اچ آی وی ظاهرا درمانی ندارد با این همه محققان از پای ننشسته اند و روز به روز به درمان آن نزدیک تر می شوند. با این که استفاده از کلمه درمان در متون پزشکی در مورد AIDs کلمه مناسبی نیست،  زیرا در بسیاری از مواردی که در ۳۵ سال اخیر ویروس HIV مسئول ایجاد این بیماری بوده، پزشکان در درمان آن بیشتر ایده های فانتزی داشتند نه واقعی، و این بدین جهت است که ویروس HIV با سایر ویروس ها کاملا متفاوت است.  این ویروس بسیاری از سلول های سیستم ایمنی را که باید آن را خراب کنند، ناتوان می کند. به علاوه این ویروس خود را در سلول های بدن مخفی و غیرقابل دسترس می کند و از این راه کمینگاه مرگباری ایجاد می کند و سلول های ایمنی ماه ها و گاهی سال ها بعد متوجه حضور آن می شوند.

در اولین شیوع این بیماری که موجب درگیری ۳۷میلیون تن در سراسر جهان شد، برخی متخصصان به فکر یافتن راه چاره ای افتادند و با احتیاط برای درمان نسل بعدی HIV برنامه ریزی کردند. امروزه دانشمندان فهمیده اند HIV چگونه داخل سلول ها لانه گزینی می کند و از ترس سلول های سیستم ایمنی مخفی می شود.

آنان اینک برای رودررویی و درمان آن ایده هایی دارند. انستیتوی ملی سلامت National Institute of Health(NIH)  درمان HIV را روی پایه این دستاوردهای جدید استوار کرده است و با استفاده از گروه هایی مثل amfARنه تنها دنبال درمان آن هستند، بلکه دنبال یافتن راهی برای نابودکردن و ریشه کن کامل آن هستند. روونا جانسون رئیس و مدیر تحقیق برای amfAR می گوید HIV به طور کامل و مطلق درمان خواهد شد.

سئوال این است که چگونه؟ امروزه پزشکان برای تحت کنترل گرفتن اشخاص آلوده مشکلی ندارند و مدیون داروهای ضد رتروویروس هاAntiretrovirals (ARVs) هستند که موجب ممانعت از تکثیر ویروس داخل سلول های سالم می شوند. اگر ویروس کپی های جدیدی از خودش نسازد “اچ آی وی” نمی تواند سلول های سالم جدیدی را گرفتار کند و این باعث سالم تر زیستن و طولانی تر شدن عمر مبتلایان می شود.

داروهای مورد استفاده در درمان “اچ آی وی” باید تمام روز و دائما قدرت سرکوب ویروس را حفظ کنند، و واقعا نمی توانند بدن را از شر سلول های آلوده خلاص کنند، و “اچ آی وی” نمی تواند برای حفظ خودش به طور فعال و دائمی کپی های جدیدی بسازد، اما در عوض داخل سلول های ایمنی خاموش می ماند.

دکتر روبرت سیلیسیانو استاد پزشکی دانشگاه جان هاپکینز دانشکده پزشکی که اولین بار این مخزن خفته ویروس را شناسایی کرد می گوید: داروها برای جلوگیری از تکثیر ویروس به طور قابل توجهی خوب هستند، اما مشکل اینجاست که ویروس “اچ آی وی” به شکل دیگری وجود دارد که تکثیر نمی شود و به صورت پنهان وجود دارد و تحت تأثیر داروها قرار نمی گیرد و به وسیله سلول های ایمنی دیده نمی شود. این ها ویروس هایی هستند که به طرز دلهره آوری در زمانی که بیمار مصرف دارو را قطع می کند یا آن را نامنظم مصرف می کند، بازمی گردند.

در گزارشی که در ماه مارچ ۲۰۱۸ در کنفرانس رتروویروس ها و عفونت های فرصت طلب در بوستون ارائه شد، محققان اظهار داشتند که فعال شدن ویروس های مخفی اقلا در حیوانات مشاهده می شود.

دکتر Dan Barouche   و همکارانش در مرکز پزشکی Deaconess دانشکده پزشکی هاروارد شکلی از “اچ آی وی” که میمون ها را مبتلا می کند، تجویز دارویی که سیستم ایمنی را تحریک و “اچ آی وی” خاموش را فعال می کند، نشان دادند که یک آنتی بادی قدرتمند می تواند سلول های آلوده به “اچ آی وی” را خنثی کند. در این بررسی از ۱۱ حیوان مورد بررسی ۵ حیوان از رجعت و عود بیماری محفوظ ماندند و این نتیجه ی خوب تا ۶ ماه پس از قطع ARVs پایدار ماند و برگشتی مشاهده نشد. در ۶ میمون دیگر مورد بررسی که “اچ آی وی” در آنها عود کرد تعداد ویروس ها ۱۰۰ بار کمتر از حیواناتی بود که اصلا درمان نشده بودند. Barouche می گوید: من فکر می کنم نتیجه بررسی های ما امید به درمان “اچ آی وی” را بالا برده است و درمان آن را ممکن نشان می دهد و من این نتیجه را در حیوانات مورد مطالعه قبلی خودم ندیده بودم.

این روش درمان Barouche روش “شوک مرگ ویروس” نام دارد و نشان می دهد که ممکن است ویروس های نهفته و خاموش هدف قرار گرفته باشند. این روش یک قدم ما را به درمان این بیماری نزدیک تر کرده است و نشان می دهد که رهایی انسان از این ویروس و در نتیجه طول عمر بیشتر مبتلایان بستگی به داروهای ARV دارد.

این روش درمان هنوز روی انسان پیاده نشده است و به نظر می رسد هنوز چند سالی با آن فاصله داریم، اما همچنان امیدوار هستیم.

در تاریخچه همه گیری ها یک نفر باور دارد که درمان شده است. او یک امریکایی است که حالا ۵۲ سال دارد و در سال ۱۹۹۵ در برلین “اچ آی وی” او مثبت تشخیص داده شد. براون ویروس را باARVs برای ۱۰ سال تحت کنترل در آورد تا این که در او گرفتاری دیگری تشخیص داده شد و معلوم شد به لوسمی (سرطان خون) مبتلا شده است. پزشکانش باور داشتند که این بیماری ربطی به “اچ آی وی” او ندارد. در درمان لوسمی روی او شیمی درمانی انجام شد و دو بار پیوند مغز استخوان شد. پزشک او که از آلودگی او به “اچ آی وی” مطلع بود تلاش داشت که دهنده مناسبی برای او پیدا کند تا از آلودگی در پیوند جدید جلوگیری شود. او در زمانی که پیوند مغز استخوان شدARVs را قطع کرد و پس از یک دهه “اچ آی وی” فعال در او دیده نشد و هیچ تستی ابتلا  فعال در او نشان نداد، اما او همچنان “اچ آی وی” مثبت بود ولی هیچ سطح قابل اندازه گیری ویروس(Viral load)   در او وجود نداشت بدون آن که تحت درمان ARVs باشد.

اما شخص دیگری که از او پیروی می کرد بیماریش دوباره برگشت. مورد براون نشان می دهد که درمان “اچ آی وی” ممکن است اما شرط آن این است که بدن به طور کامل از بقایای آن پاک شده باشد و دیگر چیزی مخفی مانده از “اچ آی وی” در او نمانده باشد.

 این نظریه دکتر استیون دیکس استاد پزشکی دانشگاه کالیفرنیای سانفرانسیسکو است. او می گوید تعداد ویروس در بدن بیمار باید نزدیک به صفر شود. تعداد آن را تا جایی که می توانیم باید کم کنیم. محققان عقیده دارند در صورتی که آخرین بقایای “اچ آی وی”را پاک کنیم می توانیم ایمنی جدیدی بسازیم که این سیستم می تواند بقایای “اچ آی وی” را نابود کند. متخصصان سرطان قبلا این روش را در جنگ با تومورها به کار برده بودند که با برنامه ریزی حمله سیستم ایمنی به سلول های بدخیم انجام می شد. دیکس می گوید من خوش بین هستم، زیرا همگام با آن چه ما داریم در “اچ آی وی” انجام می دهیم و آنچه دیگران در سرطان انجام می دهند هر دو بسیار با ارزش است و ما قادر خواهیم بود آن چه آنها  در مورد سرطان نتیجه می گیرند، در “اچ آی وی” پیاده کنیم.

دیکس عضوی از یک بنیاد متخصصان “اچ آی وی” است که نظر آنها تنها روش “شوک و مرگ” نیست، بلکه همچنان راه دیگری برای خنثی کردن ویروس مورد نظر آنهاست؛ با بستن و محدود کردن دائمی “اچ آی وی” در داخل سلول ها. همان طور که داخل سلول ها خاموش می ماند همان طور هم هرگز نمی تواند فعال شود. محققان همچنین دنبال راهی هستند که از راه ژنیتیکی “اچ آی وی” را از پیوستن با سلول های آلوده کننده به دور نگه دارند. amfAR تحقیقی را حمایت می کند که در آن ۳۰ نفر مبتلا به “اچ آی وی” حضور دارند و مانند براون لوسمی پیشرفته هم دارند و به پیوند مغز استخوان هم نیاز دارند، در این تحقیق می خواهند ببینند که آیا این روش عمل شده روی براون، روی این گروه هم نتیجه دارد یا خیر؟ آیا بیماری این گروه هم درمان می شود؟

در خاتمه هیچکس انتظار ندارد”اچ آی وی” تا سال بعد یا زمانی مثل آن کامل درمان شود، اما محققان اطمینان دارند که برای آینده برخی انواع درمان ها نقش خواهند داشت و در این زمینه امیدواری فراوانی وجود دارد.

* دکتر خسرو نیستانی متخصص علوم آزمایشگاهی است.