتز زیبرت مستندسازان دانمارکی یک دوربین برای ابوبکر می‌خرند و او را تشویق می‌کنند تا از زندگی خودش فیلم بگیرد. ابوبکر در کوه های مراکش به همراه بسیاری دیگر از مردان آفریقایی‌ منتظر فرصتی است تا شبانه از حصاری که شهر اسپانیایی ملیلا در ساحل شمالی آفریقا را در بر گرفته است بگذرند. این یکی از راه‌های عبور پناهجویان به اروپا است که شهروندان آفریقا را از مالی، ساحل عاج و سراسر آفریقا به مراکش کشانده است. «آن‌ها که می‌پرند» روایت ابوبکر از امید و تلاش برای رسیدن به یک رویا است. رویای رسیدن به اروپا، هر چند باید بهای سنگین انتظار و زخمی شدن در جریان تلاش‌های متعدد عبور از حصار‌ها را نیز پرداخت. آن‌ها که می‌پرند به مصطفی تقدیم شده است، جوانی که روی خط باریکی که آفریقا و اروپا را از هم جدا کرده بود، جان داد.

فیلم‌های ایرانی در برلیناله

«والدرما» فیلم ایرانی حاضر در برلین در میان استقبال تماشاگران ایرانی و بین‌المللی در بخش «نسل‌» برلیناله به نمایش درآمد. والدراما که به دلیل شباهت و علاقه‌ی عجیبش به کارلوس والدراما فوتبالیست مشهور کلمبیایی به این نام معروف شده یک نوجوان آبادانی است که برای گذران زندگی خود با مشکلات متعددی مواجه است. شناسنامه نداشتن، آسیب‌های اجتماعی، اعتیاد و منفعت طلبی از موضوعات مورد بحث در اولین فیلم بلند عباس امینی است. فیلم با تمرکز بر شخصیت اصلی داستان بر جنبه‌های مختلف زندگی او عمیق می‌شود و آگاهانه در دام کلیشه‌هایی که فیلم‌های کودکان کار را تهدید می‌کند نمی‌افتد. عباس امینی پس از پایان فیلم و در جریان پرسش و پاسخ ابراز امیدواری کرد فیلم در تابستان امسال در ایران به اکران عمومی برسد.

«لانتوری» دیگر فیلم ایرانی حاضر در بخش پاناروما بود. دُرمشیان که برای دومین‌بار به برلین آمده بود در سالن پر از تماشاچی و به همراه مریم پالیزبان، نوید محمدزاده و باران کوثری و دیگر عوامل فیلم روی صحنه ظاهر شد. ساختار خاص لانتوری البته نتوانست همه‌ی تماشاگران را در سالن نگه دارد، اما «لانتوری» در میان تشویق پرشور تماشاگران به پایان رسید. لانتوری روایت یک گروه خلافکار است که با دزدی، زورگیری و گرفتن حق السکوت پیش می‌روند. درمیشیان که در فیلم‌های پیشین‌اش نیز دغدغه‌ی اجتماعی خود را دنبال کرده است این‌بار در تازه‌ترین کار خود به موضوع اسیدپاشی پرداخته است. او با انتخاب ساختاری گزارش‌گونه به بازگویی نظرات نمایندگان مختلف مردم پرداخته است.

فیلم‌ «اژدها وارد می‌شود» ساخته‌ی مانی حقیقی و «رویای دم صبح» ساخته مهرداد اسکویی نیز از دیگر فیلم‌های حاضر در برلین بودند. مهرداد اسکویی برای این فیلم برنده‌ی جایزه‌ی عفو بین‌الملل شد

عکس ها: سپهر عاطفی