* این مقاله جنبه ی آموزشی دارد نه درمانی، هر دارویی باید با تشخیص و تجویز پزشک مصرف شود.
پوسیدگی دندان یک بیماری عفونی است. مینای دندان که لایه خارجی و سخت است اول از همه صدمه می بیند و بعد یک حفره در دندان درست شده و به تدریج عمیق تر می شود و اگر درمان نشود بزرگ تر شده و به عاج و لایه زیر عاج می رسد در این مرحله شخص احساس درد می کند مخصوصاً با گرما و سرما و شیرینی. پوسیدگی می تواند به مرکز دندان که عصب و مویرگها وجود دارند رسیده و درد شدیدی تولید کند. وقتی که باکتری ها به لیگامان، استخوان و لثه حمله می کنند، آبسه دندانی به وجود می آید.
شکر از عوامل اصلی صدمه زدن به مینای دندان است. باکتری های موجود در دهان و باکتری هایی که قند را تبدیل به اسید می کنند باعث این صدمات می شوند. این باکتری ها همراه این اسیدها و باقی مانده ریز غذاها و آب دهان همه با هم باعث تولید پلاک دندانی می شوند که عامل تولید پوسیدگی است. مسواک زدن مرتب می تواند این پلاک را بردارد.
پوسیدگی دندان بسیار زیاد دیده می شود و دندان های شیری و دندان های دائمی را لطمه می زند. دندان های شیری کرم خورده با این که خواهند افتاد ولی باید درمان شوند. بیماری اکثرا به دندان های (مولر) آسیاب و پیش آسیاب حمله می کند چون که مسواک زدن و تمیز کردن شان سخت تر است، پوسیدگی دندان به خودی خود خوب نمی شود و می تواند باعث افتادن دندان بشود.
تشخیص
دندان پزشک به راحتی آن را تشخیص می دهد، زیرا با چشم دیده می شوند. البته امروزه می شود تصویر بزرگ شده دندان را هم روی صفحه نمایشگر کامپیوتر دید. دندانپزشک درباره حساسیت و درد دندان سئوالاتی می کند ممکن است یک رادیوگرافی برای مطالعه داخل دندان و وضع ریشه آن هم لازم بشود.
کرم خوردگی دندان ها بسیار زیاد دیده می شود. بیش از ۹ نفر از هر ده نفر حداقل یک پوسیدگی دندان داشته و در فرانسه بیش از یک سوم کودکان شش سال به بالا و بیش از نیمی از کودکان دوازده ساله به این عفونت دچار شده اند. در کانادا ۵۷ درصد کودکان بین ۶ تا ۱۲ سال حداقل یک دندان کرم خورده داشته اند.
میزان تولید پوسیدگی های تاج دندان یعنی قسمتی که از لثه بیرون است و دیده می شود تا حدود چهل سالگی زیاد می شود و پس از آن ثابت می ماند ولی میزان تولید پوسیدگی های ریشه دندان با زیاد شدن سن به علت پائین رفتن لثه ها و دیده شدن قسمتی از ریشه بیشتر و بیشتر می شود و اکثر سالخوردگان به آن مبتلا می شوند.
علل
علل مختلفی برای تولید پوسیدگی دندان وجود دارد ولی شکر مخصوصاً اگر بین دو غذا مصرف شود عامل اصلی تولید بیماری است. مثلاً رابطه ای وجود دارد بین پوسیدگی و نوشابه های شیرین و یا پوسیدگی و عسل ولی عوامل دیگری هم مثل ناخنک زدن به خوردنی ها بین غذاهای اصلی و بد مسواک زدن دندان ها و لای دندان ها هم موثرند.
مشکلاتی که ایجاد می شوند
پوسیدگی دندان ها می تواند آثار بد بسیار جدی بر روی دندان ها و سلامتی عمومی شخص داشته باشد مثل تولید دردهای شدید، آبسه گاهی همراه با تب و یا تورم صورت، ایجاد اشکال در جویدن و غذا خوردن، شکستن دندان و یا افتادن آن و تولید عفونت ها، بنابراین باید هر چه زودتر درمان شوند.
سیمپتوم ها
سیمپتوم های پوسیدگی دندان ها بسیار متغیر است و بستگی به محل و مرحله پیشرفتگی آن دارد. در شروع وقتی عاج دندان فقط لطمه دیده می تواند بدون درد باشد. سیمپتوم هایی که بیشتر دیده می شوند عبارتند از:
ـ درد دندان که با گذشت زمان شدیدتر می شود.
ـ دندان های حساس
ـ دردهای شدید هنگام خوردن یا نوشیدن مواد سرد و گرم یا شیرین
ـ درد در هنگام گاز گرفتن غذا
ـ لکه قهوه ای در روی دندان
ـ وجود چرک دور دندان
چه کسانی در خطر مبتلا شدن هستند
ارثی بودن بیماری نقش مهمی در تولید پوسیدگی بازی می کند. کودکان، نوجوانان و سالخوردگان بیشتر به آن دچار می شوند.
عوامل تولید خطر
بهداشت دهان و دندان عامل بسیار مهمی در به وجود آمدن پوسیدگی هاست. خوردن مواد غذایی سرشار از مواد قندی هم احتمال تولید خطر پوسیدگی دندان را به شدت بالا می برد.
کمبود فلوئور هم از مسئولین تولید پوسیدگی دندان است. عوامل دیگری هم مانند آنورکسی و بولیمی و ریفلاکس گاسترو ازوفاژین هم از پاتولوژی هایی هستند که دندان ها را آسیب پذیر می کنند و آماده برای ایجاد پوسیدگی.
برای جلوگیری از تولید پوسیدگی ها باید هر چه زودتر پس از غذا خوردن دندان ها را مسواک زد و معمولاًَ باید هر ماه مسواک را عوض کرد و از خمیر دندان فلئوردار استفاده کرد. لای دندان ها را باید با نخ مخصوص یا برس مخصوص پاک کرد. استفاده از آدامس های بدون شکر باعث زیاد شدن آب دهان و خنثی کردن اسیدهای موجود در دهان شده در نتیجه تولید پوسیدگی دندان را کم می کند ولی نباید جای مسواک را بگیرد.
عوامل افزایش دهنده پوسیدگی
بعضی از خوراکی ها مانند شیر، بستنی، عسل، نوشیدنی های گازدار، کشمش، شیرینی ها، بیسکویت، آب نبات، شکر، سریالها و چیپس ها به دندان می چسبند. همین طور نوزادانی که عادت دارند با یک شیشه شیر حاوی شیر یا آب میوه بخوابند بیشتر دچار پوسیدگی دندان می شوند.
عوامل دیگری هم مانند کشیدن سیگار و نوشیدن الکل و خشکی دهان و مصرف بعضی از داروها مانند:
ـ داروهای ضد افسردگی
ـ آنتی هیستامین
ـ بعضی از داروهای ضد صرع
ـ بعضی از داروهای روان گردان
ـ بتا بلوکان ها
ـ رادیو تراپی
ـ سندروم شوکران نوعی بیماری اتوایمیون که دستگاه دفاعی بدن به غدد بزاقی و اشکی حمله می کند هم در پوسیدگی دندان ها نقش بازی می کند.
چه موقع به دندان پزشک مراجعه کنیم
در استان کبک یک آزمایش سالانه دندان ها، آزمایشات اورژانس، رادیوگرافی، پر کردن، روکش دندان گذاشتن، کشیدن دندان، روت کانال و جراحی های دهان و دندان برای کودکان تا ۱۰ سالگی مجانی است.
پوسیدگی هایی که هنوز به مرکز دندان که محل عصب و عروق خونی است نرسیده اند به راحتی با پر کردن درمان می شوند و در صورت لزوم روکش گذاشته می شود.
اگر پوسیدگی به مرکز دندان رسیده باشد به احتمال قوی برای حفظ دندان باید عصب آن را برداشت و کانال آن را با مواد مخصوص پر کرده و روی آن را پوشاند. این دندان دیگر زنده نیست ولی مدت ها مورد استفاده است و این عمل احتیاج به بی حسی موضعی دارد. اگر صدمه خیلی شدید باشد ممکن است کشیدن آن لازم بشود مخصوصاً اگر در ریشه آن آبسه و عفونت هم تولید شده باشد.
از دست دادن یک یا چند دندان روی کار دندان های دیگر اثر می گذارد همین طور بر روی جویدن غذا به همین دلیل بهتر است با دندان مصنوعی یا ایمپلنت جای خالی را پر کرد.
دردهای دندان را می توان با پاراستامول، تایلنول یا ادویل و موترن آرام کرد و اگر آبسه و عفونت ریشه وجود داشت باید از آنتی بیوتیک استفاده کرد. در این موقع ممکن است داروهای ضد درد قوی تر هم لازم شود که با نسخه تهیه می شوند.
درمان پوسیدگی دندان در زنان باردار بستگی به شدت بیماری دارد و زن باردار باید حتماً دندان پزشک را از بارداری خود آگاه کند.
متاسفانه بسیاری از والدین چون دندان های شیری می افتند اهمیت آنها و بهداشت آنها را زیاد جدی نمی گیرند در صورتی که اهمیت آنها به اندازه دندان های دائمی است و در صورت وجود پوسیدگی باید حتماً درمان شوند.
کودکان هر شش ماه و بزرگسالان سالی یک بار باید به دندان پزشک مراجعه کنند.
طب مکمل برای پیشگیری
ـ پنیر: چندین مطالعه نشان داده که خوردن پنیر از تولید پوسیدگی دندان جلوگیری می کند، همین طور خوردن ماست که البته به علت وجود مواد معدنی مخصوصاً کلسیم و فسفر است و نه تنها از از دست دادن مواد معدنی دندان ها جلوگیری می کنند، بلکه باعث زیاد شدن آنها هم می شود.
ـ چای: چای سبز یا سیاه به پیشگیری از پوسیدگی دندان کمک می کند زیرا اثر آنزیم موجود در آب دهان که نشاسته غذا را تبدیل به قند می کند کم می کند.
چای سبز به علت داشتن پلی فنول ها موثرتر است زیرا رشد باکتری های خراب کننده دندان را کم می کند.
Canneberge قره قاط، مصرف این میوه باعث کم شدن پلاک های دندانی می شود ولی مواظب باشید آب میوه آن پر از شکر اضافه شده است.
ـ Propolis بره موم: چند مطالعه بر روی حیوانات دارای نتایج مفید بوده ولی نتیجه مطالعات روی انسان دارای نتایج مختلف بوده و علت آن شاید در مواد موجود در موم نقاط مختلف باشد.
ـ Xylitol که یک شیرین کننده طبیعی است از رشد باکتری جلوگیری می کند، بنابراین جویدن آدامس هایی که با آن شیرین شده اند می تواند از تولید پوسیدگی جلوگیری کند.
