سخنرانی دکتر محمد توکلی در کانون کتاب تورنتو
صد و هشتمین نشست کانون کتاب تورنتو به معرفی “آئین دانشجویان” نخستین نشریه ی دانشجویی دانشگاه تهران که در سال های ۱۳۲۳ و ۱۳۲۴ به مدیریت رحیم متقی ایروانی و عباس اردوبادی منتشر می شد، اختصاص داشت.
دکتر محمد توکلی طرقی، استاد تاریخ و تمدن های خاورمیانه دانشگاه تورنتو، چهار شماره ی این نشریه دانشجویی را در کتابی جمع آوری و بررسی و منتشر کرده است. این کتاب از سلسله انتشارات “کتاب ایران نامه” است.
“ایران نامه” از نشریات دانشگاهی است که در سال ۱۹۸۲ شروع به انتشار کرد و در پنج سال گذشته سردبیری اش برعهده دکتر محمد توکلی و دانشگاه تورنتو مرکز انتشار آن بود، که چندی پیش خبر توقف انتشارش مطرح شد
دکتر محمد توکلی در کانون کتاب تورنتو
.
سعید حریری از کانون کتاب تورنتو، پس از معرفی سخنران، از او خواست تا درباره ی ایران نامه و مشکلاتی که برایش پیش آمده، توضیحاتی بدهد.
دکتر توکلی گفت: بخشی از مخارج انتشار نشریه را بنیاد مطالعات ایران در واشنگتن می پرداخت که ماه گذشته بنا به دلایلی تصمیم گرفتند دیگر ایران نامه را منتشر نکنند. این در حالی بود که ایران نامه خوانندگان بسیاری داشت و فقط حدود ۷۶۰۰ تن مشترک آنلاین این نشریه بودند و به طور رایگان آن را می خواندند، که پس از شنیدن خبر توقف انتشار، از این که یک نشریه مستقل دانشگاهی تعطیل می شود، ابراز تأسف کردند و خواستند که اگر می شود کاری کرد.
پس از مشورت با دوستان من تصمیم گرفتم یک دوره ی جدید ایران نامه را مستقل از بنیاد مطالعات ایران و به این امید که مشترکان یار پایداری “ایران نامه” باشند، منتشر کنم که شماره ی جدید آن در حال حاضر زیر چاپ است. اگر همیاری کنید و نشریه را مشترک شوید، می شود به انتشار ایران نامه ادامه داد.
در کنار ایران نامه، من نشریه ی جدیدی را شروع کرده ام به نام “دیار” که قرار است به پژوهش محلی و منطقه ای بپردازد و شماره اولش به زودی چاپ می شود. هدفش این است که به محله شناسی و بافت های خاص آنها بپردازد و براساس اسناد محله ها و شهرها و روستاها به زندگی روزمره مردم بپردازیم چون تاریخ کلی ایران تاریخ سیاسی ست که هیچ تأثیری از مردم عادی و زندگی شان و نقش آنها در تغییر و تحولات در آن دیده نمی شود.
دکتر توکلی به موضوع سخنرانی اش پرداخت و با نمایش تصویرهایی از تبلیغات کفش ملی در دهه ی چهل و پنجاه، گفت: جوانان قدیم همه با کفش ملی آشنا هستند. بنیانگذار کفش ملی، آقای رحیم ایروانی بوده که همراه یکی از همشهری هایش ـ یک شیرازی ـ به نام عباس اردوبادی، در دوره ای که دانشجوی دانشگاه تهران بودند، اولین نشریه ی دانشجویی ایران را شروع کردند به نام “آئین دانشجویان” که به نظر من یکی از برجسته ترین نشریات دهه ی بیست ایران است
.
استاد تاریخ و تمدن های خاورمیانه، با اشاره به این ذهنیت که تصور ما از سرمایه داران بزرگ و صنعت آفرینان این است که این آدم ها فقط به فکر پول هستند، گفت: وقتی من با کارهای آقای ایروانی آشنا شدم و این نشریه را دیدم و کتاب های دیگری را که در دوره ی دانشجویی اش نوشته بود، متوجه شدم که سرمایه داران جداً موفق ایران، از روشنفکران درجه یک بودند و تفاوتشان با روشنفکران عادی که ما می شناسیم این است که ما حرافی می کنیم، اما کسانی مثل آقای ایروانی، طراحی می کردند و به جای اینکه منتظر شوند دولت اجرا کند، خودشان اجرا می کردند.
کفش ملی در سال ۱۳۳۶ تأسیس شد و در سال ۱۳۵۶ حدود ده هزار کارگر و کارمند داشت و تولید سالانه اش هم بیش از ۲۵ میلیون کفش بود و یکی از بزرگترین صادرکننده های کفش به خاورمیانه و اروپای شرقی و شوروی بود. این کارخانه بعد از انقلاب مصادره و از هم پاشیده شد.
عباس اردوبادی هم که با رحیم متقی ایروانی “آئین دانشجویان” را منتشر می کرد، بعدها از شخصیت های برجسته ی اقتصادی ایران شد. او دکترایش را در رشته اقتصاد از آمریکا گرفت و نماینده ایران در صندوق بین المللی پول بود.
دکتر توکلی در توضیح چرایی پرداختن به “آئین دانشجویان” گفت: کتاب “آئین دانشجویان” در لیست کارهایی که باید انجام می دادم، بود ولی مدام به تعویق می افتاد. در ماه نوامبر گذشته، آقای عباس اردوبادی پس از جراحی، از بیمارستان به من زنگ زد و گفت شما که می خواهید این کتاب را بنویسید، لطفا زودتر، من حالم خیلی بد است و دوست دارم قبل از اینکه اتفاقی برام بیفته این کتاب را ببینم.
و دو، سه روز قبل از درگذشت ایشان این کتاب به دستشان رسید و در بیمارستان آن را دیدند و متاسفم که نتوانستم شخصا بروم و کتاب را به ایشان هدیه کنم.
توکلی در ادامه به کتاب پرداخت و بخش های مختلف آن را شرح داد.
در پیشگفتار کتاب به قلم محمد توکلی آمده است: ایروانی و اردوبادی هر دو کمتر از ۳۰ سال داشتند و از شرایط لازم برای کسب اجازه رسمی برای انتشار نشریه برخوردار نبودند، اما با یاری دایی اردوبادی، محمدتقی مقتدری که صاحب امتیاز روزنامه ی آئین بود، آئین دانشجویان به عنوان ضمیمه ی دانشجویی آئین منتشر شد. ایروانی و اردوبادی در چهار شماره از آئین دانشجویان از بهمن ۱۳۲۳ تا تیر ۱۳۲۴ کوشیدند همزمان با طرح مشکلات روزمره ی دانشجویان، با روشی خرده گیر، آزادمنش و قدرشناس، دانشگاه تهران را که نهادی نوبنیاد و نیمه ساخته بود به حریمی برای آشنایی، گفت وگو و آمیزش نگرش های متفاوت تبدیل سازند. هر دو دانشجوی دانشکده ی حقوق بودند و آن دانشکده را “مرکز افکار و عقاید گوناگون سیاسی و اقتصادی و اجتماعی” می دانستند. آنها با نشر “نشریه دانشکده حقوق برای دانشجویان دانشگاه” امیدوار بودند که این تنوع فکری را برای بالا بردن سطح فکر دانشجویان و آشنا ساختنشان به مسایل اجتماعی به کار گیرند. ایروانی و اردوبادی برخلاف نگرش های حزبی و مسلکی دهه ی ۱۳۲۰ که جویای حقایق و واقعیت های سیاسی و اجتماعی یگانه بودند، خواهان طرح مسائلی بودند که دو طرف و دو جنبه دارد و “حس انتقاد را در این طبقه ی روشنفکر” پیش برند.
دکتر توکلی با بررسی محتوای آئین دانشجویان، به شناسایی این نشریه ی دانشجویی و بازشناسی دانشگاه تهران در زمانه ای بحرانی یعنی اشغال ایران توسط نیروهای متفقین در جریان جنگ جهانی دوم می پردازد.
آئین دانشجویان، در کنار “خرده گیری” از اولیای دانشگاه به سبب مشکلات آموزشی و بهزیستی، به نشر نوشته های بدیع دانشجویان و استادان و بزرگداشت کسانی چون دکتر ساموئل جردن، رئیس کالج آمریکایی تهران، جبار باغچه بان بنیادگذار کودکستان باغچه ی اطفال و مدرسه ی کرها و لال ها، خانم هاجر تربیت مدیر دبیرستان نوربخش تهران و موسس کانون بانوان ایران، جلال الدین همائی مدرس ادبیات در دانشکده حقوق پرداخت. ویراستاران نشریه با اعتماد به نفسی بی نظیر درباره ی مشکلات دانشگاه با رئیس دانشکده ی حقوق، دکتر کریم سنجابی؛ و معاون رئیس دانشکده پزشکی دکتر وکیلی مصاحبه کردند و مسائل مبرم کشور را با دکتر محمد مصدق، نماینده ی مجلس دوره ی چهاردهم؛ ابوالحسن ابتهاج، رئیس بانک ملی و نصرالله انتظام وزیر امور خارجه در میان گذاشتند.
در کنار این مصاحبه ها، به نشر نوشته های استادان پرآوازه ای چون مهندس عبدالله ریاضی، معاون و استاد دانشکده فنی؛ دکتر صادق رضازاده شفق، استاد دانشکده ادبیات و نماینده مجلس؛ دکتر اسدالله آل بویه، استاد دانشکده علوم؛ دکتر سیدعلی شایگان، استاد دانشکده حقوق و مشاور قضایی وزارت دارایی؛ و دکتر احمد متین دفتری، استاد دانشکده حقوق و نخست وزیر پیشین پرداخت.
کتاب “آئین دانشجویان” بسیار خواندنی و دیدنی است. در این کتاب علاوه بر محتویات چهار شماره ی اولین نشریه دانشجویی، عکس های بسیاری از این دو روشنفکر کارآفرین از آلبوم های خانوادگی شان وجود دارد.
آئین دانشجویان تنها چهار شماره منتشر شد و با پایان تحصیل این دو در دانشگاه تهران، انتشار این نشریه هم متوقف شد.
بخش پایانی این نشست که جمعه هشتم اپریل ۲۰۱۶ در سالن اجتماعات مرکز امور شهری نورت یورک برگزار شد، چون همیشه، به پرسش و پاسخ اختصاص داشت.
جلسه ی بعدی کانون کتاب تورنتو، جمعه ۱۳ ماه می ساعت ۷ شب در مکان همیشگی (۵۱۰۰ خیابان یانگ) برگزار می شود. سخنران این جلسه دکتر علی بنوعزیزی، استاد علوم سیاسی و مدیر برنامه ی تمدن و جوامع اسلامی در کالج بوستون است که سخنرانی اش را با عنوان”شاهرخ مسکوب: نمادی از روشنفکری ایرانی” ارائه می دهد.
