اقلیم خودگردان کردستان عراق در آستانه برگزاری همه پرسی استقلال با چالش های بین المللی، منطقه ای و داخلی سنگینی روبرو شده است. اگر راه حل مناسبی یافت نشود، این سرزمین می تواند با خطرهای بزرگی دست به گریبان شود. آمریکا، آلمان، ترکیه، ایران و عراق به صراحت مخالفت خود را با این همه پرسی اعلام کرده اند
اقلیم خودگردان کردستان عراق در ۱۴ سال گذشته دستاوردهای درخشانی داشته است. صرفنظر از گزارش هایی که درمورد فساد مالی برخی از رهبران اقلیم می رسد، همه گزارش ها تاکید دارند که این منطقه از خاورمیانه به سرعت آباد شده، زنان در آن نقشی فعال یافته اند و سطح آموزش از ابتدائی تا عالی بسیار بالا رفته است
در حالی که تنها ۴ روز به برگزاری همه پرسی استقلال کردستان باقی مانده، تازه ترین گزارش ها می گویند که غرب دست اندرکار تدوین طرح جایگزینی برای این همه پرسی است. جزئیات این طرح هنوز روشن نیست، اما ملابختیار، رئیس هیات اجرایی دفتر سیاسی اتحادیه میهنی کردستان، اعلام کرده است: ” طی روزهای آینده جهت ارزیابی جایگزینی که مشکلات را حل کند، نشست های مهمی تشکیل داده خواهد شد”.
پشتیبانی اسرائیل و مخالفت ایران
در حال حاضر از میان دولت های منطقه تنها اسرائیل از همه پرسی استقلال کردستان پشتیبانی می کند. اما در کنار دولت مرکزی عراق، ایران و ترکیه در نقش مهم ترین مخالفان این همه پرسی ظاهر شده و برای منصرف کردن دولت خودگردان، به تهدیدهای لفظی و عملی هم متوسل شده اند.
رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه دولت خودگردان اقلیم کردستان را به تحریم های شدید اقتصادی تهدید کرده و ایران هشدار داده است که تمام گذرگاه های مرزی مشترک خود با کردستان را خواهد بست.
در همین حال ارتش عراق هم اعلام کرده که دو روز مانده به برگزاری همه پرسی کردستان به سمت کرکوک لشگرکشی خواهد کرد. در این لشگرکشی شبه نظامیان شیعه “حشدالشعبی” نیز که از سوی جمهوری اسلامی پشتیبانی می شوند، ارتش عراق را همراهی خواهند کرد.
هدف این لشگرکشی بازپس گرفتن شهر هویجه آخرین پایگاه داعش در استان کرکوک اعلام شده است، اما ناظران محلی معتقدند که هدف اصلی ایجاد هراس در اقلیم کردستان است.
هشدار سلیمانی و ماجرای مندلی
به گزارش پایگاه خبری المانیتور قاسم سلیمانی در آستانه این عملیات نظامی، هشدار داده که دیگر مانع حمله حشدالشعبی به کردها نخواهد شد.
هشدار سلیمانی ماجرائی را تداعی می کند که حدود ده روز پیش در شهر مندلی واقع در استان دیاله رخ داد. نیروهای حشدالشعبی پس از تصرف این شهر، شهردار کرد آن را مجبور به کناره گیری کردند و پس از آن ایرنا گزارش داد که شورای شهر مندلی برگزاری رفراندوم استقلال کردستان را لغو کرده است.
یک روز بعد نیز رسانه های ایرانی نوشتند که مجلس استان دیاله اعلام کرد که مخالف برگزاری همه پرسی است.
جمهوری اسلامی، از تهدید تا تلاش های دیپلماتیک
در تهدید مقامات اقلیم کردستان، قاسم سلیمانی به عنوان فرمانده لشگر قدس سپاه پاسداران تنها نیست. علی شمخانی دبیر شورای امنیت ملی ایران نیز گفته است که جمهوری اسلامی برگزاری رفراندوم را تامین کننده منافع اقلیم کردستان ارزیابی نمی کند و با آن مخالف است.
شمخانی همچنین تصریح کرده که تمام توافق های مرزی ایران با عراق صرفا با محوریت دولت مرکزی عراق پابرجا است و جدائی اقلیم کردستان به معنای بسته شدن همه گذرگاه های مشترک مرزی خواهد بود.
نگرانی ایران و ترکیه از استقلال کردستان بی دلیل نیست. در این دو کشور همسایه اقلیم کردستان میلیون ها کرد زندگی می کنند. تهران و آنکارا بیمناک آن هستند که استقلال طلبی کردها در صورت پیروزی در اقلیم کردستان عراق به خاک آن ها سرایت کند.
تلاش‌های دیپلماتیک در حاشیه اجلاس سازمان ملل
در کنار هشدارها و تهدیدهای موجود، حسن روحانی رئیس جمهور و محمد جواد ظریف وزیرخارجه جمهوری اسلامی نیز در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل بر مخالفت جدی ایران با همهپرسی کردستان تصریح آشکار کرده اند.
حسن روحانی، روز سه‌شنبه ( ۲۸ شهریور ،۱۹ سپتامبر) در دیدار با امانوئل ماکرون رئیس‌جمهور فرانسه ضمن اشاره بر اهمیت حمایت جامعه جهانی و از جمله فرانسه از قانون اساسی و تمامیت ارضی عراق گفت: «بحث همه پرسی در اقلیم کردستان عراق و هرگونه حرکت در جهت تغییر مرز و جغرافیای کشورهای منطقه بسیار خطرناک است و می‌تواند درگیری‌های دراز مدت در این منطقه ایجاد کند که به نفع هیچ کشوری نخواهد بود”.
محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران نیز با نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور عراق دیدار و گفت و گو داشت. ظریف در این دیدار ضمن اعلام مخالفت جمهوری اسلامی با برگزاری همهپرسی در کردستان عراق، بر لزوم حفظ یکپارچگی و تمامیت ارضی عراق تاکید کرد و تنها راه حل اختلافات را “گفت‌وگوی بغداد – اربیل” دانست.
وزیران خارجه ایران، ترکیه و عراق روز ۲۰ سپتامبر با صدور بیانیه ای مشترک هشدار دادند که همه پرسی استقلال اقلیم کردستان تمامی دستاوردها و تلاش‌های عراق در راستای مبارزه با داعش را به خطر خواهد انداخت.
در این بیانیه ضمن تاکید دوباره بر تمامیت ارضی و وحدت سیاسی در عراق تمرکز بر روی آزادسازی مناطقی که هنور در دست داعش است دارای اهمیت ارزیابی شده است.
همزمان، عربستان سعودی نیز، برگزاری همه پرسی استقلال در اقلیم کردستان را زمینه ساز تنش های جدید در منطقه ارزیابی کرده و با لحنی دوستانه از مسعود بارزانی خواسته است که در شرایط فعلی از برگزاری آن چشم بپوشد.
در عرصه بین المللی نیز، با نزدیک شدن زمان برگزاری همه پرسی، نگرانی ها دامن گستر می شود. روز دوشنبه ۱۸ سپتامبر دبیرکل سازمان ملل متحد ابراز نگرانی کرد که همه پرسی استقلال کردستان روند مقابله با داعش را تضعیف می کند و بر بازسازی مناطق آزاد شده و بازگشت ۳ میلیون آواره عراقی تاثیر منفی می گذارد.
اقلیم خودگردان کردستان عراق در ۱۴ سال گذشته دستاوردهای درخشانی داشته است. صرفنظر از گزارش هائی که درمورد فساد مالی برخی از رهبران اقلیم می رسد، همه گزارش ها تاکید دارند که این منطقه از خاورمیانه با سرعتی غیرمنتظره رو به آبادی نهاده، زیرساخت های شهری و اقتصادی آن رشد کرده اند، زنان در آن نقشی فعال یافته اند و سطح آموزش از ابتدائی تا عالی بسیار بالا رفته است.
با توجه به پیش زمینه هایی که ذکر شد، بسیاری از دوستداران اقلیم کردستان بیمناک آن هستند که اصرار بر برگزاری همه پرسی، در موقعیت نامناسب فعلی، دستاوردهای با ارزش اقلیم کردستان را با خطر روبرو کند.
شاید عقب انداختن همه پرسی تا دست یابی به شرایط بین المللی و منطقه ای بهتر، توصیه مناسبی برای دولت خودگردان باشد. کردستان برای تحقق آرزوی کهن خود به پشتیبانانی قدرتمندتر، صادق تر و موجه تر از اسرائیل نیاز دارد.
