ششرنگ، ۲۸ اردیبهشت ۱۳۹۵: به‌مناسبت روز جهانی مقابله با همجنسگرا و ترنس هراسی گزارش “ششرنگ” از اجرای جدیدترین آیین‌نامه معافیت پزشکی منتشر شد.
مردان همجنسگرا در ایران برای معافیت از سربازی باید خصوصی‌ترین اطلاعات مربوط به روابط جنسی خود را در اختیار نیروی انتظامی بگذارند. این در حالی است که داشتن روابط همجنس‌گرایانه در ایران جرم است و مجازات‌هایی از صد ضربه شلاق تا اعدام را در بردارد.
گزارش‌های مستند رسیده به ششرنگ حاکی از آن است که به بهانه اجرای جدیدترین آیین نامه معافیت پزشکی از خدمت نظام وظیفه، پلیس+۱۰ و معاونت نظام وظیفه نیروی انتظامی در حال ثبت خصوصی‌ترین اطلاعات مربوط به گرایش و رفتارهای جنسی متقاضیان معافیت به دلیل همجنسگرایی هستند. اطلاعاتی که مشخص نیست چه کاربردهایی در آینده پیدا کنند.
با تغییرات قانونی جدید همچنین امکان شناسایی همجنسگرایان مرد توسط مقامات انتظامی و قضایی، کارفرمایان و مسئولان مراکز آموزشی با یک نگاه به کارت معافی از خدمت فراهم شده است. به بیان دیگر در صورتی که روی کارت معافی ذکر شود بخش ۵، بند ۷، معلوم می‌شود که فرد دارنده آن کارت یک همجنس‌گراست.
مصاحبه‌های مفصل ششرنگ با هشت مرد همجنس‌گرای مقیم ایران نشان می‌دهد که از اوائل سال گذشته رویه‌های تازه‌ای در نیروی انتظامی برای تشخیص درستی ادعای متقاضیان معافیت به دلیل همجنسگرایی شکل گرفته که نه فقط طولانی و تحقیرآمیز است و حقوق ابتدایی افراد را نقض می‌کند، بلکه روندی است که در آن متقاضیان ناگزیر به اعتراف به داشتن رابطه جنسی با همجنس خود و پاسخ به سئوالاتی درباره جزییات رابطه خود می‌شوند. اسد که پس از نزدیک به دو سال توانسته معافیت دائم خود را بگیرد می‌گوید:”آدم می‌فهمد که اگر بگوید هیچ رابطه‌ای نداشته‌‍‌ام، ممکن است معاف‌اش نکنند.” این مصاحبه‌ها که با افرادی است که به تازگی معافیت پزشکی به دلیل همجنسگرا بودن را گرفته‌اند، نشان می‌دهد این رویه‌ها در سال جاری پیچیده‌تر و طولانی‌تر شده است و میزان اطلاعات ثبت شده درباره هر فرد همجنسگرا، به مرور افزایش یافته است.
تجربه‌های همجنسگرایان در نظام وظیفه
تصویر کارت معافیت از سربازی به دلیل همجنسگرایی
به بسیاری از درخواست کنندگان معافیت در مراحل مختلف در مراکز پلیس+۱۰، نزد پزشکان و روانپزشکان و حتی پس از صدور برگ معافیت دائم، برگه‌ای داده می‌شود تا تمام روند زندگی خود را در آن بنویسند، “پوزیشن جنسی” خود را ذکر کنند و نام و مشخصات
شریک جنسی و یا دوست پسر خود را بگویند و اینکه با چه تعدادی تا کنون رابطه جنسی داشته‌اند. یکی دیگر از کسانی که تجربه خود را با شش رنگ مطرح کرده است، در مورد تجربه‌اش در بازرسی نظام وظیفه می‌گوید:”پس از طی این مرحله پایین فرم نوشت “بیماری غیر مشهود مشاهده شد (هموسکشوال)” و گفت برو تا نامه بیاید برای رفتن به بیمارستان و تست مجدد در بخش اعصاب و روان بیمارستان بقیه الله.”
در هر یک از مراحل گرفتن معافیت خدمت و حتی تا چند روز مانده به صدور کارت، بازرسی نظام وظیفه ممکن است فرد متقاضی را احضار کند. یونس که برای دریافت معافی به بازرسی نظام وظیفه ارجاع داده شده می‌گوید:”در بازرسی نظام وظیفه که کارش تدقیق دلایل معافیت است، مسئول آنجا از من پرسید، دوست نداری دوست دختر داشته باشی و فاعل باشی و ارضا شوی؟ چند تا پارتنر داری؟ چقدر پول می‌گیری؟ چرا دعا نکردی که خوب شوی و خدا درمانت کند؟ توی رابطه احساس گناه نمی کنی؟ و یا سوال کرد که چه کسانی را در گروههای گِی تلگرام و لاین و… می‌شناسم و به آنها نشان دهم که من هم گفتم هیچ جا عضو نیستم و کسی را نمی‌شناسم.”
این در حالی است که دادن پاسخ مثبت به عضویت در گروههای تلگرام و سایر گروههای مجازی همجنسگرایان نیز می‌تواند در حکم اعتراف به انتشار مطالب مستهجن یا سایر جرائم مربوط به روابط جنسی غیرقانونی باشد که اقرار به انجام عمل مجرمانه دیگری است که در قوانین ایران جرم محسوب می‌شود.
وی می‌افزاید: “ازم پرسید چه شغلی را دوست داری و وقتی گفتم کاردرمانی، گفت: تو اگر توانایی داشتی خودت رو درست می کردی!”
پیام که برای خروج از کشور نیازمند معافی بوده، تجربه خود را چنین شرح می‌دهد: “مرا به بازرسی نظام وظیفه فرستادند. رفتم بالا در بازرسی که مرا به اتاق رییس فرستاد. رییس شروع به طرح سوالات خصوصی کرد. مثلا پرسید “مفعول هستی یا فاعل؟” و بعد از کلی سوال در مورد پارتنرم، برگه معافیت شش ماهه را با گرفتن وثیقه ۱۵ میلیونی برای قطعیت بازگشت به کشور صادر کرد که پایین آن تعهد بازگشت تا تاریخ معینی را دادم.”
از تمامی کسانی که به دلیل همجنسگرایی درخواست معافیت از خدمت نظام وظیفه را می‌کنند، تست روانشناسی شخصیت (MMPI-2) معروف به تست مینه‌سوتا گرفته می‌شود که ۵۶۷ سئوال دارد. این تست اگر با نام و مشخصات فرد صورت گیرد، اطلاعات بسیار مهمی در مورد شخصیت، رفتار و روحیات فرد و همچنین اعتقادات و منش سیاسی و اجتماعی وی را در اختیار مقامات و نهادهای امنیتی می‌گذارد. همچنین آنها موظفند که در دوره شش ماهه معافیت موقت، چندین جلسه مشاوره روانشناسی با روانپزشک مورد اعتماد نیروی انتظامی بگذرانند.
نمودار روند اخذ معافیت پزشکی به دلیل همجنسگرایی
منصور درباره جلساتی که با یکی از این روانپزشکان در تهران داشته است می‌گوید: “دکتر چند بار با یک حالت مچ‌گیری گفت چند ساله این‌جوری شدی و چرا این‌جوری شدی و هر سری براش توضیح می‌دادم که بابا از اول همینجوری بودم تا جایی که یادمه، از کار و خانواده‌ام می‌پرسید و اینکه چرا عکست رو با دوست پسرت نمیاری من ببینم. خب من هم نمی‌تونستم عکس‌های خصوصیم رو بهش نشون بدم که و هی پیچوندمش. جلسه‌ی چهارم گفتش به نظرت چطوری می‌شه تشخیص داد که واقعا یک نفر گِی هست یا نه و داشت از من نظرخواهی می‌کرد که آیا تجربه ارتباط با این افراد کمکی می‌کنه به شناختشون یا نه و به نظرم چند درصد [متقاضیان معافیت] واقعا گِی هستن و چند درصد استریت یا بای‌سکشوال.”
جدا شدن ترنس‌ها از همجنسگرایان در قانون
طبق قوانین ایران، همۀ افراد مذکر بالای ۱۸ سال باید به مدت ۲۴ ماه، در دورۀ خدمت نظامی اجباری (وظیفه) حاضر شوند. ابتلا به برخی از بیماری‌ها می‌تواند به معاف شدن فرد از خدمت وظیفه (سربازی) منجر شود. در آیین نامه‌های قبلی، نیز همجنسگرایی و ترنس‌سکشوالیتی را به‌عنوان کژخویی‌هایی که مغایر با شئونات اجتماعی و نظامی است در زمرۀ بیماری‌ها و انحرافات اخلاقی و جنسی طبقه‌بندی کرده بودند که مبتلایان به آن طی شرایطی از خدمت سربازی معاف می‌شدند.
در ایران همجنسگرایان و ترنس‌سکشوال‌ها از خدمت نظام وظیفه معاف هستند. تا پیش از اجرایی شدن آیین نامه جدید معافیت پزشکی، هر دو این افراد طبق یک بند و تحت عنوان کلی اختلالات رفتاری در بخش بیماری های اعصاب و روان از خدمت اجباری سربازی معاف می‌شدند، اما پس از تغییر قانون و شکل‌گیری تدریجی رویه‌های جدید، اگر چه همجنسگرایی و ترنس‌سکشوالیتی هنوز به عنوان بیماری‌های اعصاب و روان شناخته شده‌اند، اما دو بند جداگانه و مشخص به آن اختصاص داده شده است که به عنوان دلیل معافیت روی کارت می‌آید و مشخص می‌شود.
براساس آنچه در کتاب جنسیت X مستند شده است، مجموعه‌ای از عواملی چون محرومیت از اشتغال، آزارهای جنسی و کلامی در جامعه یا هنگام برخورد با نیروهای انتظامی و ماموران و مسئولین دیگر موجب شد گروههای مختلفی از ترنس‌ها، برای تغییر آن چه روی کارت معافیت خدمت آنها نوشته می‌شود و به امید بهبود وضعیت حقوقی‌شان، به نهادهای ذیربط از قبیل بهزیستی و سازمان نظام وظیفه مراجعه کنند. در نهایت، در شهریور ۱۳۸۸، رییس سازمان نظام وظیفه در بخش‌نامه ای به ادارات نظام وظیفه در سراسر کشور، دو تغییر در روند صدور کارت معافیت از خدمت برای همجنسگرایان و ترنس‌سکشوال ها به وجود آورد: نخست اینکه به جای بند ۸ مادۀ ۳۳، که آنها را به عنوان “بیماران اعصاب و روان” معاف دائم کنند، آنها را به عنوان بیماران اعصاب و روان معاف کرده و یک کارت معافیت موقت شش ماهه به آنها داده شود و این شش ماه، یک بار دیگر نیز قابل تمدید باشد. این اصلاحات در سال ۱۳۹۳، وارد آیین‌نامه شد که به موجب آن، معافیت دائم برای “دارندگان انحرافات جنسی” در اولین مراجعه حذف شد و به جای آن به مراجعان معافیت شش ماهه موقت داده می‌شود.
به بیان دیگر، آیین‌نامه جدید که در سال ۱۳۹۳ تصویب و در نزدیک به دو سال گذشته به تدریج اجرایی شده است، دو ویژگی دارد: یکی اینکه همجنسگرایی را از ترنس‌سکشوالیتی جدا می‌کند و دیگر آن‌که ترنس‌سکشوالیتی را از زمره انحرافات اخلاقی بیرون می‌آورد و معافیت دائم را بدون روند شش ماهه معافیت موقت برای آن در نظر می‌گیرد. با این همه، هنوز هم طبقه‌بندی هر دو، زیر عنوان بیماری‌های اعصاب و روان (بخش پنجم)، مجددا، معاف شدگان را با مشکلات متعدد در زمینه کاریابی، تحصیل و حتی ازدواج (برای افراد ترنس)، هنگام استفاده از این معافیت رو به رو خواهد ساخت.
مُهر معافی با داغی بر پیشانی
مادامی که در قوانین ایران، همجنسگرایی جرم و مستوجب مجازات است، با اجرای آیین‌نامه جدید بر تمامی مقامات و مسئولانی که در جریان صدورکارت معافیت از خدمت نظام وظیفه قرار دارند، و بر تمام کسانی که ممکن است زمانی نیازمند روشن شدن وضعیت خدمت فرد باشند، روشن می‌شود که فردی که براساس بند ۷ معاف شده است، یک همجنس‌گراست و در تمام زندگیش نیز هر کجا که به کارت پایان خدمتش نیاز داشته باشد، همچون “داغی” بر پیشانی باعث آشکار شدن گرایش جنسی وی و ایجاد خطر برای وی خواهد شد.
آیین نامه معافیت پزشکی از خدمت نظام وظیفه، یک سند قانونی است که نشان می‌دهد همجنسگرایی و ترنس‌سکشوالی از نظر رسمی به عنوان بیماری طبقه‌بندی شده است. این در حالی است که سازمان بهداشت جهانی نزدیک به سه دهه است که همجنسگرایی را از لیست بیماری‌های روانی خارج کرده است و در سالنامه آماری انجمن روانپزشکان آمریکا که یک مرجع بین المللی است، در سال ۲۰۱۴ اختلال هویت جنسی (ترنس‌سکشوالیتی) نیز از زمره اختلال‌های روانی خارج شده است.
با وجود این در شرایط ایران به نظر می‌رسد که همجنسگرایان مرد راه دیگری جز طی اجباری روند معافیت از سربازی که لازمه آن اقرار به داشتن روابط جنسی با همجنس است ندارند. گرفتن معافیت برای بسیاری از همجنس‌گرایانی که ظاهر یا رفتارشان با نرم‌های اجتماعی مورد قبول برای مردان همخوانی ندارد و با توجه به محیط خشن و هموفوب محیط‌های نظامی، و برای فرار از رویارویی با تحقیر و تجاوز و ناامنی هرروزه امری ضروری است. از سوی دیگر کسانی نیز که قصد خروج از کشور را دارند، برای گرفتن پاسپورت یا باید ۱۵ میلیون تومان به عنوان وثیقه بپردازند و یا معافیت دائم داشته باشند. به این ترتیب بخش وسیعی از مردان همجنسگرا، مجبور هستند برای گرفتن معافیت اقدام کرده و اطلاعات خود را در اختیار نیروی انتظامی بگذارند. اطلاعاتی که می‌تواند در زمان مقتضی برای نهادهای سرکوب، برای افراد همجنسگرا با خطر آزار، تعقیب و حتی خطر مرگ همراه باشد.
*ششرنگ، شبکه لزبین‌ها و ترنس‌جندرهای ایران است.
