پرفسور علی جوان، استاد انستیتو تکنولوژی ماساچوست (یکی از معروفترین دانشگاه ها، واقع در شهر بوستون- امریکا) در تاریخ ۱۲ سپتامبر ۲۰۱۶ در سن ۸۹ سالگی در شهر لوس آنجلس درگذشت. در سال ۱۹۶۰ زمانی که او در آزمایشگاه های شرکت تلفن بل به عنوان فیزیکدان و پژوهشگر کار می کرد اشعه ی لیزر گازی را اختراع کرد.

این اختراع بعدها در مخابرات ـ بارکد ـ هولوگرافی ـ اینترنت ـ ابزارهای پزشکی و ده ها تکنولوژی دیگر کاربرد پیدا کرد.

یک سال پس از اختراع لیزر گازی، جوان به عنوان دانشیار فیزیک به انستیتو تکنولوژی ماساچوست در بوستون پیوست و در آن جا بزرگترین بخش پژوهش های علوم و تکنولوژی لیزر را پایه گذاری کرد. او با به کارگیری اشعه ی لیزر توانست برای اولین بار با دقت فوق العاده ای سرعت نور را اندازه بگیرد.

پرفسور علی جوان در یک خانواده آذری اهل تبریز در سال ۱۹۲۶ در تهران به دنیا آمد و پس از اتمام تحصیلات متوسطه در دبیرستان البرز به تحصیل فیزیک در دانشگاه تهران پرداخت. پس از یک سال در دانشگاه تهران، در سال ۱۹۴۹ برای ادامه تحصیل به امریکا رفت و در دانشگاه کلمبیا در نیویورک زیر نظر پرفسور چارلز تاونز Charles Townes   برنده جایزه نوبل فیزیک مشغول تحصیل و پژوهش شد.

او در سال ۱۹۵۴ بدون دریافت درجات لیسانس و فوق لیسانس(که فوق العاده غیرعادی ست) توانست مستقیما به اخذ درجه دکتری فیزیک از این دانشگاه نائل شود.

ali-javan-s

در دوران تحصیل در دانشگاه کلمبیا، علی جوان به آموزش موسیقی نیز پرداخت و تا پایان عمرش کشش زیادی نسبت به موسیقی داشت.

او در یکی از نوشته هایش چنین نگاشت: “در فیزیک و موسیقی روحیه یکسانی را می بینید که به اشکال متفاوت خود را نمایان می کند. فیزیک با وجود پیچیدگی هایش زیبایی خاصی دارد. به عنوان نمونه زیبایی مطلق یک دانه اتم را در نظر بگیرید!”

در سال ۱۹۵۸، علی جوان اصول و تئوری تولید اشعه لیزر در مخلوطی از گازهای هلیم و نئون را پایه گذاری کرد و دو سال پس از آن توانست به همکارش ویلیام بنت William Benet اولین لیزر گازی را اختراع کند. در ساعت ۴ و بیست دقیقه عصر ۱۲ دسامبر ۱۹۶۰ در آزمایشگاه های شرکت تلفن بل واقع در شهر ماری هیل Murry Hill در ایالت نیوجرسی آمریکا برای اولین بار در تاریخ جهان اشعه ی لیزر به طور پیوسته از دستگاهی که جوان آن را نصب کرده بود، ساطع شد!

یک روز پس از آن، یعنی در ۱۳ دسامبر ۱۹۶۰، جوان و همکارانش توانستند سیگنال مکالمات تلفنی را با استفاده از اشعه ی لیزر(به جای سیم تلفن) منتقل کنند و این تحول عظیمی در تکنولوژی مخابرات در جهان پدید آورد. دستگاه اختراعی جوان در همان سال به موزه معروف اسمیت سونین Smittsonian National Museum برای نگه داری منتقل شد.

یک سال پس از آن، یعنی در سال ۱۹۶۱ که علی جوان به عنوان یکی از مشهورترین فیزیکدان های جهان شناخته می شد، به انستیتوی تکنولوژی ماساچوست پیوست و مدت ۴۰ سال در آن جا مشغول تدریس و پژوهش شد.

گرچه در سال ۱۹۹۶ رسما بازنشسته و به عنوان استاد ممتاز منصوب شد، ولی همچنان به کار تدریس و پژوهش ادامه داد.

لیلا جوان دختر او در یک مصاحبه اظهار کرد که پدرش همیشه در فکر تسخیر مرزهای جدید در دانش بود، به طوری که در سال های آخر عمرش در رشته جدید نانو تکنولوژی  Nano Technologyمشغول پژوهش بود.

پرفسور علی جوان جوایز فراوانی دریافت کرد. به عنوان مثال در سال ۱۹۹۳ مدال جهانی آلبرت انشتین در علوم را از آن خود کرد. در سال ۲۰۰۶ به عضویت “تالار ملی مخترعین آمریکا” درآمد. او به عضویت آکادمی ملی علوم آمریکا و عضویت مجامع علمی بزرگ در کشورهای گوناگون انتخاب شد.

پرفسور جوان اشتیاق فراوانی به تدریس داشت. دکتر سعید ناظمی که در سال ۱۹۸۱ موفق به دریافت درجه دکتری زیر نظر پرفسور جوان شد، می گوید که او نه تنها دانشمندی برجسته، بلکه معلمی فداکار بود که به موسیقی کلاسیک، هنر و حتی آشپزی علاقمند بود. او رابطه ی ویژه ای با دانشجویانش بخصوص آنانی که دوره دکتری و یا فوق دکتری را می گذراندند، داشت.

مایا دختر دیگر جوان می گوید که پدرش اغلب با ماشین سرکار می رفت و در آزمایشگاه خود آن چنان در علم غوطه ور می شد که آخر وقت فراموش می کرد که ماشین دارد و پیاده به منزل برمی گشت!

در آخرین روزهای زندگی، همسرش مارجوری و دخترانش لیلا و مایا در شهر لوس آنجلس در کنارش بودند و در حالی که از شنیدن موسیقی موتزارت لذت می برد چشم از این جهان بربست.

پس از درگذشت پرفسور علی جوان، روزنامه ها، نشریات علمی جهان در تجلیل از وی مطالبی را به چاپ رساندند و مجامع علمی جهان مراسم بزرگداشت به یاد او برگزار کردند. منجمله انستیتو تکنولوژی ماساچوست مجلس بزرگداشتی به یاد پرفسور علی جوان در تاریخ ۱۲ نوامبر برگزار می کند.

یادش گرامی باد!

* دکتر رضا مریدی وزیر پژوهش، نوآوری و علوم انتاریو است.