اکرم بلکید
پس از تردیدی طولانی، سرانجام واشنگتن برای بازپس گیری شهر بزرگ شمال توسط ارتش عراق و متحدان آن چراغ سبز داده است.
حیدر العبادی، نخست وزیر عراق در سپتامبر ٢٠١۴، پس از کسب رای اعتماد مجلس برای تشکیل دولت وحدت ملی جهت شکست دادن «سازمان حکومت اسلامی» (داعش) گفت: «عراق هنگامی از نو متولد می شود که موصل آزاد شده باشد. ما باید برای رسیدن به این هدف شتاب کنیم».
مرحله به مرحله، بیش از دو سال انتظار لازم بود تا او بتواند اعلام کند که «حمله پیروزمندانه» با هدف بیرون راندن داعش از شهری که در ژوئن ٢٠١۴ به دست آن افتاده بود آغاز شده است. در ایالات متحده، آقای باراک اوباما از «برداشتن گام قاطع به سوی از بین بردن کامل» نیروهای جهادگر استقبال و او نیز ارزیابی کرد که بازپس گیری موصل به عراق امکان خواهد داد که یکپارچگی خود را بازیابد. یکپارچگی ای که، باید به یاد آورد، به خاطر یک جنگ (در ١٩٩١)، یک دهه تحریم (٢٠٠٣- ١٩٩٠) و سپس اشغال نظامی آمریکا (مارس ٢٠٠٣ ـ دسامبر ٢٠١١) از هم گسیخته شده است.
سخنان اراده گرایانه رئیس جمهوری آمریکا به دشواری نگرانی های عمیق از تحول وضعیت در استان نینوا را می پوشاند. کارشناسان راهبردی پنتاگون درمورد توانایی ارتش عراق در کسب سریع پیروزی تردید دارند. آنها فراموش نکرده اند که در سال ٢٠١۴ نیروهای این ارتش، که از نظر شمار بسیار بیشتر بودند، بدون نبرد شهر را ترک و سلاح های سنگین خود را در چنگ جهادگران رها کردند.
در دو سال اخیر، ایالات متحده به بغداد برای تجدید سازماندهی ارتش، با تشکیل واحدهای ویژه ای که برای جنگ شهری تعلیم دیده اند کمک کرده است. آقای العبادی اطمینان می دهد که که آنچه در زمینه آموزش ارتش لازم بوده انجام شده و این نهاد می تواند انتقام شکست خود را بگیرد. آقای اوباما پیش بینی کرد که نبرد «سخت و شامل پیشروی و عقب نشینی خواهد بود». این بستگی به توفیق راهبرد دو وجهی او دارد: عدم حضور [نیروهای آمریکایی] در عملیات زمینی جز به صورت مستشار و تعلیم دهنده، و استفاده گسترده از نیروی هوایی برای تضعیف دشمن جهادگر و هدف قراردادن زنجیره فرماندهی آن. در واقع، عملیات زمینی توسط ارتش و پلیس عراق و پشتیبانی نیروهای مختلف مکمل، از جمله شبه نظامیان شیعه و پیشمرگه های حزب دموکراتیک کردستان (PDK) انجام می شود. این نیروها از مشاوره نیروهای مختلف خارجی (آمریکایی، فرانسوی، انگلیسی، ایرانی و غیره) و پشتوانه حملات هوایی نیروهای ائتلاف بین المللی علیه داعش برخوردارند.
ورای مسئله عدم حضور نیروهای زمینی آمریکا، ناکامی جدید ارتش عراق ـ یا ناتوانی آن در کسب موفقیت سریع ـ این نتیجه را خواهد داشت که کنشگرانی به جز ارتش عراق حضور خود را تحمیل کنند. این امر به ویژه درمورد هواداران مختلف و گروه های شبه نظامی شیعه صادق است، که واشنگتن نمی خواهد آنها نخستین کسانی باشند که به موصل که اکثریت بزرگی از آن سنی مذهب است، وارد شوند.
هنگام نبردهای پیشین در «مثلث سنی»، بازپس گیری شهرها و روستاها از داعش به انجام اعمال ناروایی ازسوی شبه نظامیان شیعه ـ از جمله حشدالشعبی ـ که ازنظر مالی از سوی ایران حمایت می شود، علیه مردم غیرنظامی با این اتهام انجام شد که از جهادگران با آغوش باز استقبال کرده بودند.
عفو بین الملل مدارکی مبنی بر اثبات اعدام های ناروا، شکنجه و بازداشت های خودسرانه علیه سنی ها در ژوئن ٢٠١۶ در فلوجه منتشر کرد. برای جلوگیری از بروز چنین خشونت هایی در موصل، ایالات متحده از متحد عراقی اش خواسته که شبه نظامیان در پشت جبهه باقی بمانند.
درواقع، «آزادی» موصل اگر تصفیه حساب و اعدام های ناروا برمبنای رقابت های مذهبی در پی داشته باشد، به موقعیت متزلزل آمریکا در منطقه، در زمانی که واشنگتن مسکو را به خاطر بمباران کردن غیرنظامیان در حلب سرزنش می کند، لطمه ی بیشتر می زند.
از سوی دیگر، سازمان ملل متحد نسبت به فرار گسترده هشدار داده و خود را برای «بزرگترین عملیات انساندوستانه درسال ٢٠١۶» آماده می کند.
سازمان های غیردولتی مستقر در کردستان عراق برآورد می کنند که دستکم ۵٠٠ هزار تن می توانند آواره شوند. در پایان اکتبر، از ٢۵ اردوگاه اسکان مورد نیاز آوارگان، تنها ۶ اردوگاه ساخته شده بود. سازمان ملل و دیگر سازمان های غیردولتی برای ساخت دیگر اردوگاه ها با کمبود منابع مالی مواجه هستند.
این خطر وجود دارد که پناهندگان موصل به همان سرنوشت پناهندگان فلوجه و رمادی، دو شهر سنی نشین که به بهای نبردهای سخت و ویرانگری های بسیار از داعش پس گرفته شد، دچار شوند. نجات یافتگان نبرد موصل که نتوانند درکردستان عراق پناه بگیرند یا خود را به ترکیه برسانند، راهی جز سرگردان شدن در اردوگاه های به سرعت سرهم بندی شده ندارند، که دولت مرکزی بغداد در آنها نقش و تعهدی ندارد.
ایالات متحده بیش از هرچیز می کوشد که به ایران حالی کند که آمریکا نفوذ خود را در عراق حفظ می کند، و تهران نخواهد توانست از وضعیت موجود بهره برده و ردای فاتح در برابر داعش را برتن کند. چنین امری موجب وحشت امیرنشین های خلیج [فارس] خواهد شد که خواستار این هستند که واشنگتن همچنان جای پای خود را در عراق حفظ کند. در ماه های اخیر، به خاطر رفت و آمدهای دیپلمات های آمریکایی که سعی کرده اند از میزان تنش موجود بین دو پایتخت بکاهند، لحن سخنان بین بغداد و ریاض آرام تر شده است.
دومین هدف ایالات متحده ایجاد اختلال در نزدیکی جاری بین بغداد و مسکو است. آقای العبادی، نخست وزیر مرتب از دخالت روسیه در سوریه تمجید می کند و هیچ موقعیتی را برای مدح ولادیمیر پوتین از دست نمی دهد. بی گمان، کرملین قصد دارد از نبرد موصل برای مقابله به مثل با غربی ها استفاده ابزاری کرده و به عنوان مثال ائتلاف بین المللی را به ارتکاب «جنایات جنگی» (١) متهم می کند؛ اما این انتقادها دولت عراق را در برنمی گیرد. ازاین بهتر، پوتین به بغداد پیشنهاد داده که در مبارزه با جهادگران به آن کمک کند و به این ترتیب به طور ضمنی خود را جایگزین آمریکایی ها نماید. در تفاهم کامل با مارشال عبدالفتاح السیسی در مصر، که مداخله روسیه در سوریه را تایید می کند، روسیه در کمین حضور در عراق است و این چیزی است که آمریکایی ها نمی توانند نادیده بگیرند.
تنش هایی که بین دولت های ترکیه و عراق بروز کرده نیز موجب نگرانی واشنگتن است. در آنکارا، رئیس جمهوری رجب طیب اردوغان خواستار این است که ارتش ترکیه در آزادسازی موصل مشارکت داشته باشد. او ردای حامی سنی های این شهر را در برابر تهدید شبه نظامیان شیعه تحت حمایت ایران بر تن کرده است.
در بغداد، آقای العبادی از حضور سه هزار سرباز ترک در خاک عراق انتقاد کرده و شرکت آنها در جنگ را رد می کند. بسیاری از روزنامه های نزدیک به دولت حتی، ترکیه را متهم می کنند که عملا می خواهد منطقه موصل، که تا پایان جنگ جهانی اول بخشی از امپراتوری عثمانی بوده، را ضمیمه ترکیه کند.
آقای اشتون کارتر، وزیر دفاع آمریکا در سفر خود در پایان ماه اکتبر به بغداد، کوشید دولت عراق را متقاعد کند که ارتش ترکیه، که از نظر نیرو دومین ارتش کشورهای عضو سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) است، بتواند در نبرد علیه داعش شرکت داشته باشد.
آقای العبادی که در داخل کشور خود به خاطر ضعف در برابر ایالات متحده با انتقادات تندی از سوی بسیاری از رهبران شیعه از جمله مقتدا صدر روبرو است، از این امر طفره رفته و در ظاهر با آن مخالفت کرده است.
همه می دانند که رئیس جمهوری ترکیه می خواهد در روز موعود حضور خود در میز مذاکره را تثبیت کرده و ارتش ترکیه، که متحد پیشمرگه های کرد و نیروهای نه چندان قابل ملاحظه بسیج شده قبایل سنی است، را به عنوان بخش مهمی از نیروهای نبرد موصل جا بزند. این مشکلی دیگر است که واشنگتن باید آن را، در منطقه ای که رقابت های راهبردی متحدانش بی وقفه کارش را دشوار تر می کند، مدیریت نماید.
نوامبر ٢٠١۶
* Akram BELKAIDفرستاده ویژه
۱- « Russia accuses US-lead coalition of “war crimes” in Iraq », Agence France-Presse, 22 octobre 2016.
منبع: لوموند دیپلماتیک
