* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
دیابت نوع یک ۵ تا ۱۰ درصد تمام بیماران دیابتی را تشکیل می دهد و معمولا در دوران کودکی یا نوجوانی خود را نشان می دهد، بدین جهت به آن دیابت جوانی هم می گویند.
در اوایل بیماری دیابت نوع یک هیچ گونه سیمپتومی ندارد، زیرا پانکراس (لوزالمعده) نسبتا فعال است و بیماری وقتی مشخص می شود که ۸۰ تا ۹۰ درصد سلول های بتای پانکراس که انسولین ترشح می کنند از بین رفته اند، در نتیجه افرادی که به دیابت نوع یک دچارند پانکراس آنها خیلی کم و یا اصلا ترشح انسولین ندارد، زیرا بر اثر یک عکس العمل سیستم دفاعی بدن خود بیمار اکثرا یا کاملا تمام سلول های بتا از بین می روند. هورمون انسولین گلوکز موجود در خون را تبدیل به قند تولید کننده انرژی می کند و در این نوع دیابت باید حتما و مرتبا به بیمار انسولین برسد وگرنه مرگ بیمار حتمی است و به همین جهت به آن دیابت محتاج به انسولین می گویند.
علل
هنوز معلوم نیست که چرا و به چه دلیل سیستم دفاعی به سلول های بتا حمله ور می شود. حدود ۱۰ درصد بیماران آمادگی ارثی دارند. بعضی عوامل محیط زیست، بعضی از ویروس ها و تغذیه بعضی از خوراکی ها زودتر از موقع ممکن است نقشی در این بیماری داشته باشند.
مشکلاتی که ممکن است پیش بیاید
هیپوگلیسمی یا هایپر گلیسمی که بر اثر تنظیم درمان پیش می آید و اسیدوز مهم هستند.
به تدریج بیمار دچار مشکلات سلامتی بیشتری می شود، مثل بیماری های قلبی ـ عروقی، کم کاری کلیوی، از دست دادن حس در انگشتان دست و پاها، مشکلات بینایی حتی نابینایی و غیره. بهترین وسیله برای پیشگیری از این مشکلات کنترل مرتب و دقیق قند خون، فشار خون سرخرگی و کلسترول است.
مواظب بیماری سلیاک باشید
بیماری سلیاک در نزد بیماران دیابتیک نوع یک زیاد دیده می شود(۲۰ درصد بیشتر از افراد معمولی). طبق مطالعات بیماری سلیاک یک بیماری دیگر اتوایمیون است و سیمپتوم ها (اکثرا گوارشی) با مصرف گلوتن که نوعی پروتئین است و در بیشتر سریال ها وجود دارد شروع می شود و باید در تمام بیماران دیابت نوع یک بیماری سلیاک را جستجو کرد حتی اگر هیچ سیمپتومی وجود نداشته باشد.
سیمپتوم های دیابت نوع یک
ـ دفع شدید ادرار، چندین بار بیدار شدن در شب برای ادرار کردن
ـ احساس زیاد گرسنگی و تشنگی
ـ خستگی شدید
ـ لاغر شدن
ـ تار بینی
تکرار عفونت های مختلف، بهبودی طولانی زخم ها، از دست دادن احساس در پاها، بعضی از علائم مشکلات تولید شده توسط بیماری هستند. در این مواقع بدون تاخیر با پزشک مشورت شود.
چه کسانی در خطر ابتلا هستند
تمام افرادی که آمادگی ارثی دارند، یعنی وقتی یکی از افراد نزدیک خانواده مبتلا هستند مانند پدر و مادر و خواهر و برادر، امکان ابتلا ۵ تا ۱۰ درصد است، همین طور در دوقلوهای واقعی اگر یکی بیمار شد امکان بیمار شدن دومی بین ۳۰ تا ۵۰ درصد است. مطالعات اپیدمیولوژیک نشان می دهد که بیماری دیابت نوع یک در اهالی فنلاند ۲ تا ۳ برابر آمریکایی ها و ۴۰۰ برابر اهالی ونزوئلاست یعنی کسانی که از خط استوا دورند بیشتر مبتلا می شوند. احتمالا کمبود ویتامین D که بر اثر نور خورشید در بدن ساخته می شود، عامل آن است.
چند فرضیه در مورد عوامل تولید بیماری
هیچ عاملی تا به حال پیدا نشده فقط چند هیپوتز(فرضیه) وجود دارد:
ـ شیر گاو: مصرف زودرس شیر گاو در نوزادان ممکن است به تولید آلرژی و دیابت نوع یک در کودکانی که آمادگی ژنتیکی دارند کمک کند. متخصصان توصیه می کنند که به نوزادان قبل از دوازده ماهگی شیرگاو داده نشود. بیماری در نزد کودکانی که شیر مادر خورده اند به ندرت دیده می شود.
ـ سریال: تغذیه نوزاد قبل از ۴ ماهگی با سریال ممکن است باعث بیماری شود نباید نوزاد قبل از ۶ ماهگی سریال بخورد.
ـ عفونت های ویروسی: دچار شدن به عفونت های تولید شده بر اثر بعضی از ویروس ها مثلEpstein ، Barr وCoxsackie می تواند باعث عکس العمل های اتوایمیون علیه پانکراس بشود.
پیشگیری
برای جلوگیری از بیماری دیابت نوع اول باید از تخریب سلول های پانکراس که مسئول ترشح انسولین هستند جلوگیری کرد، مخصوصاً در افرادی که در خطر بالای دچار شدن به آن هستند. طبق نظر انجمن کانادایی دیابت هنوز روش موثر و بی خطر برای پیشگیری از این بیماری وجود ندارد، حتی اگر خیلی زود برای کودکی که در خطر مبتلا شدن است با پزشک مشاوره کرد، ولی تمام راه حل های جستجو شده برای پیشگیری باید حتما تحت نظر پزشک و یا در برنامه های مطالعات علمی تحت تجربه باشد.
مطالعات در حال انجام
ـ ویتامین D : چندین مطالعه نشان داده که تجویز مکمل ویتامین D به مقدار ۴۰۰UI تا ۲۰۰۰UI به طور قابل توجهی امکان ابتلا را در کودکان در خطر کم می کند، ولی هنوز هیچ مطالعه کلینیکی آن را ثابت نکرده ولی چون مصرف آن خطری ندارد بعضی از پزشکان آن را تجویز می کنند.
ایمونوتراپی: انواع مختلفی از این نوع درمان تحت مطالعه است مانند یک واکسن که از آنتی ژن پانکراس (لوزالمعده) شخص بیمار تهیه شده و یا دستکاری سلول های سیستم دفاعی برای برداشتن سلول های تخریب کننده که باعث می شود سلول های جدیدی تولید شوند که سلول های پانکراس را تحمل کنند و برای کودکان تزریق خون بند ناف نوزاد استفاده می شود.
ویتامین B3 : مطالعات و آزمایش روی حیوانات باعث تقویت فرضیه ای شده که ویتامین B3 می تواند آثار محافظت کننده روی سلول های بتای پانکراس را ثابت کند و چند مطالعه اولیه کلینیکی هم این فرضیه را تقویت می کند، ولی مطالعات بزرگتر در حال انجام نتایج قانع کننده ای نداشته است.
ـ تزریق مقدار کم انسولین: یکی از مطالعات برای پیشگیری تزریق مقدار کم انسولین در افرادی که در خطر می باشند انجام شده که دارای آثار پیشگیری کننده نبوده مگر در گروه کوچکی که در خطر شدید بوده اند، ابتلا به دیابت نوع یک را کمی عقب انداخته است. یکی از مشکلات مطالعه، انتخاب افرادی است که ممکن است به بیماری دچار شوند. وجود آنتی کورهای ضد سلول های پانکراس یکی از شاخص های مطالعه است و این آنتی کورها می توانند از سال ها قبل از شروع بیماری وجود داشته باشند و چند نوع هستند، باید کشف کرد که کدام یک زودتر تولید بیماری را نشان می دهند و با چه میزانی و چه مقداری.
درمان های دارویی
دیابتیک ها می توانند زندگی فعال و عادی داشته باشند به شرطی که در تمام مدت زندگی یک نظم بسیار جدی در موارد زیر داشته باشند:
ـ کنترل میزان گلوکز خون توسط دستگاه دیجیتال
ـ رژیم غذایی مناسب
ـ برنامه ورزشی مناسب و مرتب
ـ کنترل استرس
ضمنا باید برای مشکلاتی که بیماری تولید می کند نیز درمان شوند.
داروها
افراد مبتلا به دیابت نوع یک برای جبران کمبود انسولین پانکراس (لوزالمعده) باید به خودشان انسولین تزریق کنند و چون این درمان گاهی باید چندین بار در روز انجام شود بیمار باید یاد بگیرد که چگونه و چه مقدار تزریق کند. انسولین خوراکی توسط اسید معده از بین می رود و موثر نیست.
دوزاژ (مقدار) و نوع انسولین مصرف شده بستگی به احتیاج واقعی شخص در ساعت مختلف روز دارد بنابراین باید تحت کنترل جدی پزشکی باشد. در شروع درمان کمی وقت می گیرد که مقدار لازم معین شود.
انواع مختلفی از انسولین وجود دارد که سرعت عملشان مختلف است و اکثر بیماران سه تا پنج بار در روز تزریق می کنند و یا از پمپ انسولین می توان استفاده کرد که دستگاه کوچکی است که روی بدن نصب می شود و ۲۴ ساعته انسولین لازم را به بدن می رساند و هدف آن است که گلوکز خون بیمار تا آنجایی که امکان دارد نزدیک به میزان طبیعی باشد. بدین ترتیب امکان به وجود آمدن مشکل بر اثر بیماری کم می شود. یک نوع انسولین با اثر طولانی هم وجود دارد که یک بار در روز تزریق می شود. انتخاب نوع انسولین باید با پزشک درمان کننده انتخاب شود.
جراحی
چند سالی است که محققان به آثار درمانی خوب پیوند پانکراس و یا فقط جزایر لانگرهانس در نزد بیماران دیابتی نوع یک توجه می کنند. به علت خطر زیاد پیوند پانکراس فقط در مواقعی که بیماری با انسولین تزریقی کنترل نمی شود و یا مشکلات شدید تولید شده انجام می شود. پیوند جزایر لانگرهانس ارزان تر و کم خطرتر است که هنوز در مراحل تجربی است.
* عطا انصاری استاد سابق دانشکده پزشکی دانشگاه کیسانگانی است.
Ataansari@videotron.ca
